Jestem nauczycielką łaciny zatrudnioną na podstawie umowy na czas nieokreślony w niepełnym wymiarze godzin. Szkoła zdecydowała się zrezygnować z tego przedmiotu, więc w przyszłym roku szkolnym będę uczyła już tylko klasy trzecie. Czy jest jakiś sposób na uniknięcie zwolnienia? A co jeśli w obecnym roku szkolnym będę w ciąży, a potem wezmę urlop macierzyński?
Jedynie stan ciąży pozwala pracownicy na pozostawanie w dotychczasowych warunkach pracy i płacy, z tym że tylko w niedługiej stosunkowo perspektywie czasowej. Z kolei Karta nauczyciela (dalej: KN) nie zawiera samodzielnych gwarancji prawnych umożliwiających zachowanie etatu nauczyciela lub utrzymanie go choćby na mniej korzystnych warunkach w przypadku zmiany planu nauczania uniemożliwiającej dalsze zatrudnianie w pełnym wymiarze zajęć.
W art. 20 ust. 1 pkt 2 KN wskazano, że w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć dyrektor szkoły rozwiązuje z nim stosunek pracy lub na wniosek nauczyciela przenosi go w stan nieczynny. Redakcja tego przepisu prowadziła do wielu niejasności, w szczególności w zakresie określenia pojęcia – zmiana planu nauczania. Było to powodem wielu rozstrzygnięć Sądu Najwyższego. Wśród nich na uwagę zasługuje wyrok z 7 maja 1998 r., sygn. akt I PKN 67/98 (OSNP 1999/9/301), w którym SN stwierdził, że zmianą planu nauczania uniemożliwiającą dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć jest także zmiana przydziału planowych godzin dydaktyczno-wychowawczych, uniemożliwiająca zatrudnienie w pełnym wymiarze w ramach wyuczonej specjalności zawodowej.
Warto podkreślić, że art. 20 KN pozwala rozwiązać stosunek pracy nauczyciela z przyczyn organizacyjnych i nie obliguje dyrektora szkoły do proponowania nauczycielom pracy w ograniczonym wymiarze.
Niezależnie od powyższego wskazać należy, że KN nie przewiduje jednak możliwości zaproponowania ograniczenia etatu nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę, dla którego od nowego roku szkolnego zabraknie godzin do pełnego etatu – tak jak jest to przy nauczycielach mianowanych (art. 22 ust. 2 KN). Nie oznacza to jednak, że zmiana warunków zatrudnienia nie jest możliwa. W tym przypadku może bowiem wystąpić analogiczne rozwiązanie, jak w przypadku nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania, i za zgodą nauczyciela można dokonać zmniejszenia wymiaru jego etatu przy proporcjonalnym zmniejszeniu wynagrodzenia na drodze porozumienia zmieniającego warunki pracy.
Wskazany wyżej art. 20 ust. 1 pkt 2 KN dopuszcza możliwość złożenia przez nauczyciela wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Wypowiedzenie jest bezskuteczne w przypadku złożenia przez nauczyciela w terminie do 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia stosunku pracy z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 2 pisemnego wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Co ważne, w okresie stanu nieczynnego nauczyciel zachowuje przez sześć miesięcy prawo do wynagrodzenia zasadniczego i innych świadczeń pracowniczych. Po tym okresie stosunek pracy wygasa.
Jeśli chodzi zaś o kwestie ciąży i urlopu macierzyńskiego w okresie pozostawania w stosunku pracy, to pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.
A co gdy nie ma związków? Sąd Najwyższy w uchwale z 18 marca 2008 r., sygn. akt II PZP 2/08 (OSNP 2008/15–16/211) orzekł, że w sytuacji gdy u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa lub w sytuacji gdy taka organizacja działa u pracodawcy, ale nie reprezentuje interesów pracownicy, dopuszczalne jest rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy w okresie ciąży.
Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Ponadto SN w wyroku z 2 września 1999 r. sygn. akt I PKN 225/99 (OSNP 2000/24/896) wskazał m.in., że art. 177 par. 1 k.p. nie ma zastosowania w razie przeniesienia w stan nieczynny nauczycielki w ciąży. Powinno być ono jednak ocenione z punktu widzenia zasad wynikających z art. 8 k.p. W okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego obowiązuje również zakaz wypowiadania warunków pracy i płacy.
Podstawa prawna
Art. 20 ust. 1 pkt 2 i ust. 5c ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 191).
Art. 177 i 185 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).