Subskrybuj nas na Youtube
Prawo do sprzeciwu sumienia musi mieć charakter realny – do takiego wniosku można dojść po lekturze wyroku ETPC z dnia 12 października 2017 r. w sprawie Adyan i inni przeciwko Armenii (skarga nr 75604/11).
Skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wniosło czterech świadków Jehowy, którzy zostali skazani za odmowę odbycia służby wojskowej i służby zastępczej. W postępowaniu zarówno przed organami, jak i sądami krajowymi argumentowali, że odmowa odbycia zastępczej służby wojskowej wynikała z faktu, że nie miała ona prawdziwie cywilnej natury, ponieważ jej wykonywanie było nadzorowane przez wojsko. Po dwóch latach pozbawienia wolności skarżący zostali zwolnieni z odbywania pozostałej części kary na mocy amnestii generalnej.
W skargach do ETPC zarzucili, że ich skazanie za odmowę odbycia zastępczej służby wojskowej stanowiło naruszenie art. 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka gwarantującego każdemu prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania oraz art. 5 (prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego).
Europejski Trybunał Praw Człowieka podzielił zarzut skarżących. Trybunał stwierdził, że armeńskie władze nie zdołały zapewnić im należytego poszanowania wolności sumienia i przekonań poprzez zagwarantowanie systemu służby zastępczej, który opierałby się na równowadze pomiędzy interesem społeczeństwa jako całości a interesami jego poszczególnych członków. W uzasadnieniu wyroku ETPC zwrócił uwagę na dwie niedoskonałości tamtejszego systemu służby zastępczej. Pierwsza polegała na tym, że system ten nie był dostatecznie oddzielony od systemu wojskowego, m.in. dlatego, że wojsko było zaangażowane w organizację służby zastępczej i nadzór nad jej wykonywaniem (żołnierze nadzorowali pracowników, stosowane były regulaminy wojskowe, a pracownicy odbywający służbę zastępczą byli zobligowani do noszenia specjalnych mundurów). Drugą wadą tego systemu był czas trwania służby zastępczej – znacznie dłuższy niż regularnej służby wojskowej (42 miesiące, podczas gdy sama służba w wojsku trwa 24 miesiące). Okoliczność ta miała co najmniej zniechęcać do podjęcia służby zastępczej, a nawet być swego rodzaju karą za niechęć do regularnej służby.
ETPC uznał, że dla stwierdzenia naruszenia art. 9 bez znaczenia pozostaje to, że po 2013 r. roku wprowadzone zostały zmiany w zakresie sposobu organizacji służby zastępczej, mając na uwadze fakt, że skarżący odbyli już karę dwóch lat pozbawienia wolności. Poprzez ten wyrok ETPC stwierdził, że do realizacji jednej ze szczególnych gwarancji wolności sumienia i wyznania, jaką jest prawo sprzeciwu sumienia zagwarantowane przez art. 9 EKPC, nie wystarcza samo wprowadzenie systemu służby zastępczej. Państwo jest zobowiązane do takiego ukształtowania tego systemu, zarówno w prawie, jak i w praktyce, by zagwarantować, że będzie on miał charakter prawdziwie cywilny i nie będzie zniechęcać do zastępczej służby wojskowej ani powodować postrzegania jej jako kary.
