PROBLEM: Wydawanie zaświadczeń przez samorządy, skrócenie czasu rozpatrywania wniosków i ich znaczące uproszczenie, zastąpienie większości wymaganych dokumentów oświadczeniami mają zachęcać do skorzystania z programu „Czyste Powietrze” w nowej odsłonie.
Dodatkowe plusy to integracja z programem „Mój Prąd” czy antysmogowymi inicjatywami gmin. Są jednak i minusy nowej regulacji – przede wszystkim niższy niż dotychczas poziom pomocy – w wersji podstawowej tylko 20 tys. zł. A to może zniechęcić beneficjentów zwłaszcza do przeprowadzenia termomodernizacji. Jeszcze więcej wątpliwości mają gminy – nie wyobrażają sobie, w jaki sposób mają weryfikować dochody mieszkańców.
Pierwsze wnioski na nowych zasadach już trafiają do wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW). Można je wypełniać elektronicznie na portalu beneficjenta. Na razie jednak ruszyła tylko jedna część programu – wersja podstawowa, czyli ta dla zamożniejszych mieszkańców (patrz infografika ns s. C5), w której dopłaty są niższe. Na program dla uboższych, z wyższymi dopłatami, jeszcze przyjdzie poczekać, podobnie jak na obiecywane przez stronę rządową pożyczki bankowe. I zapewne nie są to przeszkody, które da się usunąć w krótkim czasie. W najbliższych dniach powinna pojawić się natomiast możliwość aplikowania o wsparcie na stronie gov.pl.
Ale już samo uproszczenie procedur jest dużą pomocą. – To, że z wnioskiem trzeba było jechać do miasta wojewódzkiego, było jedną z największych przeszkód w dostępie do programu – mówi Piotr Siergiej z Alarmu Smogowego. Dodaje, że kolejnym, jeszcze większym utrudnieniem, była skomplikowana procedura i wymóg okazywania wielu zaświadczeń i załączników. Teraz wniosek da się wypełnić w kilkanaście minut, a większość kwestii w wersji podstawowej załatwić za pomocą oświadczeń. Dobrą zmianą jest też skrócenie czasu rozpatrywania wniosku przez WFOŚiGW do 30 dni (z dotychczasowych 90).

Będzie zmiana w ustawie

Podstawową i obligatoryjną rolą gmin w programie ma być wydawanie zaświadczeń tym właścicielom domów, którzy osiągają niższe dochody – 1400 zł na osobę w gospodarstwie wieloosobowym i 1959 zł w jednoosobowym ‒ i będą mogli się ubiegać o wyższe wsparcie. Obecnie tej możliwości nie ma, ale będzie, gdy parlament uchwali zmiany w prawie ochrony środowiska. „Prace legislacyjne dotyczące możliwości wydawania zaświadczeń dla wnioskodawców są na zaawansowanym etapie” – zapewnia resort środowiska w przygotowanym dla DGP wyjaśnieniu.
Zaświadczenia mają być wydawane przez wójtów/burmistrzów/prezydentów właściwych ze względu na zamieszkanie osoby fizycznej, która występuje o dokument. W praktyce zajmą się tym miejskie/gminne ośrodki pomocy społecznej bądź inne tego typu podmioty w strukturze organizacyjnej gmin. Co ważne, przepisy będą zobowiązywały jednostki samorządu terytorialnego do wydania takiego zaświadczenia, tak samo jak w przypadku zaświadczeń wydawanych w trybie działu VII kodeksu postępowania administracyjnego.
To, co stronie rządowej wydaje się proste, budzi jednak duże obawy gmin. – To kolejna sprawa spychana na barki samorządów – mówi Karolina Gałecka, rzecznik prasowy stołecznego urzędu miasta. – Ministerstwo Klimatu zamiast ułatwiać procedury przyznawania dotacji do walki o czyste powietrze, proponuje rozwiązanie, które będzie dodatkową pracą dla gminnych ośrodków – twierdzi przedstawicielka stołecznego magistratu. I dodaje, że zaświadczenie o dochodach może przecież wydać pracodawca lub w każdym czasie urząd skarbowy. – Dla sprawności całego systemu warto skorzystać z tej ostatniej możliwości – przekonuje Karolina Gałecka.

Nie tędy droga

Samorządowcy zwracają uwagę, że w przypadku mieszkańców, którzy nie korzystali do tej pory z ośrodków pomocy społecznej, wydanie zaświadczenia o spełnieniu kryterium programu wiąże się z koniecznością uzyskiwania przez MOPS czy GOPS aktualnych zaświadczeń i oświadczeń o dochodach. – Ośrodki pomocy społecznej nie mają instrumentów do dodatkowego weryfikowania tych informacji – mówi Krzysztof Iwaniuk, wójt gminy Terespol. – Jak się dowiedziałem, że ma to poświadczać gmina, to trochę się zdumiałem. Skąd mamy wiedzieć, kto jakie ma dochody i z jakich źródeł – dodaje nasz rozmówca. Wątpliwości ma również Leszek Świętalski ze Związku Gmin Wiejskich RP. – Mamy rozdwojenie jaźni w sprawie dostępu do danych osobowych i ewentualnego ich udostępniania. Z jednej strony, mimo że mamy w gminnych systemach niektóre dane, to nie możemy się nimi dzielić, bo nie mamy do tego podstawy prawnej. A z drugiej, gdy to jest wygodne dla ustawodawcy, tworzy się oddzielną ustawę i uwalnia te możliwości – podkreśla sekretarz generalny ZGWRP. Dodatkowo zwraca uwagę, że urzędnik gminny może być potem pociągnięty do odpowiedzialności za wydanie niezgodnego ze stanem faktycznym zaświadczenia. Odpowiedzialny za program „Czyste Powietrze” Piotr Woźny, prezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, jest jednak przekonany, że gminy nie będą miały żadnego problemu z wydawaniem zaświadczeń. Proponuje on skorzystanie z takiego systemu, jak przy 500 plus w czasie, gdy wsparcie na pierwsze dziecko zależało jeszcze od wysokości dochodu w rodzinie. Dla gmin przewidziano dodatkowo bonus finansowy. [rozmowa z Piotrem Woźnym]
Przedstawiciele gmin wiejskich twierdzą, że samorządowcy, jeśli chodzi o dopłaty antysmogowe dla mieszkańców, mieli zupełnie inne propozycje. Chcieli, by po wieloletniej przerwie wróciły do nich gminne fundusze ochrony środowiska. – Przede wszystkim nie da się zrobić dobrego programu centralnego, takiego, który jednocześnie będzie pasował do dużego miasta, bogatej gminy podmiejskiej czy takiej jak nasza, zagubionej na krańcu Polski – mówi Krzysztof Iwaniuk. ‒ Trzeba indywidualnych programów, dostosowanych do możliwości finansowych i potrzeb mieszkańców – dodaje. Działania te powinny być zadaniem własnym gmin. Wówczas można by np. zatrudnić na etat energetyków gminnych, których NFOŚiGW wyszkolił, a którzy doradzaliby mieszkańcom, jakie rozwiązania będą w ich przypadku najkorzystniejsze. Gminy mogłyby wówczas także dopłacać do krajowego wsparcia.
103 mld zł tyle środków jest do wydania do 2029 r.
2,8mld zł rozdysponowano do 24 kwietnia 2020 r.
131 623 wnioski wpłynęły do końca kwietnia 2020 r.
3 mln gospodarstw domowych ma w sumie skorzystać z programu

Walka ze smogiem. Reaktywacja

Od 15 maja 2020 r. program „Czyste Powietrze” działa na nowych zasadach. Możliwe wsparcie jest niższe, zwłaszcza w części termomodernizacyjnej, ale jak się wydaje, łatwiej je uzyskać. Znacznie uproszczone zostały formularze, na podstawie których kwalifikowani są beneficjenci. Krótszy jest też termin na rozpatrzenie wniosku.

Na ogólnych zasadach

Dla kogo wsparcie
Beneficjntem może być osoba fizyczna, właściciel/współwłaściciel domu jednorodzinnego lub wydzielonego w nim lokalu mieszkalnego (wyodrębniona księga wieczysta), którego dochód roczny nie przekracza 100 000 zł. W przypadku rozliczających się wspólnie małżeństw dochód jest sumowany i dzielony na dwa (tak jak w PIT).
UWAGA! Liczy się dochód beneficjenta, a nie w przeliczeniu na członka gospodarstwa domowego.
Poziom dofinansowania
20 000 zł – podstawowy
25 000 zł – jeżeli jest instalowana pompa ciepła
30 000 zł – gdy dodatkowo zakładane są panele fotowoltaiczne
3000 zł – minimalna kwota dotacji (nie dotyczy zakupu i montażu źródeł ciepła, wówczas może być niższa)

Tryb preferencyjny

Wsparcie takie może dostać ten właściciel, którego przeciętny miesięczny dochód w przeliczeniu na jednego członka gospodarstwa domowego wynosi:
1400 zł w rodzinie wieloosobowej
1960 zł dla singla
Wysokość dotacji
32 000 zł – maksymalna suma wsparcia dla osoby, która nie decyduje się na instalację fotowoltaiczną
37 000 zł – kwota przy inwestycji łącznej z panelami słonecznymi
Dokumentem uprawniającym do uzyskania podwyższonego poziomu dofinansowania ma być zaświadczenie wydane przez gminę o przeciętnym miesięcznym dochodzie na jednego członka gospodarstwa domowego.
ważne! Wymaga to zmian ustawowych – dopóki nie ma przepisów, dopóty ta część programu nie działa.

Procedura

Gdzie i jak składać wnioski
do wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej na terenie województwa, w którym zlokalizowany jest budynek – przez aplikację internetową, tj. Portal Beneficjenta dostępny na stronie internetowej funduszu
za pośrednictwem gmin, które zawarły porozumienia w sprawie ustalenia zasad wspólnej realizacji z programu z WFOŚiGW – takich gmin jest 656W obu powyższych przypadkach osoba, która sama nie potrafi skorzystać z internetu otrzyma pomoc urzędnika.
przez serwis gov.pl (usługa ma być dostępna w czerwcu)
przez banki, które zdecydują się na udział w programie (być może jesienią) 30 dni – tyle czasu ma rozpatrzenie wniosku ma WFOŚiGW
Wysokość dofinansowania na poszczególne elementy – przykładowo, na ogólnych zasadach
Maksymalny procent dofinansowania Maksymalna wysokość dotacji (w zł)
Audyt energetyczny 100 1000
Dokumentacja projektowa 30 600
Podłączenie do sieci ciepłowniczej wraz z przyłączem 50 10 000
Zakup i montaż pompy ciepła typu powietrze/woda z odpowiednim wyposażeniem i zbiornikiem ciepłej wody użytkowej 45 13 500
Gruntowa pompa ciepła o podwyższonej klasie efektywności energetycznej (zakup i montaż z odpowiednim wyposażeniem) 45 20 500
Kotłownia gazowa (przyłącze gazowe i instalacja wewnętrzna, kocioł gazowy kondensacyjny, opłata przyłączeniowa, dokumentacja projektowa); dotyczy budynków, które nie są przyłączone do sieci dystrybucji gazu 45 6750
Kocioł olejowy kondensacyjny (zakup, montaż plus wyposażenie) 30 4500
Kocioł na węgiel zakup/montaż z automatycznym podawaniem paliwa i wyposażeniem 30 3000
Kocioł na pellet drzewny o podwyższonym standardzie 45 9000
Wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła 30 5000
Mikroinstalacja fotowoltaiczna (zakup, montaż, osprzęt, liczniki) 50 5000
Ocieplanie ścian i stropów 30 45 zł za mkw.
Stolarka okienna 30 210 zł za mkw.
Stolarka drzwiowa 30 600 zł za mkw.
Na jakie inwestycje
Na wymianę źródeł ciepła lub termomodernizację
w: budynku mieszkalnym jednorodzinnym wolnostojącym, bliźniaku, segmencie czy obiekcie stanowiącym samodzielną całość (wydzielone mogą być w nim nie więcej niż dwa lokale mieszkalne lub mieszkalny i użytkowy).
uwaga! Jeżeli działalność gospodarcza prowadzona jest na więcej niż na 30 proc. powierzchni budynku, to nie kwalifikuje się on w ogóle do dofinansowania.
Nie wypłaca się dofinansowania, jeżeli beneficjent zbył dom, (lokal) na który przyznano dotację przed jej wypłatą.
Tylko raz
Jeżeli wnioskodawca uzyskał dofinansowanie z innych środków publicznych między 1 stycznia 2014 r. a 30 kwietnia 2020 r. (np. z regionalnego programu operacyjnego, z gminnych programów ograniczania niskiej emisji), to może otrzymać dofinansowanie z „Czystego Powietrza” tylko na ten zakres, na który nie otrzymał wsparcia wcześniej.
UWAGA Nie dostanie w ogóle pomocy ten, kto otrzymał dofinansowanie w ramach programu Stop Smog.
Ważny czas
Możliwe jest uzyskanie wsparcia na te projekty, które zostały rozpoczęte do sześciu miesięcy przed datą złożenia wniosku, ale nie wcześniej niż 15 maja 2020 r.
Nie ma pomocy na budynki gospodarcze i domy sezonowe