Współwystępowanie w obrocie prawnym kilku prawomocnych postanowień sądowych stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie nadal stanowi problem i wymaga systemowego rozwiązania – takie wnioski płyną z działalności rzecznika praw obywatelskich w 2023 r. Profesor Marcin Wiącek po raz kolejny skierował w tej sprawie wystąpienie generalne do ministra sprawiedliwości. Domaga się w nim informacji m.in. na temat perspektyw na wdrożenie instrumentów zapewniających rozwiązanie problemu.
W swoim piśmie RPO podaje, że tylko w minionym roku do jego biura wpłynęło 18 wniosków obywateli z prośbą o interwencję w celu rozwiązania problemu polegającego na funkcjonowaniu w obrocie prawnym dwóch prawomocnych orzeczeń stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie. Sprzeczność ta może powstać, np. gdy na wniosek jednego spadkobiercy sąd orzeka w sprawie spadku, a następnie po upływie kilku lat często ten sam sąd ponownie orzeka w rozstrzygniętej już sprawie na wniosek innego ze spadkobierców. Na kanwie tych przypadków rzecznik w 2023 r. oraz w pierwszych miesiącach tego roku wniósł 13 skarg nadzwyczajnych i cztery skargi o wznowienie postępowania. Ponadto, jak zaznaczono w piś mie, nadal w biurze RPO są procedowane kolejne wnioski o interwencję w analogicznych sprawach.
Profesor Wiącek zauważa, że w aktualnym stanie prawnym są dwa środki prawne służące do eliminacji sprzecznych ze sobą orzeczeń spadkowych. Jak jednak podkreśla, ani skarga o wznowienie postępowania, ani skarga nadzwyczajna nie zostały przewidziane dla rozwiązywania problemów o charakterze systemowym. Tymczasem jego zdaniem w tej kwestii z całą pewnością mamy do czynienia z takim właśnie problemem.
Co więcej, RPO zwraca ministrowi uwagę na fakt, że sukcesywnie wydłuża się lista spraw, w których nie dysponuje on już adekwatnymi środkami prawnymi, za pomocą których byłaby możliwa sanacja stanu prawnego w omawianym zakresie. Jak bowiem tłumaczy, sprawy te dotyczą postanowień, w odniesieniu do których nie jest możliwe wniesienie skargi o wznowienie postępowania z uwagi na upływ ustawowego terminu ani skargi nadzwyczajnej, gdyż środek ten nie przysługuje od orzeczeń, które stały się prawomocne przed wejściem w życie konstytucji, a więc przed dniem 17 października 1997 r. „Obawiam się, że zbliżające się zakończenie terminu wnoszenia skarg nadzwyczajnych od prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawach, które stały się prawomocne w okresie od dnia 17 października 1997 r. do dnia wejścia w życie ustawy z 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2023 r. poz. 1093), sprawi, że kolejna kategoria spraw zostanie wyłączona z możliwości podjęcia działań przywracających stan zgodności z prawem” – ostrzega prof. Wiącek. I stwierdza stanowczo, że tę sytuację, zarówno z perspektywy praw i wolności konstytucyjnych poszczególnych obywateli, jak i z perspektywy tak uniwersalnych wartości, jak pewność prawa i bezpieczeństwa obrotu prawnego, należy ocenić jako negatywną.
Rzecznik przypomina, że w resorcie sprawiedliwości odbyło się już spotkanie robocze poświęcone opisywanej tematyce. Było to na początku 2022 r., a w spotkaniu brali udział również pracownicy biura RPO. Profesor Wiącek został również poinformowany o zleconych przez MS badaniach, jakie miały być prowadzone w tym zakresie przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości. Mimo to do dziś nie zostały podjęte żadne wiążące decyzje ani prace zmierzające do rozwiązania problemu występowania w obrocie prawnym sprzecznych orzeczeń spadkowych. Dlatego też rzecznik zwraca się do ministra sprawiedliwości z prośbą o udzielenie informacji na temat stopnia zaawansowania prac podjętych w resorcie. ©℗
