Wyrok w sprawie Gaidukevich przeciw Gruzji (skarga nr 38650/18) dotyczy drastycznego przypadku śmierci córki skarżącej, która była ofiarą długotrwałej przemocy domowej.

Ukazuje, jak mimo nagłaśniania tego problemu oraz zobowiązania państw do skutecznego przeciwdziałania mu, organy ścigania są skłonne do ignorowania tego rodzaju przemocy oraz jej dramatycznych konsekwencji.

Skarżącą była matka ofiary, którą znaleziono powieszoną w mieszkaniu jej stosującego przemoc partnera. Przed śmiercią córka skarżącej wielokrotnie informowała policję o brutalnym zachowaniu partnera. Wszczęto śledztwo w sprawie tej śmierci, badając, czy ze strony partnera doszło do podżegania do samobójstwa. Ostatecznie został on skazany za przemoc domową i szybko wyszedł na wolność. Powołując się na art. 2 (prawo do życia) oraz art. 14 konwencji (zakaz dyskryminacji), skarżąca podnosiła w skardze, że władze gruzińskie nie zapewniły jej córce właściwej ochrony przed przemocą domową i nie przeprowadziły odpowiedniego dochodzenia w sprawie jej śmierci.

Skarżąca podjęła wiele kroków prawnych na poziomie krajowym, starając się doprowadzić do pociągnięcia do odpowiedzialności tych, którzy jej zdaniem nie zareagowali właściwie wobec trwającej przez długi czas przemocy. Ścieżka karna nie przyniosła jednak zamierzonych rezultatów. Jedynie powództwo cywilne wytoczone przez skarżącą przeciwko Ministerstwu Spraw Wewnętrznych oraz prokuraturze zakończyło się przyznaniem racji jej argumentom oraz zadośćuczynieniem. Sąd Najwyższy, do którego dotarła sprawa, konkludował, iż pozwane organy państwa nie dochowały należytej staranności w celu powstrzymania przemocy ze względu na płeć.

Badając zarzuty podniesione w skardze, strasburski trybunał wskazał na nieracjonalnie przedłużający się okres trwania postępowania prokuratorskiego wobec osób odpowiedzialnych za brak właściwej reakcji wobec przemocy. Zauważył przy tym z zaniepokojeniem, że nie podjęto wystarczających prób ustalenia odpowiedzialności funkcjonariuszy policji wobec licznych przypadków przemocy ze względu na płeć zgłaszanych przed śmiercią przez córkę skarżącej, podczas gdy ta odpowiedzialność została ustalona i uznana przez sądy cywilne. Nie zbadano również zarzutu dotyczącego dyskryminacyjnej postawy funkcjonariuszy niepodejmujących właściwych czynności ze względu na płeć ofiary. Z kolei w odniesieniu do postępowania dotyczącego jej partnera wskazano m.in., że sprawy nie zbadano w sposób należyty.

Trybunał powtórzył również swoje stanowisko co do zakresu zobowiązania państwa do aktywnego działania w przypadku, gdy jednostka zagrożona jest utratą zdrowia lub życia. Ze względu na złożoność rzeczywistości społecznej oraz nieprzewidywalność ludzkich zachowań oraz innych czynników, jak również ograniczone możliwości i zasoby władz, zakres pozytywnego obowiązku należy interpretować w sposób, który nie nakłada na władze zobowiązań niemożliwych do realizacji lub nieproporcjonalnych. Jeśli jednak władze wiedzą lub powinny wiedzieć o istnieniu realnego i bezpośredniego zagrożenia życia określonej osoby, to muszą podjąć stosowne środki. W przypadku przemocy domowej obejmują one:

  • natychmiastową reakcję na zgłoszenie lub podejrzenie występowania przemocy domowej;
  • sprawdzenie, czy istnieje realne i bezpośrednie zagrożenie życia ofiar przemocy domowej. Ocena ryzyka musi być rzetelna i kompleksowa oraz uwzględniać szczególny charakter zjawiska przemocy domowej;
  • w przypadku stwierdzenia, że istnieje realne i bezpośrednie zagrożenie życia ofiar przemocy domowej, władze muszą podjąć działania zapobiegawcze i wdrożyć właściwe, proporcjonalne i skuteczne środki ochronne.

Trybunał nie miał wątpliwości co do zaistniałego naruszenia art. 2 w powiązaniu z art. 14 konwencji, z całą stanowczością podkreślając związek pomiędzy brakiem realizacji przez Gruzję zobowiązań dotyczących przeciwdziałania przemocy domowej a śmiercią córki skarżącej, wiążąc brak adekwatnej reakcji z płcią ofiary. Jak konkludował ETPC, nie mógł on nie zauważyć, że niewystarczająca odpowiedź organów ścigania w niniejszej sprawie wydaje się szczególnie alarmująca, gdy analizuje się ją w kontekście systemowego problemu braku właściwych działań władz gruzińskich w celu zapobiegania i powstrzymywania przemocy (w tym domowej) wobec kobiet. ©℗