Procedura cywilna w duchu fair play [WYWIAD]

- Marzy mi się taki powszechny standard, aby sąd z odpowiednim wyprzedzeniem informował strony i pełnomocników o tym, że rozprawa ma opóźnienie albo się nie odbędzie - mówi Paweł Gieras, adwokat, prezes Ośrodka Badawczego Adwokatury.

Tak, projekt zakłada nowelizację art. 3 k.p.c. Chodzi o to, aby panowała zasada wzajemnej lojalności – stron pomiędzy sobą i wobec sądu oraz sądu wobec stron. Rozumiemy to tak, że wszyscy jesteśmy uczestnikami procesu i stosujemy uczciwe zasady udziału w procesie. Ktoś może wygrać, ktoś przegrać, ale jednak wszyscy powinniśmy zachować procesowe fair play. Stąd propozycja, aby zlikwidować postanowienia, których sąd nie był dotąd zobowiązany uzasadniać. Chodzi o to, żeby strona wiedziała, dlaczego sąd np. odrzuca jakieś pismo procesowe, a nie musiała się tego domyślać. Tak rozumianej zasadzie lojalności służy również propozycja nowelizacji art. 166 czy art. 168 par. 1 k.p.c. W tym drugim przypadku chodzi o pewne roluźnienie podstaw przywrócenia terminu procesowego. Czasem może się zdarzyć, że uchybienie terminowi jest wynikiem drobnej omyłki, a zamyka ono drogę do merytorycznego rozpoznania sprawy. Zasada lojalności sądu w stosunku do stron również dotyczy spraw przyziemnych, ale bardzo utrudniających pracę pełnomocników. Marzy mi się taki powszechny standard, aby sąd z odpowiednim wyprzedzeniem informował strony i pełnomocników o tym, że rozprawa ma opóźnienie albo się nie odbędzie. Sąd nas zobowiązuje do składania w odpowiednim terminie pism lub oświadczeń, a zdarza się, że pełnomocnicy tygodniami oczekują na jakąś wpadkową decyzję sądu. To należy zmienić.

Nasza propozycja jest po części zapożyczona ze sprawdzonej zasady wnoszenia skarg kasacyjnych. Kiedyś pełnomocnicy musieli na żądanie stron składać skargi kasacyjne, które w ich ocenie były kompletnie nieuzasadnione. Przez lata przepisy ewoluowały i ustawodawca doprecyzował, że istnieje możliwość odmowy sporządzenia tego nadzwyczajnego środka zaskarżenia przez pełnomocnika w sprawach oczywistych, gdy nie ma żadnych podstaw do ich wnoszenia. To się sprawdziło i dość dobrze funkcjonuje. Chodzi nam o to, aby nie zasypywać sądów oczywiście bezzasadnymi środkami odwoławczymi. Pełnomocnik musiałby sporządzić krótką opinię, w której poinformuje stronę, dlaczego podjął taką decyzję. To również wyraz lojalności pełnomocników wobec sądu.

Naszemu projektowi towarzyszy podejście proobywatelskie. Jeden z postulowanych przepisów daje sądowi możliwość wyznaczenia pełnomocnika z urzędu, kiedy sąd dojdzie do wniosku, że któraś ze stron nie jest w stanie z różnych przyczyn – np. stanu zdrowia psychicznego, podeszłego wieku – samodzielnie procesu poprowadzić. Dotyczy to strony, która nie korzysta ze zwolnienia z kosztów sądowych. Staramy się odformalizować proces cywilny, na ile się da, ale nadal na stronę jest nałożonych wiele obowiązków i nie może ona cierpieć dlatego, że nie korzysta z profesjonalnego pełnomocnika. Pełno mocnik z urzędu w takich przypadkach pomoże sądowi w sprawniejszym poprowadzeniu procesu. Podobne uregulowania sprawdziły się w sprawach karnych.

Kierowaliśmy się opinią środowiska wyrażoną w ankietach. Zaproponowany kierunek zmian okazał się w pełni akceptowany. W przypadku portalu informacyjnego środowisko zgłaszało uwagi. Dlatego, jeśli chodzi o portal, na razie nie dotykaliśmy tego tematu, uznawszy, że wymaga on doprowadzenia do lepszej funkcjonalności. Portal to narzędzie do informowania pełnomocników o stanie sprawy. Okres covidowy spowodował jego modernizację o funkcję doręczania pism procesowych, ale jest to w dalszym ciągu rozwiązanie tymczasowe. Osobiście uważam, że dopiero stworzenie przez ministerstwo profesjonalnego portalu do doręczeń rozwiąże ten problem.

Nie ma jednego przepisu, który dałby uniwersalną możliwość skrócenia procesu. Jednym z proponowanych rozwiązań jest to, żeby sąd był zobowiązany do zwięzłego ustnego uzasadnienia wydanego postanowienia. To w wielu przypadkach wyeliminuje potrzebę zwracania się o wydanie uzasadnienia pisemnego i skróci czas postępowania. Inny przykład to kwestia noweli art. 205[5] k.p.c. przez zobowiązanie sądu do wskazania przez pełnomocnika okoliczności, które ma on uzasadnić lub do których ma się odnieść. Ograniczy to bezrefleksyjną wymianę pism procesowych i podnoszenie tych samych argumentów co w pozwie lub odpowiedzi na pozew.

Mam świadomość, że taki argument może się pojawić, niemniej rozpatrywanie środków odwoławczych w składzie rozszerzonym jest standardem cywilizowanego procesu znanym w Polsce od okresu międzywojennego. Myślę, że powinien zostać przywrócony. Jednak jeśli w praktyce zadziała możliwość odstąpienia przez pełnomocnika z urzędu od obligatoryjnego składania apelacji, to obciążenie sądów odwoławczych będzie mniejsze. Problemem jest dziś przede wszystkim brak należytej obsady w sądach. Wypełnienie tych brakujących etatów – ale dopiero przez prawidłowo ukształtowaną Krajową Radę Sądownictwa – przyczyni się do przyspieszenia postępowań.

Tworzenie osobnych procedur na potrzeby procesu gospodarczego lub konsumenckiego w dotychczasowej praktyce sądowej się nie sprawdziło. To są sprawy rozpatrywane na podstawie tego samego prawa materialnego. Szukanie na siłę odrębności między nimi nie znajduje uzasadnienia.

Projekt na ma celu wyeliminowanie sytuacji, gdy pozwany, przy ponownym doręczeniu pozwu w postępowaniu zwykłym, unika odebrania odpisu pozwu, podczas gdy niewiele wcześniej, wnosząc sprzeciw od nakazu zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym, podał swój adres. Powód nie powinien w takiej sytuacji mieć obowiązku doręczenia pozwu przez komornika, lecz ‒ na zasadach ogólnych ‒ dwukrotnie awizowana przesyłka powinna zostać uznana za doręczoną. Proponujemy też przywrócenie bezwzględnego obowiązywania zasady, że organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym, a wszelkie zarzuty przeciwko istnieniu, wymagalności bądź zaskarżalności powinny być rozpoznawane przez sąd w trybie powództw przeciw egzekucyjnych. To powinien być standard w demokratycznym państwie prawa i stąd taka propozycja rozwiązania. ©℗