W przypadku trudnej sytuacji ekonomicznej lub reorganizacji firmy pracodawca może podjąć decyzję o redukcji etatów. Problem pojawia się w sytuacji, gdy planuje zlikwidować tylko jedno spośród kilku podobnych stanowisk pracy. Którego podwładnego należy wówczas wytypować do zwolnienia?
W sytuacji gdy wymówienie dotyczy pracownika wybranego z większej liczby osób zatrudnionych na takich samych lub podobnych stanowiskach, przyczyna wypowiedzenia nie może ograniczać się tylko do wskazania zmian organizacyjnych lub redukcji etatów. Wytypowanie zatrudnionego do zwolnienia nie może być arbitralne. Dlatego firma powinna określić kryteria selekcji, którymi kierowała się przy takim wyborze. Tak ustaloną przyczynę powinno się następnie wpisać do wypowiedzenia umowy.
Żaden przepis nie wskazuje jednak kryteriów omawianego doboru. Pewne wytyczne zawiera jedynie art. 94 pkt 9 kodeksu pracy, który nakazuje stosowanie obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny podwładnych i wyników ich pracy. Dlatego warto w tym zakresie posiłkować się orzecznictwem. Dla przykładu Sąd Najwyższy orzekł, że słusznym kryterium selekcji jest nieposiadanie kompetencji istotnych z punktu widzenia pracodawcy (nawet przy pominięciu dotychczasowego stażu, doświadczenia czy wykształcenia; wyrok SN z 1 czerwca 2012, sygn. II PK 258/11). Również gorsza dyspozycyjność (np. z powodu choroby) i niższa jakość realizowanych zadań mogą uzasadniać wytypowanie konkretnego pracownika do zwolnienia (wyroki odpowiednio z 23 stycznia 2001 r., sygn. I PKN 191/00 oraz z 23 czerwca 2016 r., sygn. II PK 152/15).
Na podstawie orzecznictwa SN wskazać można też inne kryteria selekcji, w tym np. przebywanie na długotrwałym urlopie bezpłatnym i korzystanie w tym czasie z innego źródła utrzymania (wyrok z 6 kwietnia 2016 r., sygn. II PK 174/15) oraz ogólną przydatność do pracy przy uwzględnieniu postawy pracownika (wyrok z 1 kwietnia 2014 r., sygn. I PK 244/13). Co ciekawe, Sąd Najwyższy uznał za dopuszczalne w pewnych okolicznościach zwolnienie pracownika najmłodszego, któremu najłatwiej będzie znaleźć nową pracę (wyrok z 7 kwietnia 2011 r., sygn. I PK 238/10). W sytuacji zaś, w której zmniejszenie stanu zatrudnienia ma podłoże ekonomiczne, dopuszczalne jest zastosowanie kryterium finansowego, a więc zwolnienie tego, który zarabia najwięcej (wyrok z 19 listopada 2012 r., sygn. I PK 115/12).