Zasiłek chorobowy mogą pobierać osoby ubezpieczone, które stały się czasowo niezdolne do pracy, na przykład z powodów zdrowotnych lub wypadku. Prawo do zasiłku ubezpieczony nabywa po okresie wyczekiwania, który zależy od rodzaju ubezpieczenia. W przypadku ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku nabywa się po upływie 30 dni.
Osoby, które podlegają ubezpieczeniu dobrowolnie uzyskują takie prawo po 90 dniach. Do okresu ubezpieczenia chorobowego wliczają się także jego poprzednie okresy, pod warunkiem ,że przerwa między nimi nie była dłuższa niż 30 dni, lub wiązała się z urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym lub służbą wojskową.
Bez okresu wyczekiwania zasiłek chorobowy pobierać mogą:
- absolwenci szkół lub szkół wyższych objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych, w przypadku kierunków lekarskich, lekarsko-dentystycznych i weterynarii - od daty złożenia ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu, a kierunku farmacji - od daty zaliczenia ostatniej przewidzianej w planie studiów praktyki,
- osoby ubezpieczone, których niezdolność do pracy spowodowana została chorobą zawodową lub wypadkiem w pracy (zasiłek z ubezpieczenia wypadkowego) albo wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy (zasiłek z ubezpieczenia chorobowego),
- osoby ubezpieczone obowiązkowo, którzy legitymują się co najmniej 10-letnim okresem obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego,
- posłowie i senatorowie, którzy przystąpią do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji.
Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego przysługuje objętym ubezpieczeniem chorobowym:
- pracownikom,
- osobom wykonującym pracę nakładczą,
- członkom rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
- osobom wykonującym pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy-zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osobom z nimi współpracującym, w tym osobom świadczącym pracę na podstawie umowy uaktywniającej określonej przepisami ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do 3 lat (Dz.U. Nr 45, poz. 235 ze zm.),
- osobom prowadzącym pozarolniczą działalność oraz osobom z nimi współpracującym,
- osobom wykonującym odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
- duchownym,
- osobom odbywającym służbę zastępczą.
Zasiłek chorobowy nie przysługuje:
- za okresy, w których ubezpieczony zachowuje prawo do wynagrodzenia na podstawie przepisów szczególnych,
- w okresie urlopu bezpłatnego lub urlopu wychowawczego,
- w okresie tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
- za cały okres orzeczonej niezdolności do pracy, jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia, co zostało stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu,
- za okres pierwszych pięciu dni, jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana nadużyciem alkoholu (fakt ten jest stwierdzony przez lekarza kodem "C" w zaświadczeniu lekarskim),
- za okres objęty zaświadczeniem lekarskim, w przypadku sfałszowania zaświadczenia lekarskiego albo wykonywania w czasie zwolnienia lekarskiego pracy zarobkowej albo wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy niezgodnie z celem tego zwolnienia, co zostało stwierdzone w trakcie kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy przeprowadzanej przez płatnika zasiłku.
Podstawowym dokumentem, który pozwala na otrzymanie świadczenia jest zaświadczenie lekarskie, orzekające niezdolność do pracy. Wystawiane jest na druku ZUS ZLA. Kopię pracownik przekazuje pracodawcy, lub do ZUS. Trzeba to zrobić w ciągu siedmiu dni. W innym przypadku zasiłek może zostać obniżony o 25 procent. Jeżeli zasiłek będzie wypłacany przez ZUS potrzebny będzie także druk ZUS Z-3 dla pracownika, lub ZUS Z-3b dla osób prowadzących działalność pozarolniczą i ZUS Z-3a dla pozostałych ubezpieczonych.
Za okres po ustaniu ubezpieczenia należy przedstawić także oświadczenie o zaprzestaniu i niepodjęciu działalności zarobkowej, o nieustaleniu prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, do zasiłku dla bezrobotnych, do zasiłku przedemerytalnego, do świadczenia przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz o niepodleganiu obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników, złożone na druku ZUS Z-10. Osoby objęte zasiłkiem w wysokości 100% muszą także dostarczyć kartę wypadku w drodze do pracy, z pracy lub podczas pracy i zaświadczenia: lekarza i inspektora sanitarnego, które stwierdzają chorobę zawodową.