Subskrybuj nas na Youtube
Dzisiejszym komentarzem rozpoczynamy omawianie zmian w kodeksie wyborczym wprowadzonych ustawą z 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych.
Będą miały one zastosowanie już do tegorocznych wyborów samorządowych, które odbędą się jesienią. Przy czym uwaga! Część przepisów – m.in. dotyczących wyznaczania obwodów wyborczych – wejdzie w życie dopiero 1 stycznia 2019 r. lub później. Sposób zmiany przepisów, tj. przez ustawę pakietową, był mocno krytykowany przez ekspertów.Wskazywali oni, że akt ten z racji jego wagi powinien być nowelizowany samodzielną ustawą zmieniającą wyłącznie prawo wyborcze. Tymczasem ustawa z 11 stycznia nowelizuje także przepisy ustrojowe poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego.
Należy przypomnieć, że przed uchwaleniem kodeksu wyborczego zasady elekcji w samorządzie regulowały ustawy: z 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz z 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Kodeks wyborczy stanowił więc ważne wydarzenie w zakresie legislacji obejmujące kodyfikacje rozproszonych unormowań prawnych dotyczących prawa wyborczego. W zakresie wyłaniania składu organów wybieralnych równolegle w pewnym okresie funkcjonowało bowiem aż pięć ustaw zwanych ordynacjami wyborczymi. Scalenie ordynacji wyborczych w jednym akcie prawnym – kodeksie miało za zadanie także nadanie mu większej rangi. Wracając do części nowelizacji z 11 stycznia 2018 r. dotyczącej kodeksu wyborczego, należy wskazać, że w jej projekcie (wpłynął do Sejmu jako poselski) wskazano, iż celem zmian w ordynacji wyborczej jest zapewnienie należytej transparentności, przejrzystości i obywatelskiej kontroli nad procesem wyborczym oraz organami zobligowanymi do przygotowania i przeprowadzenia wyborów. Mają one w zamiarze wnioskodawców wyeliminować potencjalne nadużycia oraz nieprawidłowości. Podnoszono, że zaproponowanie nowelizacji kodeksu wyborczego jest pokłosiem ostatnich wyborów samorządowych. Zwracano uwagę, że: „W XXI wieku, w dużym kraju położonym w środku Europy, z powodu awarii systemu informatycznego przez prawie 2 tygodnie od dnia wyborów nie mogliśmy poznać oficjalnych wyników. Ogłoszone po tym czasie wyniki do sejmików wojewódzkich i rad powiatów ujawniły, że co piąty wyborca oddał głos nieważny, a w niektórych okręgach liczba głosów nieważnych sięgała 40 proc.”. Co więcej, przy pracy nad projektem mówiono wprost o fałszerstwach podczas ostatnich wyborów samorządowych.
Projekt nowelizacji kodeksu wyborczego od samego początku rodził spór co do potrzeby zmian i przyjętych w nim rozwiązań. Nawet sama diagnoza powodów problemów elekcji z listopada 2014 r. nie obyła się bez kontrowersji. Przeciwnicy tego zarzutu zwracali uwagę, że domniemane fałszerstwa nigdy nie zostały udowodnione, nie przeprowadzono też w tym zakresie żadnych badań empirycznych. Na początku prac nad projektem przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej Wojciech Hermeliński alarmował, że po zmianach w ordynacji wyborczej proponowanych przez partię rządzącą przyszłe wybory samorządowe będą dwa razy droższe od tych w 2014 r. Zdaniem przewodniczącego PKW będą kosztowały ponad 600 mln zł. Zwracał on także uwagę, że: „Zaproponowane zmiany mogą spowodować zaburzenia czy nawet destabilizację procesu wyborczego”. W wypowiedzi dla DGP przewodniczący PKW powiedział, że: „Wybory do organów samorządu terytorialnego są najtrudniejszymi i najbardziej skomplikowanymi spośród wszystkich przeprowadzanych w Polsce. Stąd zaniepokojenie PKW szybkością wprowadzanych zmian, jak również – a może wręcz przede wszystkim – jakościową zmianą dotychczasowych instytucji wyborczych” (pisaliśmy o tym: „Zmiany wprowadzane 10 miesięcy przed wyborami świadczą co najmniej o braku wyobraźni projektodawców, jeśli nie o złej woli”, Tygodnik Gazeta Prawna z 15 grudnia 2017 r., nr 243, s. C10).
Projektodawcy zrezygnowali ostatecznie z najbardziej kontrowersyjnych rozwiązań. Uchwalona 11 stycznia 2018 r. nowelizacja kodeksu wyborczego uwzględnia większość uwag PKW.
Najważniejsze zmiany wynikające z przyjętych przez parlament regulacji to m.in. nowelizacja definicji znaku „X” i zasad ważności głosu, wprowadzenia dwóch rodzajów obwodowych komisji wyborczych oraz transmisji z przebiegu głosowania w lokalach obwodowych komisji wyborczych. Z kolei głosowanie korespondencyjne zostało ograniczone tylko do osób niepełnosprawnych. Ustawa wprowadza także nowe zasady powoływania szefa Krajowego Biura Wyborczego i komisarzy wyborczych oraz powołanie nowego składu Państwowej Komisji Wyborczej w 2019 r. Zmiany w kodeksie wyborczym wzmacniają także uprawnienia mężów zaufania i wprowadzają funkcję obserwatorów społecznych. Zostanie także utworzony korpus urzędników wyborczych.
TYDZIEŃ Z KOMENTARZAMI – BAZA PUBLIKACJI
Dotychczas w tygodniku Samorząd i Administracja komentowaliśmy ustawy:
● z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych
● z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej
● z 22 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych
● z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach
● z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy
● z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, chodzi o program 500+
● z 10 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy o działalności leczniczej oraz niektórych innych ustaw
● z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej
● z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
● z 14 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki oraz ustawy o zmianie ustawy o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.