Ustawą z 11 września 2015 r. dokonano nowelizacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych m.in. w odniesieniu do prawa cytatu (Dz.U. z 2015 r. poz. 1639). Zmiana, która weszła w życie 20 listopada, stanowi wdrożenie przepisów dyrektywy 2001/29/WE w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym. Prawo cytatu (art. 29 ustawy) jest jednym z przykładów dozwolonego użytku i stanowi ograniczenie monopolu autorskiego wynikającego z art. 17 ustawy na rzecz wykorzystywania cudzej twórczości w działalności naukowej, dydaktycznej, publicystycznej oraz artystycznej. Prawo to, w określonych przypadkach, umożliwia przytaczanie utworów lub ich fragmentów w ramach osobiście tworzonego dzieła bez konieczności uzyskiwania odrębnego zezwolenia ich autora.

Dotychczasowe brzmienie przepisów dopuszczało możliwość korzystania z prawa cytatu w węższym zakresie, niż ma to miejsce na gruncie dyrektywy. Korzystanie z dozwolonego użytku ograniczone było bowiem do możliwości cytowania wyłącznie urywków utworów i drobnych utworów w całości. Rodziło to w praktyce wątpliwości co do zakresu stosowania tej regulacji. W szczególności nie było jasne, czy takie kategorie jak utwory plastyczne oraz fotograficzne (które bardzo często wykorzystywane są jako fragmenty innych utworów) stanowią rodzaj drobnych utworów i w konsekwencji, czy mogą być wykorzystywane w całości w ramach nowo tworzonego dzieła. W wyniku nowelizacji wątpliwość ta została usunięta. Zakres przedmiotowy prawa cytatu został rozszerzony poprzez wskazanie, że utwory plastyczne oraz fotograficzne mogą być cytowane w całości.
Dopuszczalność korzystania z prawa cytatu ograniczona jest ze względu na cel, dla którego dochodzi do cytowania. Wchodząca w życie nowelizacja dokonała w tym zakresie istotnych zmian. Do tej pory ustawa przewidywała zamknięty katalog celów uzasadniających korzystanie z prawa cytatu, na który składały się: wyjaśnianie, analiza krytyczna, nauczanie oraz prawa gatunku twórczości. W celu dostosowania krajowej regulacji do dyrektywy ustawodawca zdecydował się obecnie na zastosowanie w art. 29 ustawy otwartego katalogu celów, wskazując że dozwolone jest stosowanie prawa cytatu „w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości”. W konsekwencji również inne cele, niż te wprost wyszczególnione w treści przepisu, mogą stanowić uzasadnienie stosowania prawa cytatu. Ocena, czy w konkretnym przypadku – gdy nie wynika to bezpośrednio z przepisów ustawy – dopuszczalne będzie powołanie się na art. 29, może jednak rodzić pewne trudności. Kierunek interpretacji tego zagadnienia wskazał ustawodawca, stwierdzając w uzasadnieniu nowelizacji, iż „niewskazane wprost w projektowanym przepisie cele cytatu (...) powinny być podobne do wyżej wymienionych. Oznacza to w praktyce przesądzenie możliwości cytowania dla celów estetycznych lub w ramach motta”. Wyjaśnienie to nie rozwiewa jednak wszelkich wątpliwości w tym zakresie.
Nie każde zdjęcie można uznać za utwór
Nie każde zdjęcie można uznać za utwór

Zobacz również
W wyniku nowelizacji wprowadzono również dwa nowe przepisy regulujące kwestię dozwolonego użytku, które stanowią swoiste uzupełnienie regulacji przewidzianej w ramach prawa cytatu. W dodanym art. 291 ustawy przewidziano możliwość korzystania z utworów na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury, w zakresie uzasadnionym prawami tych gatunków. Dotychczas stosowanie tych form twórczości próbowano opierać na prawie cytatu lub ewentualnie traktowano je jako utwory inspirowane. Tego rodzaju podejście nie było jednak w pełni uzasadnione, bowiem istotą parodii czy karykatury nie jest przytaczanie w ramach własnego dzieła cudzego utworu lub jego fragmentu, ale jego specyficzna modyfikacja (na problem ten zwrócił uwagę m.in. Trybunał Sprawiedliwości UE w sprawie C-201/13). Rodziło to w praktyce istotne wątpliwości. Obecna regulacja przesądza o dopuszczalności korzystania z utworów w wymienio0nych celach, pod warunkiem że korzystanie następuje wyłącznie w granicach ukształtowanych przez praktykę zasad rządzących tworzeniem parodii, karykatury oraz pastiszu.
W celu pełnej implementacji dyrektywy 2001/29/WE w wyniku nowelizacji dodany został przepis (art. 292) zezwalający na włączenie utworu do innego utworu, o ile nastąpiło w sposób niezamierzony oraz włączony utwór nie ma znaczenia dla tego, do którego został włączony, a zatem włączenie ma charakter incydentalny. Jak wskazano w uzasadnieniu do noweli: „użytek incydentalny stanowi przeciwieństwo prawa cytatu – do włączenia utworu dochodzi przypadkowo, w sposób niezamierzony przez włączającego, a włączony utwór nie ma znaczenia dla materiału, którego stał się przypadkową i nieistotną częścią”. Przepis ten będzie miał zastosowanie np. w sytuacji, gdy podczas tworzenia amatorskiego filmu autor przypadkowo utrwalił inny utwór (np. utwór muzyczny emitowany przez grające w tle radio), a następnie udostępnił nagrany materiał w ramach swojego profilu społecznościowego. Stosowanie ogólnych zasad prawa autorskiego, w tym sankcji za jego naruszenie, będzie więc w takich przypadkach wyłączone.