Zmiany zaproponowane w projekcie nowelizacji przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów mogą prowadzić do naruszania tajemnicy adwokata i radcy prawnego podczas kontroli przeprowadzonej u przedsiębiorców.
Projekt zmian w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 275 ze zm.) jest już po I czytaniu w Sejmie, skąd trafił do komisji gospodarki i rozwoju. Prace nad nowelizacją sięgają 2021 r. Wynika ona z konieczności implementacji do polskiego porządku prawnego dyrektywy 2019/1, która ma na celu nadanie organom ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnień w celu skuteczniejszego egzekwowania prawa i zapewnienia należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego.
Fundament zawodów prawniczych
Projektowane zmiany niosą za sobą potencjalne ryzyko ujawniania przez adwokatów i radców prawnych informacji, które objęte są tajemnicą zawodową. Ustawa – Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1184 ze zm.) stanowi, że adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Tajemnicą taką mogą być objęte przykładowo pliki na komputerze adwokata czy dokumenty i wiadomości od klienta.
W świetle obowiązujących przepisów adwokat i radca prawny są obowiązani zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedzieli się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. Przykładowo art. 6 ust. 1 ustawy – Prawo o adwokaturze stanowi, że „Adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej”. Obowiązek zachowania tajemnicy jest nieograniczony w czasie i co do zasady bezwzględny. Wszelkie odstępstwa od tej zasady muszą być rygorystycznym wyjątkiem, precyzyjne, limitowane, pod kontrolą sądu, a dodatkowo wyczerpująco konsultowane społecznie. Zgodnie z art. 6 wspomnianej ustawy „Adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się, udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę”. Zachowanie tajemnicy zawodowej przez adwokatów i radców prawnych jest ich obowiązkiem, który został prawnie uregulowany, ponieważ pełnią oni w społeczeństwie funkcję zawodu zaufania publicznego. Na rangę tego obowiązku wskazuje już sam fakt odwołania się do wykonywania zawodów zaufania publicznego w Konstytucji RP w art. 17. Mowa o jednym z fundamentów zawodu adwokata i radcy prawnego.
Sposób uregulowania tajemnicy zawodowej w znaczący sposób wpływa na zaufanie społeczeństwa do usług świadczonych przez adwokatów i radców. Za naruszenie tajemnicy grozić może odpowiedzialność dyscyplinarna, odszkodowawcza wobec klienta czy też odpowiedzialność karna.
Ryzyko utraty zaufania
W nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów mowa jest m.in. o kontroli przedsiębiorców. W projektowanym art. 105da ust. 2 zawarto konstrukcję, która w sposób rażący narusza tajemnicę adwokacką/radcowską, a jedocześnie odbiera przedsiębiorcom możliwość obrony w przypadku kontroli. Jeśli w trakcie kontroli u przedsiębiorcy urzędnik natrafi na materiały, które według kontrolującego są korespondencją z adwokatem lub radcą prawnym, to zgodnie z projektowanymi przepisami pozostawi je na miejscu. Samo w sobie jest to pozytywne rozwiązanie. Natomiast lektura kolejnych przepisów projektu wskazuje, że: ,,(…) kontrolujący może zapoznać się pobieżnie z pismem lub dokumentem, w sposób pozwalający na ustalenie autora, adresata, tytułu oraz przedmiotu pisma lub dokumentu oraz daty jego sporządzenia”. Dodanie tej regulacji stwarza możliwość zapoznania się osobom niepowołanym z chronionym dokumentem. Nie tylko samo sformułowanie „pobieżne zapoznanie się” jest niejasne, lecz w ogóle sam pomysł osłabienia gwarancji praw kontrolowanego w taki sposób będzie miał daleko idące skutki zarówno dla przedsiębiorców, adwokatów, radców prawnych, jak i dla ogółu społeczeństwa.
Po pierwsze, przedsiębiorcy będą korzystać jedynie z iluzorycznego prawa do obrony, które nie będzie miało przełożenia praktycznego na ochronę ich praw. Próba przeciwdziałania nadużyciom może z kolei wiązać się z odpowiedzialnością dla przedsiębiorcy – proponowany przepis konstruuje więc możliwe sytuacje patowe.
Po drugie, proponowane regulacje niosą za sobą niepewność prawną dla adwokatów i radców prawnych, w skrajnych przypadkach projektowane przepisy mogą skutkować nawet postępowaniami dyscyplinarnymi.
Po trzecie, regulacje mogą również mieć wpływ na utratę zaufania społeczeństwa do zawodów zaufania publicznego, a w konsekwencji do mniej chętnego korzystania z usług profesjonalistów. Ponadto podobnie nieprecyzyjne regulacje w fundamentalnych kwestiach podważają zaufanie do systemu prawnego jako takiego.
Jedynym organem, który powinien weryfikować materiały pod kątem tajemnicy zawodowej, jest niezawisły sąd. Jeżeli w trakcie kontroli pojawią się jakiekolwiek wątpliwości co do materiału, organ powinien niezwłocznie przekazać go sądowi w celu weryfikacji.
Podsumowując – opisywana zmiana wzbudza zbyt wiele wątpliwości i rodzi negatywne skutki (nie tylko dla przedsiębiorców), dlatego też najlepszym rozwiązaniem jest jej usunięcie z procedowanej nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. ©℗
