Ten bardziej rygorystyczny rodzaj odpowiedzialności pracownika dotyczy każdego mienia pracodawcy powierzonego pracownikowi z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się (art. 124 k.p.). Chodzi w szczególności o pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności. W tym pojęciu będą się mieścić również pieniądze, zarówno krajowe, jak i waluta zagraniczna, papiery wartościowe w postaci weksli, czeków, obligacji, akcji czy różnego rodzaju bonów. Do kosztowności zaliczyć natomiast trzeba cenne metale i substancje (surowce, półfabrykaty czy też gotowe już wyroby). Powierzone pracownikowi (z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się) mogą być także narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty (np. pomiarowe i diagnostyczne, elektryczne itp), a także środki ochrony indywidualnej (tj. przedmioty służące zabezpieczeniu pracowników przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w danym środowisku pracy) oraz odzież i obuwie robocze. Mogą to być zatem wszelkiego rodzaju maski, okulary, sorty mundurowe itp.

Samo ujawnienie braków w powierzonym pracownikowi mieniu osób trzecich nie oznacza wyrządzenia szkody pracodawcy, który w tym momencie nie poniósł jeszcze uszczerbku majątkowego. Roszczenie firmy wobec pracownika powstaje w tej sytuacji z chwilą naprawienia szkody osobom trzecim i ma charakter regresowy.

Powierzone może być też inne mienie pracodawcy, w szczególności: laptopy, telefony komórkowe, pojazdy mechaniczne (np. samochody). Dotyczy to również rzeczy osoby trzeciej, które zostały przekazane przez nią bezpośrednio pracownikowi, np. zatrudnionemu jako przedstawiciel handlowy. Artykuł 124 k.p. nie uzależnia bowiem odpowiedzialności od tego, czy powierzone pracownikowi mienie stanowiło własność zatrudniającego go pracodawcy czy też osób trzecich. Jednak samo ujawnienie braków w powierzonym pracownikowi mieniu osób trzecich nie oznacza wyrządzenia szkody pracodawcy, który w tym momencie nie poniósł jeszcze uszczerbku majątkowego. Roszczenie firmy wobec pracownika powstaje w tej sytuacji z chwilą naprawienia szkody osobom trzecim i ma charakter regresowy (wyrok SN z 19 kwietnia 2010 r., II PK 307/09, OSNP 2011/19 – 20/251).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego uznaje się również, że pobranie przez pracownika pieniędzy za towar należący do pracodawcy jest równoznaczne z ich powierzeniem jako odpowiedzialnemu materialnie. Takie przypadki określane są jako wtórne powierzenie mienia (wyrok SN z 18 grudnia 2001 r., I PKN 757/00, niepubl.).

Przekazanie mienia

Konieczną przesłanką skutecznego dochodzenia odszkodowania przez pracodawcę jest wykazanie przez niego, że miało miejsce prawidłowe przekazanie podwładnemu takiego mienia. Przy czym potwierdzenie przez pracownika na stosownym dokumencie odbioru mienia stanowi dowód jego powierzenia (wyrok SN z 25 września 1985 r., IV PR 200/85, OSNCP 1986/5/84).
Jednak samo pisemne oświadczenie zatrudnionego o przyjęciu odpowiedzialności za mienie firmy nie jest wystarczające. Decydujące w tym zakresie jest prawidłowe powierzenie mienia (wyrok SN z 18 maja 1965 r., I PR 117/65, OSNPG 1965/12/61), a pracownik, któremu je powierzono w prawidłowy sposób, ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 124 k.p., choćby nawet nie podpisał deklaracji o jej przyjęciu (wyrok SN z 15 listopada 1985 r., IV PR 221/85, niepubl.).
Istotna jest bowiem rzeczywista zgoda podwładnego na przyjęcie tej odpowiedzialności, wynikająca wprost lub pośrednio z uzgodnienia rodzaju pracy w umowie o pracę, a wyrażona na tyle wyraźnie, by nie budziła wątpliwości (SN w wyroku z 24 czerwca 2009 r., II PK 286/08, OSNP 2011/3 – 4/36). Pracownik powinien wejść w rzeczywiste posiadanie przekazanych mu rzeczy i musi móc nimi dysponować w warunkach zapewniających możliwość zabezpieczenia przed dostępem osób nieupoważnionych i utrzymania mienia w stanie zgodnym z jego przeznaczeniem, a następnie dokonać jego zwrotu lub wyliczyć się z niego (wyrok SN z 3 grudnia 1981 r., IV PR 350/81, OSNC 1982/4/65).

Spis remanentowy

Często powierzenie mienia następuje w drodze remanentu. Obowiązek przeprowadzenia remanentu początkowego powierzającego mienie pracownikowi oraz końcowego dla dokonania wyliczenia ciąży na pracodawcy. Niewykonanie go naraża firmę na zarzut utrudnienia, względnie uniemożliwienia wyliczenia się z niego. Remanent musi być sporządzony z natury, na podstawie stanu faktycznego, a przeprowadzenie go na podstawie stanu ewidencyjnego (kartotekowego) jest niedopuszczalne.
Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 9 lutego 2005 r. (III APa 104/04, OSA 2006/1/1), wykonanie inwentaryzacji pod nieobecność pracownika, któremu powierzono mienie z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się, a którego nie zawiadomiono o jej terminie i przeprowadzenie spisu towarów z karty osobistej pracownika czy dokumentacji magazynowej (a nie spisu z natury w sensie fizycznym), skutkuje uznaniem takiej czynności za nieprawidłową i niemogącą powodować odpowiedzialności materialnej zatrudnionego w oparciu o art. 124 par. 1 k.p.
Podstawa prawna
Art. 124 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).

Andrzej Marek, sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy