Choć Polski Ład 2.0 przywrócił preferencję zbliżoną do funkcjonującej w poprzednich latach, to zarazem wprowadził ograniczenia w jej stosowaniu. O tych ustawowych haczykach muszą w szczególności pamiętać ryczałtowcy planujący zmianę formy opodatkowania
Wprowadzając z początkiem roku zmiany nazwane Polskim Ładem (wersja 1.0), prawodawca postanowił „poprawić” byt samotnych rodziców. W ramach tej zmiany derogowane zostały przepisy dotychczas normujące zagadnienie wspólnego rozliczania samotnego rodzica z dzieckiem, a w ich miejsce zostało wprowadzone przysługujące takiemu podatnikowi odliczenie kwoty 1500 zł. Przypomnijmy w jednym zdaniu - bo teraz to już historia - że była to całkowita kwota odliczenia, bez jej powiększania ze względu na liczbę dzieci. Co ciekawe, wprowadzając w ustawie z 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1265; dalej: Polski Ład 2.0) zmiany w tym zakresie ze skutkiem od początku 2022 r., prawodawca nie silił się nawet na zastosowanie zabezpieczenia analogicznego do użytego w odniesieniu do ulgi dla klasy średniej, które ma chronić podatnika przed wstecznym pogarszaniem się jego sytuacji. Innymi słowy, ustawodawca uznał, iż taki bezpiecznik konstytucyjny jest zbędny, ponieważ nowe-stare rozwiązanie jest z gruntu korzystniejsze od tego wprowadzonego w pierwszej odsłonie Polskiego Ładu.
O tym muszą pamiętać przedsiębiorcy
Wprowadzenie preferencyjnego rozliczenia samotnego rodzica jest jednak związane z przywróceniem zastrzeżenia dotyczącego braku możliwości jego zastosowania w przypadku uzyskiwania przychodów opodatkowanych ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych z działalności gospodarczej lub podatkiem liniowym. Stąd też rodzic uzyskujący przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej, który stosuje jako metodę opodatkowania podatek linowy lub ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, powinien ewentualnie wziąć pod uwagę przywrócone wspólne rozliczenie, dokonując weryfikacji i podejmując decyzję dotyczącą tego, czy zmienić sposób opodatkowania dla 2022 r. Przypomnieć bowiem należy, że w bezprecedensowych przepisach incydentalnych zawartych w Polskim Ładzie 2.0 prawodawca zgodził się na to, by podatnicy opodatkowujący dochody z działalności gospodarczej podatkiem liniowym, jak również ci opodatkowujący przychody ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, jednorazowo wstecznie zmienili formę opodatkowania dla 2022 r. Przy czym zmiana jest możliwa wyłącznie na podatek według skali. Pomijając szczegóły tego rozwiązania, w tym miejscu trzeba wskazać, że modyfikacja formy opodatkowania dokonywana w zeznaniu rocznym składanym w okresie od 15 lutego do 2 maja 2023 r. jest skuteczna dla całego 2022 r. Dzięki temu podatnik będący samotnym rodzicem, który zdecyduje się na takich ruch, a u którego nie występują inne przesłanki negatywne, może skorzystać w rozliczeniu PIT dla 2022 r. z preferencji przewidzianej dla samotnego rodzica.
Zaznaczyć jednak należy, że wsteczna zmiana formy opodatkowania dla 2022 r. poprzez PIT-36 złożony po zakończeniu tego roku to działanie jednorazowe w podwójnym tego pojęcia znaczeniu. Z jednej strony chodzi o to, że pierwszy taki przypadek wprowadzony przepisami incydentalnymi (i zważywszy na okoliczności, miejmy nadzieję, że ostatni), a z drugiej strony oświadczenie o takiej zmianie dotyczy wyłącznie 2022 r. i nie wywołuje skutków w kolejnych latach. Tak więc gdyby w kolejnych latach podatnik chciał stosować opodatkowanie dochodów z działalności gospodarczej podatkiem według skali - również by móc korzystać z preferencyjnego rozliczenia jako samotny rodzic - to niezależnie od PIT-36 i oświadczenia dla 2022 r., w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu uzyskana pierwszego przychodu musi złożyć stosowną aktualizację w CEIDG.
Samotni rodzice ryczałtowcy muszą jednak pamiętać, by nie pospieszyć się nadmiernie ze zmianą formy opodatkowania. W przypadku podatników kontynuujących w 2022 r. opodatkowanie ryczałtem istnieje bowiem możliwość zmiany formy opodatkowania już w trakcie roku ze skutkiem od lipca 2022 r. Chcąc skorzystać z takiej modyfikacji, podatnik składa do 22 sierpnia 2022 r. organowi podatkowemu odrębną informację i już za lipiec płaci zaliczkę na PIT naliczaną według skali podatkowej. Jednak po zakończeniu roku takiego podatnika może spotkać przykra niespodzianka. Zakładając bowiem, że w pierwszym półroczu 2022 r. uzyskał jakieś przychody opodatkowane ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, oznacza to, że nie będzie mógł w zeznaniu rocznym - tj. w PIT-36 składanym dla drugiego półrocza (de facto za cały rok, ale uwzględniając w nim dochody z działalności gospodarczej w drugim półroczu) - zastosować preferencyjnego rozliczenia przywróconego Polskim Ładem 2.0 dla rodziców samotnie wychowujących dzieci. Taka zmiana formy opodatkowania spowoduje, że pierwsza połówka roku jest rozliczana w PIT-28, a więc wystąpi negatywna przesłanka uniemożliwiająca zastosowanie rozliczenia właściwego dla samotnego rodzica.
Co więcej, zbyt pochopna decyzja w trakcie roku o złożeniu informacji o zmianie formy opodatkowania z ryczałtu na podatek według skali począwszy od drugiego półrocza nie może być odwrócona poprzez złożenie PIT-36 i wybór za jego pomocą opodatkowania według skali dla całego roku. W tym przypadku bowiem prawodawca nie pozostawia żadnych wątpliwości, wprost wskazując, że informacja o zmianie formy opodatkowania ze skutkiem od lipca pozbawia podatnika możliwości zmiany formy opodatkowania dla całego roku. Innymi słowy, przekazując takie oświadczenie (tj. o zmianie formy opodatkowania od lipca), podatnik automatycznie pozbawia się możliwości rozliczenia jako samotny rodzic.
Kto może skorzystać
W Polskim Ładzie 2.0 wspólne rozliczenie z dzieckiem umożliwiono rodzicowi lub opiekunowi prawnemu, będącemu panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem, osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą, której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności, jeżeli ten rodzic lub opiekun w roku podatkowym samotnie wychowuje dzieci:
1) małoletnie,
2) pełnoletnie, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
3) pełnoletnie do ukończenia 25. roku życia, uczące się w szkołach.
Na wniosek wyrażony w zeznaniu rocznym przez takiego rodzica lub opiekuna prawnego podatek jest określany w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci, z uwzględnieniem art. 7 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1301; dalej: ustawa o PIT), tj. przepisów normujących kwestię doliczania dochodów małoletnich dzieci. Przy czym do sumy tych dochodów nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany.
Uwaga! Podatnik będący samotnym rodzicem, który zamierza skorzystać w zeznaniu rocznym ze wspólnego rozliczenia, a uzyskuje przychody z udziałem płatnika, może poinformować go o tym i zmniejszyć obciążenia zaliczkami już w trakcie roku.
Limit dochodów pełnoletniego potomka
Trzeba jednak zaznaczyć (co samo w sobie nie jest nowością), że rodzice lub prawni opiekunowie samotnie wychowujący uczącego się pełnoletniego potomka, który nie ukończył 25. roku życia, muszą uwzględnić to, że nie będzie im dane zastosować takiego preferencyjnego rozliczenia PIT, jeżeli w danym roku dziecko dość skutecznie zarobkowało, uzyskując:
1) dochody, z wyjątkiem renty rodzinnej, podlegające opodatkowaniu według skali lub na podstawie art. 30b ustawy o PIT lub
2) przychody, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 148 (zwolnienie do 26. roku życia) i pkt 152 (zwolnienie dla przeprowadzających się do Polski) ustawy o PIT
- w łącznej wysokości przekraczającej dwunastokrotność kwoty renty socjalnej, w wysokości obowiązującej w grudniu roku podatkowego.
Trzeba więc przyznać, że prawodawca w zauważalny sposób podwyższył próg zarobków dziecka w porównaniu z tym, co obowiązywało do końca 2021 r. Według aktualnych danych (z grudnia) - które zresztą będą się automatycznie waloryzowały wraz ze zmianą wysokości renty socjalnej - to kwota 16 061,28 zł (zamiast 3089 zł).
Formalnie mechanizm taki jest stosowany wstecznie (chociaż przy rozliczeniu po zakończeniu roku to może dziwnie brzmieć), bo już przy sporządzaniu zeznania PIT za 2022 r.
Opieka naprzemienna
Z preferencyjnego rozliczenia z dzieckiem nie skorzysta też samotny rodzic sprawujący opiekę choćby nad jedną ze swoich pociech wspólnie z inną osobą. W drugiej odsłonie Polskiego Ładu zastrzeżono bowiem, że z takiej formy rozliczenia nie skorzystają ci podatnicy, którzy wychowują wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej jedno dziecko, w tym również gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze 500 plus w wysokości połowy kwoty dla każdego rodzica.
Przykład
Córka i syn
Podatniczka ma wyłączną opiekę nad córką i samotnie ją wychowuje. Podatniczka ta ma również drugie dziecko, syna, którego ojcem jest mężczyzna niebędący ojcem córki. Wobec syna została ustalona opieka naprzemienna. Ze względu na ustaloną opiekę naprzemienną podatniczka nie może dokonać wspólnego rozliczenia PIT ani z synem, ani z córką.