Prawodawca rozwiewa wreszcie wątpliwości co do tego, czy obcokrajowca można objąć przestojem lub obniżonym etatem. Zmiany dotyczą też zwolnienia osób przyjeżdżających do Polski z obowiązku odbycia kwarantanny
W związku z obowiązującym w Polsce stanem epidemii cały czas uchwalane są nowe przepisy mające przeciwdziałać skutkom koronawirusa i zapobiegać gospodarczej zapaści, w tym m.in. mechanizmy służące ochronie miejsc pracy. Jednakże kolejne tarcze antykryzysowe, błyskawicznie przeprowadzany proces ustawodawczy, ogłaszanie przez szefów resortów zmian w prawie i nowych decyzji jeszcze przed zaprezentowaniem treści przepisów, a wreszcie rozbieżne stanowiska urzędów w interpretacji nowo przyjętych regulacji, sprzyjają chaosowi informacyjnemu, w którym gubi się wielu przedsiębiorców i pracowników. Nie pozostaje to bez wpływu na sytuację zatrudnionych lub planujących podjęcie zatrudnienia w Polsce obywateli państw trzecich. Cudzoziemcy mają wątpliwości, czy ich dokumenty pobytowe lub decyzje o zezwoleniu na pracę są przedłużone na mocy ustaw specjalnych i do kiedy, a także czy mogą być objęci mechanizmem np. przestoju ekonomicznego lub obniżonego wymiaru czasu pracy. O to ostatnie martwią się również pracodawcy, którzy nie mają pewności, czy zagranicznych pracowników ujmować we wnioskach o dofinansowanie składanych do wojewódzkich urzędów pracy.

1. przedłużenie okresów ważności dokumentów

Zgodnie z ustawą z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 374; ost.zm. Dz.U. poz. 875; dalej: specustawa) okresy ważności zezwoleń na pracę oraz dokumentów pobytowych cudzoziemców zostały wydłużone do 30. dnia następującego po dniu odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii (zależnie od tego, który z tych stanów obowiązywał jako ostatni). Przedłużeniu podlegają m.in: karty pobytu, zezwolenia na pobyt czasowy, wizy krajowe, zezwolenia na pracę, zezwolenia na pracę sezonową, oświadczenia o powierzeniu pracy, jak również terminy na składanie wniosków o legalizację pobytu czy na opuszczenie przez cudzoziemca terytorium Polski.
Natomiast zgodnie z art. 15z6 specustawy, dodanym przez tarczę antykryzysową 3.0 (ustawę z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, Dz.U. poz. 875), przedłużeniu ulegają również terminy ważności dokumentów pobytowych członków rodziny obywatela UE, polskie dokumenty tożsamości cudzoziemca oraz zgody na pobyt tolerowany.
Przedłużenie terminów legalnego pobytu na powyższych zasadach ma zastosowanie w sytuacji, gdy ostatni dzień pobytu przypadnie w trakcie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii w Polsce. Czyli w praktyce chodzi o terminy, które upłynęłyby po 14 marca 2020 r., bo wtedy po raz pierwszy wprowadzono w Polsce stan zagrożenia epidemicznego w związku z koronawirusem.
W szczególności specustawa przedłuża okres legalnego wykonywania pracy przez obywateli państw trzecich posiadających zezwolenia na pracę lub oświadczenia o powierzeniu pracy (oczywiście taka osoba musi jednocześnie posiadać tytuł do legalnego pobytu w Polsce, który to mógł również zostać przedłużony na ww. zasadach). Jak już wspomniano, jeśli okres ważności zezwolenia na pracę czy oświadczenia o jej powierzeniu miałby się skończyć w stanie zagrożenia epidemicznego lub epidemii, to z automatu ulega przedłużeniu do 30. dnia następującego po dniu odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni. Tym samym w związku z pandemią specustawa dopuszcza możliwość przedłużenia wykonywania pracy na podstawie oświadczenia ponad sześciomiesięczny limit w ciągu kolejnych 12 miesięcy.
W innej sytuacji są jednak osoby z państw trzecich, które przebywają na terenie Polski na podstawie dokumentów pobytowych krótkoterminowych (np. wiza Schengen lub w ramach ruchu bezwizowego). Ich pobyt ulegnie przedłużeniu na podstawie specustawy tylko wtedy, gdy 14 marca 2020 r. przebywały one na terenie Polski na podstawie pobytów krótkoterminowych. Skorzystać z tego przywileju nie mogą więc cudzoziemcy, którzy na podstawie takiego samego tytułu przybyli do naszego kraju w późniejszym terminie.
Przedłużenie, o którym mowa powyżej, następuje z mocy prawa. Oznacza to, że ani pracodawca, ani cudzoziemiec nie muszą w związku z tym powiadamiać żadnego urzędu czy składać jakichkolwiek dokumentów w tej sprawie. Nie są też wymieniane dokumenty, którymi na co dzień posługują się obywatele państw trzecich, jak np. karta pobytu.
Aby skorzystać z przedstawionych uprawnień, obcokrajowiec musi oczywiście przebywać w naszym kraju. Wyjazd poza granice Polski spowoduje, że taka osoba przy ponownym wjeździe na teren RP nie będzie mogła powoływać się na to nadzwyczajne rozwiązanie. Przy czym wątpliwości pojawiają się co do kierowców – cudzoziemców, którzy wykonują międzynarodowe przewozy transportowe. Jeśli okres ważności karty pobytu albo wizy krajowej takiego kierowcy zakończył się i został przedłużony na podstawie specustawy (a więc brak w dokumentach wzmianki na ten temat), to przed wyjazdem do innego kraju Schengen powinien on upewnić się, czy państwo, do którego będzie się udawał, uznaje takie przedłużenie ważności jego dokumentów. [ramka]
Czy i kiedy wybrać się do urzędu
W związku z pandemią koronawirusa od połowy marca urzędy wojewódzkie zawiesiły bezpośrednią obsługę klienta, a w niektórych przypadkach również możliwość skorzystania przez pracodawców z obsługi koordynowanej przy składaniu wniosków o zezwolenie na pracę (polega ona na ściślejszej współpracy, w ramach której urząd przekazuje firmie instrukcję postępowania – tak jest np. w Warszawie). Wszelkie dokumenty można oczywiście kierować do urzędów za pomocą tradycyjnej poczty. W praktyce oznacza to jednak, że nowym sprawom bieg co do zasady nie jest nadawany. Powoduje to znaczące utrudnienia w możliwości zatrudniania pracowników z państw trzecich lub zmiany warunków ich pracy.
Z kolei powiatowe urzędy pracy wpisują do rejestrów nowe oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, lecz cały proces trwa znaczenie dłużej niż standardowo. Przed pandemią wpis można było uzyskać w kilka dni i osobiście odebrać dokument. Aktualnie oryginał oświadczenia jest wysyłany pocztą – w większości PUP nie działa bowiem bezpośrednia obsługa klienta lub jest mocno ograniczona.
Jednocześnie na mocy tarczy 3.0, która weszła w życie 16 maja 2020 r., nastąpiło odwieszenie terminów administracyjnych dla spraw będących w toku w urzędach wojewódzkich czy PUP. Specustawa zawiesiła bowiem te terminy również w postępowaniach dotyczących cudzoziemców. W wyniku ostatniej zmiany terminy administracyjne wyznaczone ustawami lub przez urząd, które były zawieszone specustawą (np. 14-dniowy termin na uzupełnienie dokumentów w sprawie) kontynuują swój bieg (bądź rozpoczynają się, jeśli wcześniej to nie nastąpiło) po siedmiu dniach od wejścia w życie nowej ustawy, tj. od 24 maja 2020 r.
Obowiązujący w Polsce stan zagrożenia epidemicznego/epidemii nie wpływa natomiast na sytuację pobytową obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej, Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), Konfederacji Szwajcarskiej i przebywających z nimi członków rodzin. ©℗

2. objęcie wnioskiem o dotację z fgśp

Pracodawca, który zanotuje spadek obrotów gospodarczych i spełni pozostałe warunki określone w art. 15g specustawy, może wnioskować o dofinansowanie na ochronę miejsc pracy, wybierając jeden z dwóch dostępnych instrumentów: przestój ekonomiczny lub obniżony wymiar czasu pracy. Oba rozwiązania najczęściej wiążą się z obniżeniem na czas określony wynagrodzenia pracownikom dofinansowywanym, a drugie dodatkowo z obniżeniem im wymiaru czasu pracy. Od 1 kwietnia 2020 r., czyli od pierwszego dnia, kiedy to pracodawca mógł wystąpić z takim wnioskiem do wojewódzkiego urzędu pracy, zaczęły jednak pojawiać się wątpliwości, czy zmiana warunków pracy i płacy może obejmować cudzoziemców zatrudnionych w oparciu o zezwolenia na pracę lub oświadczenia o powierzeniu pracy.
Wątpliwości te były uzasadnione treścią przepisów ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1482; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 278) oraz ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 35). Wyraźnie określają one, że pracodawca nie może zatrudniać obcokrajowca w innym wymiarze czasu pracy lub za niższym wynagrodzeniem niż ustalone w treści jego zezwolenia na pracę (analogicznie również w treści oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi). Co więcej za powierzenie pracy na innych warunkach niż wskazane w ww. dokumentach pracodawcy grożą dotkliwe sankcje. Zgodnie z przywoływanymi wyżej regulacjami, aby móc legalnie zatrudniać cudzoziemca w innym wymiarze czasu pracy lub za niższym wynagrodzeniem, decyzje wojewody musiałyby zostać zmienione (np. jednolite zezwolenie na pobyt i pracę), a w niektórych przypadkach ponownie wydane, po uprzednim czasochłonnym postępowaniu (np. zezwolenie na pracę). Również zmiana warunków pracy obcokrajowca zatrudnionego w oparciu o oświadczenia wymagałaby nowego wpisu do ewidencji oświadczeń. W dobie epidemii czynności te nie byłyby w praktyce możliwe do przeprowadzenia.
W odpowiedzi na liczne zapytania przedsiębiorców dotyczące tej kwestii, a także rozbieżne stanowiska ekspertów pojawiające się w prasie, 10 kwietnia 2020 r. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przedstawiło wyjaśnienia, w których podkreśliło, że obejmowanie cudzoziemców mechanizmami ochrony miejsc pracy przewidzianymi w art. 15g specustawy jest zgodne z jej celem i nie będzie podlegało żadnym sankcjom.
Ustawodawca również dostrzegł ten problem i zaproponował uregulowanie opisywanej kwestii w najnowszej nowelizacji specustawy, czyli tarczy antykryzysowej 3.0. Na jej mocy do specustawy dodano m.in. art. 15z5, zgodnie z którym obcokrajowiec może wykonywać pracę w warunkach zmienionych – w związku z zastosowaniem przez pracodawcę m.in. art. 15g – bez konieczności zmiany dotychczasowego zezwolenia na pracę, uzyskiwania nowego czy wpisywania nowego oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi do ewidencji oświadczeń.
Powyższe ułatwienie w zmianie warunków zatrudnienia dotyczy jednak wyłącznie sytuacji, w której pracodawca korzysta z mechanizmów specustawy. A to oznacza, że jeśli mamy zamiar obniżyć płacę czy wymiar czasu pracy cudzoziemca w innym trybie (np. na podstawie porozumienia z pracownikami zawieranego w myśl art. 231a kodeksu pracy lub w drodze indywidualnego wypowiedzenia zmieniającego), to nadal wymagana jest zmiana lub wydanie nowych dokumentów legalizujących pracę osób z państw trzecich. A to, w nawiązaniu do opisanych powyżej trudności w kontakcie z urzędami wojewódzkimi i urzędami pracy, może oznaczać aktualnie brak możliwości sprawnej zmiany warunków zatrudnienia cudzoziemców poza wykorzystaniem instrumentów ze specustawy.

3. kwarantanna dla przybywających w celach zawodowych

Zgodnie z zapowiedziami Rady Ministrów od 4 maja 2020 r. wprowadzono wyjątki w konieczności odbywania kwarantanny dla pracowników transgranicznych. Na podstawie art. 3 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 2 maja 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. poz. 792 i 820) kwarantanna nie obowiązywała, jeśli osoba przekraczała wewnętrzną granicę Polski – czyli z Niemcami, Czechami, Litwą, Danią, ze Szwecją i Słowacją oraz – w ramach wykonywania w RP lub państwie sąsiadującym m.in. czynności służbowych. Pojawiło się jednak wiele wątpliwości związanych z brzmieniem tego artykułu. Literalnie zniesienie kwarantanny odnosiło się w nim do wszystkich podróżujących ze strefy Schengen przekraczających granicę wewnętrzną z Polską w celach zawodowych. Interpretacja Straży Granicznej zawężała jednak grono osób niekierowanych na kwarantannę wyłącznie do tych, którzy przybywali z krajów sąsiadujących z Polską. Taka sytuacja powodowała, że Polak powracający z pracy np. z Holandii musiał udać się na obowiązkową kwarantannę, a powracający z Niemiec już nie.
W rozporządzeniu Rady Ministrów z 16 maja 2020 r. o takim samym tytule jak powyżej (Dz.U. poz. 878) przepis dotyczący tej kwestii brzmi już zupełnie inaczej, formułując wprost zasadę, że zniesienie kwarantanny dotyczy przekroczenia granicy wewnętrznej Polski w ramach wykonywania czynności zawodowych, służbowych lub zarobkowych w naszym kraju lub w państwie UE/EOG przez osobę wykonującą te czynności w wymienionych państwach. Oznacza to, że osoba z jakiegokolwiek kraju UE/EOG, przekraczając wewnętrzną granicę Polski w celach m.in. służbowych, jest co do zasady zwolniona z odbycia kwarantanny. Pozostaje ufać, że tym razem interpretacja rozporządzenia przez SG będzie zgodna z jego brzmieniem.