Z chwilą śmierci spadkodawcy spadkobierca nabywa spadek. Nie oznacza to jednak, że nie ma on żadnej możliwości, aby odmówić wstąpienia w prawa i obowiązki majątkowe zmarłego. W jaki sposób można odrzucić spadek? Ile jest na to czasu? Co z długami spadkowymi?

rozwiń ›

Czym jest nabycie spadku?

Zgodnie z Kodeksem cywilnym spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i w tej dacie zostaje on nabyty przez spadkobiercę. Skutkiem czego wstępuje on w prawa i obowiązki majątkowe zmarłego.

Nabycie to ma jednak charakter tymczasowy, gdyż spadkobierca może spadek odrzucić. Staje się ono ostateczne dopiero z chwilą złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku lub zaistnienia okoliczności pozwalających na przyjęcie, że spadkobierca oświadczenie takie złoży (tak: J. Ciszewski, J. Knabe [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. P. Nazaruk, LEX/el. 2022, art. 1012.).

Polskie przepisy przewidują dwie możliwości przyjęcia spadku:

  • Przyjęcie proste spadku
  • Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Na czym one polegają?

Proste przyjęcie spadku

Pierwszą z możliwości jakie ma spadkobierca jest przyjęcie proste, czyli bez ograniczenia za długi spadkowe (art. 1012 Kodeksu cywilnego).

Co to oznacza w praktyce? Otóż to, że wierzyciele będą mogli dochodzić roszczeń z całego jego majątku osobistego oraz spadkowego i to bez ograniczenia kwotowego. Jeżeli zatem długi pozostawione przez spadkodawcę przewyższają to co zostało odziedziczone, to egzekucja będzie mogła obejmować również majątek osobisty spadkobiercy. W takiej konfiguracji przyjęcie proste będzie dla niego bardzo niekorzystne i może pochłonąć oszczędności życia.

Dlatego zawsze warto przemyśleć tę opcję i dokładnie sprawdzić czy spadkodawca nie zostawił nam jakiejś „niespodzianki” w postaci kolejki wierzycieli i długów, które mogą pogrążyć nasze finanse.

Testamenty 2023. Co się zmieni w prawie spadkowym?
Testamenty 2023. Co się zmieni w prawie spadkowym?

Zobacz również

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

W praktyce najczęściej stosowanym rozwiązaniem jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Polega ono na tym, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku, tj. jego aktywów. (art. 1031 par. 2 k.c.). Wierzyciele będą mogli zatem dochodzić kwoty, która przewyższa ww. wartość.

Nie zawsze jednak przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza będzie prowadziło do ograniczenia owej odpowiedzialności. Będzie tak w sytuacji kiedy spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi (art. 1031 par. 2 zd. 2 k.c.). W tych przypadkach spadkobierca, mimo przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, będzie ponosił odpowiedzialność za wszystkie długi spadkowe, czyli tak samo jak przy prostym przyjęciu spadku. Nie będzie tu zatem żadnego ograniczenia kwotowego.

Odrzucenie spadku

Jak wspomnieliśmy spadkodawca może niekiedy zostawić długi przewyższające to co zgromadził za życia. Spadkobierca może jednak się od nich uwolnić składając właśnie oświadczenie o odrzuceniu spadku. W świetle polskich regulacji wywołuje to skutek jakby osoba ta nie dożyła otwarcia spadku. Co to oznacza? Otóż, że będzie ona wyłączona od dziedziczenia, a w jej miejsce wejdą dalsi spadkobiercy. Mamy tutaj możliwe różne konfiguracje, które będą się różniły w zależności od tytułu powołania do spadku (testament lub ustawa).

W przypadku dziedziczenia ustawowego udział spadkowy spadkobiercy, który spadek odrzucił przypada jego dzieciom (jeżeli je miał w chwili otwarcia spadku) lub dalszym spadkobiercom ustawowym.

Sytuacja w przypadku odrzucenia spadku przez spadkobiercę powołanego do niego na podstawie testamentu jest trochę bardziej skomplikowana. W jego miejsce mogą wejść wówczas:

  • inni spadkobiercy testamentowi (jeżeli byli powołani) - w częściach odpowiadających ich udziałom. Jednak mogą oni odrzucić udział przypadający im z takiego przyrostu (części, która im przypadnie po odrzuceniu spadku przez innego spadkobiercę),
  • spadkobierca „podstawiony” – jeśli spadkodawca zastrzegł w testamencie, że w przypadku odrzucenia spadku (lub innej przyczyny umożliwiającej dziedziczenie) w miejsce danego spadkobiercy wstąpi wskazana osoba,
  • spadkobiercy ustawowi – jeśli nie ma innych spadkobierców testamentowych lub spadkodawca nie zastosował instytucji podstawienia.
Ważne: Spadkobierca powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z mocy ustawy może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy.

W przypadku natomiast, gdy wszyscy spadkobiercy testamentowi i ustawowi odrzucą spadek to przypada on przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu lub Skarbowi Państwa (jeżeli nie da się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub znajdowało się ono za granicą).

Ile jest czasu na odrzucenie spadku?

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (o tym, że jest spadkobiercą).

Ważne: Termin do złożenia oświadczenia spadkowego biegnie indywidualnie dla każdego spadkobiercy.

Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest prawem, a nie obowiązkiem. W przypadku, gdy spadkobierca zachowa się biernie (nie złoży żadnego oświadczenia) bądź dokona tego po sześciomiesięcznym terminie – nabędzie spadek z dobrodziejstwem inwentarza (z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe). Jest to sytuacja bardziej korzystna niż jeszcze kilka lat temu. Bowiem do dnia 18 października 2015 r. brak złożenia oświadczenia przez spadkobiercę był równoznaczny z prostym przyjęciem spadku (bez ograniczenia za długi spadkowe), chyba że osoba powołana do spadku nie miała pełnej zdolności do czynności prawnych bądź istniały podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

Czy dzieci mogą odrzucić spadek?

Co natomiast zrobić w sytuacji kiedy spadkobiercą jest małoletni? Może się tak zdarzyć kiedy od początku należał do kręgu osób dziedziczących ustawowo, bądź w sytuacji, gdy jego rodzic odrzucił spadek.

Czy przedstawiciel ustawowy może złożyć w jego imieniu oświadczenie o odrzuceniu takiego spadku? Tak, ale będzie tutaj potrzebna zgoda sądu rodzinnego. Będzie zatem konieczne złożenie odpowiedniego wniosku. Nie istnieje przy tym ryzyko przekroczenia tego terminu na złożenie oświadczenia, bowiem zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego złożenie wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego powoduje, na czas trwania tego postępowania, zawieszenie biegu tego terminu.

Gdzie można złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku?

W zasadzie są dwie możliwości: możemy tego dokonać przed sądem (składając stosowny wniosek o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku) lub udając się do notariusza.