Opublikowana 24 maja (Dz.U. z 2022 r. poz. 1098) ustawa o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego będzie miała wpływ na sprawy o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (tzw. konwencji haskiej z 1980 r.). W dziale k.p.c. dotyczącym środków odwoławczych zostaną dodane nowe przepisy umożliwiające wstrzymanie z mocy prawa wykonania prawomocnego postanowienia o odebraniu dziecka, jeśli prokurator generalny, rzecznik praw dziecka lub rzecznik praw obywatelskich zgłosi żądanie wstrzymania, mając zamiar złożenia skargi kasacyjnej. Pozwoli to na uniknięcie sytuacji, w których skarga kasacyjna będzie bezprzedmiotowa ze względu na to, że dziecko powróciło już do miejsca stałego pobytu zgodnie z orzeczeniem sądu.
Wykonalne od razu po uprawomocnieniu
Głównym zadaniem konwencji haskiej z 1980 r. jest zapewnienie niezwłocznego powrotu dzieci bezprawnie uprowadzonych lub zatrzymanych w jednym z państw, które przystąpiły do konwencji. W postanowieniu uwzględniającym wniosek o wydanie dziecka sąd nakazuje zobowiązanemu zapewnić powrót dziecka do państwa, w którym bezpośrednio przed naruszeniem prawa wynikającego z władzy rodzicielskiej lub opieki miało ono miejsce stałego pobytu, w terminie nieprzekraczającym dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się postanowienia.
W uzasadnieniu do projektu omawianej ustawy zauważono, że zdarzało się, iż ze względu na wykonanie orzeczenia nakazującego powrót dziecka skarga kasacyjna okazywała się bezprzedmiotowa. Taka sytuacja zdarzyła się np. w ubiegłym roku, gdy prokurator generalny wniósł 9 sierpnia 2021 r. skargę kasacyjną od prawomocnego wyroku sądu, podczas gdy 18 sierpnia 2021 r. dziecko wróciło z ojcem do Norwegii. Nie było już więc podstaw do rozpoznania skargi kasacyjnej.
Wstrzymanie wykonania – nowe przepisy
Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego obejmuje m.in. dodanie przepisów art. 3881–3883, które stanowią, że prokurator generalny, RPD i RPO mogą w terminie dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką zgłosić żądanie wstrzymania jego wykonania. Wstrzymanie to ustaje, jeśli ów podmiot nie wniesie skargi kasacyjnej w terminie dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia, natomiast w razie jej wniesienia przedłuża się z mocy prawa do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego.
Głównym zamysłem wprowadzanych zmian jest zatem to, aby przed rozpoznaniem skargi kasacyjnej niemożliwe było wykonanie prawomocnego orzeczenia, które nakazuje powrót dziecka do kraju stałego pobytu. Wprawdzie obowiązuje już przepis art. 388 par. 1 k.p.c., zgodnie z którym jeżeli na skutek wykonania orzeczenia stronie może być wyrządzona niepowetowana szkoda, to sąd drugiej instancji na wniosek strony może wstrzymać wykonanie orzeczenia do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego. Autorzy nowelizacji wskazują jednak, że w praktyce wnioski takie są oddalane. Remedium na to ma być wprowadzenie możliwości wniesienia zastrzeżenia, które sąd jest zobowiązany uwzględnić.
Szczególne sytuacje
W uzasadnieniu projektu nowelizacji wskazano, że nowe przepisy mają przeciwdziałać narażaniu dziecka na traumę w sytuacji, gdy po upłynięciu terminu jego dobrowolnego powrotu sąd wykonawczy wyda orzeczenie o przymusowym odbiorze i dziecko wyjedzie do innego kraju. Skoro w sprawach o wydanie dziecka przysługuje możliwość wniesienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia w postaci skargi kasacyjnej, to należy pozytywnie ocenić regulację, dzięki której to uprawnienie jest realne i nie może zostać zniweczone poprzez wykonanie prawomocnego orzeczenia.
Nowelizacja przyznaje nową możliwość szczególnym podmiotom, których zadaniem jest ochrona praw obywateli. Należy się spodziewać, że będą one wnosić skargi kasacyjne i wnioski o wstrzymanie wykonalności orzeczenia w wyjątkowych sytuacjach – uzasadnionych dobrem dziecka.
Nowe przepisy mają przeciwdziałać narażaniu dziecka na traumę, gdy sąd wykonawczy wyda orzeczenie o przymusowym odbiorze