W wyroku Izby z 14 września 2023 r. w sprawach Baret i Caballero przeciwko Francji (skargi nr 22296/20 i 37138/20) Europejski Trybunał Praw Człowieka wypowiedział się co do zakazu wywozu spermy i zarodków za granicę.
Francuskie władze zakazały wywozu spermy zmarłego męża pierwszej ze skarżących oraz zarodków stworzonych przez drugą skarżącą z jej zmarłym mężem do Hiszpanii – kraju, w którym pośmiertne poczęcie było dozwolone. Mąż Baret wyznaczył ją w testamencie jako jedyną osobę uprawnioną do decydowania o wykorzystaniu lub zniszczeniu przechowywanego nasienia, jeśli zmarłby, zanim zaszłaby w ciążę. Wskazał, że chciałby, by miała ona „możliwość poczęcia potomstwa pośmiertnie, być może w innym kraju”. Mąż skarżącej Caballero również wyraził życzenie, by w przypadku jego śmierci mogła ona skorzystać z przechowywanych zarodków. W obu przypadkach sądy krajowe, oceniające prośby skarżących o wywóz zarodków i spermy za granicę, nie zezwoliły na to, podpierając się zakazem prawnym. W związku z tym skarżące podniosły naruszenie art. 8 europejskiej konwencji praw człowieka (prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego).
Trybunał stwierdził, że możliwość dokonania przez ludzi wyboru co do tego, co stanie się z ich zarodkami lub gametami, wchodzi w zakres ich prawa do samostanowienia. Zakaz miał wpływ na życie prywatne skarżących i stanowił ingerencję w ich prawo do starania się o potomstwo poprzez skorzystanie z technik rozrodu wspomaganego medycznie (IVF). Wskazał też jednak, że zakwestionowany zakaz miał na celu zagwarantowanie poszanowania godności ludzkiej i samostanowienia oraz miał zapewnić sprawiedliwą równowagę między interesami różnych stron zaangażowanych w IVF. Ingerencja miała zatem „uzasadniony cel” w postaci ochrony praw i wolności innych osób oraz „ochrony moralności”.
Co się tyczy konieczności wprowadzenia zakazu wywozu sperm i zarodków, strasburscy sędziowie uznali, że bezwzględny charakter zakazu zapłodnienia pośmiertnego we Francji był wyborem politycznym. W przypadku kwestii społecznej odnoszącej się do względów moralnych lub etycznych krajowy decydent ma szeroki zakres uznania. Trybunał zauważył, że zakaz eksportu gamet lub embrionów był równoznaczny z zakazem pośmiertnego poczęcia poza terytorium kraju. Przeniesienie materiału genetycznego do innego kraju niosło za sobą ryzyko obejścia przepisów francuskiego kodeksu zdrowia publicznego zakazujących tej praktyki. ETPC zauważył również, że do czasu uchwalenia ustawy bioetycznej z 2 sierpnia 2021 r. ustawodawca próbował pogodzić chęć rozszerzenia dostępu do IVF z obawami społecznymi związanymi z delikatnymi kwestiami etycznymi, takimi jak pośmiertne poczęcie.
Trybunał uznał, że powyższe względy były również istotne w odniesieniu do zakazu pośmiertnego transferu zarodków ze sprawy drugiej skarżącej, Caballero. W obu przypadkach stwierdził zatem, że władze francuskie nie naruszyły prawa do poszanowania życia prywatnego skarżących. ©℗
