Możliwość stosowania w prawie pracy kodeksu cywilnego przewiduje art. 300 k.p. Zgodnie z nim w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego. Przepis ten określa przesłanki dopuszczalności odesłania do kodeksu cywilnego. Po pierwsze musi istnieć rzeczywista luka polegająca na braku regulacji w prawie pracy dla określonej sytuacji, po drugie konieczne jest, aby zastosowanie przepisów kodeksu cywilnego nie było sprzeczne z zasadami prawa pracy. Należy przez nie rozumieć nie tylko reguły zawarte wprost w rozdziale II działu pierwszego kodeksu pracy (art. 10 – 183 k.p), ale także reguły, które można wywnioskować z innych przepisów prawa pracy. Stosowanie kodeksu cywilnego powinno być też odpowiednie (nie zawsze możliwe jest wprost). Powinno uwzględniać specyfikę prawa pracy, która w dużej mierze sprowadza się do ochrony pracownika jako – w założeniu – słabszej strony stosunku pracy.

Orzecznictwo ustaw

W orzecznictwie Sądu Najwyższego można spotkać wiele przykładów stosowania kodeksu cywilnego w prawie pracy. Dotyczy to m.in. kwestii związanych z zawarciem umowy o pracę (składania oświadczeń woli), ich wykładnią czy wadami czynności prawnych (najczęściej w postaci błędu i groźby).
Coraz częściej Sąd Najwyższy dopuszcza możliwość stosowania w prawie pracy podstawy odpowiedzialności pracodawcy zawartej w art. 471 k.c. Przepis ten przewiduje, że dłużnik (pracodawca) obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że to jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Odpowiedzialność firmy

Na tej podstawie pracodawca będzie odpowiadał wobec podwładnego za szkodę wyrządzoną wskutek niedochowania warunków umowy o pracę. Artykuł 471 k.c. nie będzie jednak stosowany w sytuacjach, gdy przepisy prawa pracy regulują wprost odpowiedzialność odszkodowawczą firmy. W tej kwestii wypowiedział się SN w wyroku z 17 lutego 1999 r. (I PKN 578/98, OSNAP 2000/7/263), uznając, że nie ma w prawie pracy zasady, która ograniczałaby wysokość odszkodowania należnego pracownikowi z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania przez pracodawcę obowiązków wynikających z umowy o pracę (art. 471 k.c.), poza roszczeniami wynikającymi z jej bezprawnego rozwiązania. Na możliwość szerokiego stosowania tego przepisu w zakresie odpowiedzialności wynikającej ze stosunku pracy wskazał też SN w wyroku z 4 kwietnia 2000 r. (I PKN 571/99, OSNAP 2001/17/533), przyjmując, że szkoła wyższa jako pracodawca może ponosić na podstawie art. 471 k.c. w zw. z art. 300 k.p. odpowiedzialność odszkodowawczą wobec pracownika naukowo-dydaktycznego będącego mianowanym nauczycielem akademickim za brak należytej staranności w wykonaniu obowiązku umożliwienia mu prowadzenia badań naukowych, rozwijania twórczości naukowej i uzyskania stopnia lub tytułu naukowego.

Inne przypadki

Kontynuacją tej linii orzecznictwa jest wyrok SN z 7 grudnia 2000 r. (I PKN 135/00, OSNAP 2002/14/331) uznający, że zawinione (choćby przez niedbalstwo) naruszenie przez firmę spoczywających na niej w ramach umownego stosunku pracy obowiązków wobec podwładnego, polegające na uniemożliwieniu mu realizacji umowy o pracę w wyniku braku uzyskania zgody władz obcego państwa na zatrudnienie (zezwolenia na pracę), skutkuje odpowiedzialnością odszkodowawczą pracodawcy za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązania na podstawie art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p. Podobnie wypowiedział się SN także w wyroku z 8 czerwca 2011 r. (I PK 205/10, niepubl.) uznając, że zatrudniony może na podstawie art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p. dochodzić od pracodawcy naprawienia szkody wyrządzonej niewydaniem w terminie lub wydaniem niewłaściwego świadectwa pracy innej niż utrata zarobków w związku z pozostawaniem bez pracy (może to być np. szkoda polegająca na zaniżeniu pracownikowi – wskutek wadliwego świadectwa pracy – świadczeń z ubezpieczenia społecznego).
Podstawa prawna
Art. 300 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Art. 471 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16. poz. 93 z późn. zm.).

Andrzej Marek, sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy