W związku z wykonywaniem zawodu, lekarz może być pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej, karnej czy dyscyplinarnej. Poniżej omówione zostały poszczególne rodzaje odpowiedzialności.

Trzy podstawowe rodzaje odpowiedzialności za popełnienie błędu medycznego, rozumianego jako postępowanie sprzeczne z ogólnie przyjętymi zasadami wiedzy medycznej to:

  • odpowiedzialność cywilna (odszkodowawcza)
  • karna
  • dyscyplinarna (zawodowa)

Lekarz, w związku z wykonywaniem zawodu, może być pociągnięty do jednej z nich, co jednak nie wyklucza poniesienia odpowiedzialności także i innego rodzaju. W każdej z powyższych odpowiedzialności, błąd jest warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym. Poniżej pokrótce omówione zostaną rodzaje odpowiedzialności.

Odpowiedzialność cywilna lekarza

Jest to odpowiedzialność odszkodowawcza, której celem jest wyrównanie uszczerbku, doznanego przez poszkodowanego w dobrach prawnie chronionych (życie, zdrowie). W przypadku szkody majątkowej na osobie, z reguły przybiera postać restytucji pieniężnej. Gdy natomiast zachodzi szkoda niemajątkowa (cierpienia fizyczne i krzywda moralna), poszkodowany może żądać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Dla powstania odpowiedzialności cywilnej, zgodnie z art. 415 k.c., muszą być spełnione przesłanki w postaci: wystąpienia zdarzenie wyrządzającego szkodę (niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania albo czyn niedozwolony), szkoda mająca charakter majątkowy (na osobie lub na mieniu) lub niemajątkowy (doznana krzywda) oraz związek przyczynowy pomiędzy tym zdarzeniem a szkodą. Stosownie do art. 361 § 1 k.c., zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła, czyli następstwa, jakie tego rodzaju zdarzenie jest w ogóle w stanie wywołać i w zwyczajnym biegu rzeczy.

Nie wymaga się, aby związek przyczynowy pomiędzy postępowaniem lekarza, a powstałą szkodą został ustalony w sposób pewny. W tego rodzaju procesach jest to najczęściej niemożliwe, ponieważ w świetle wiedzy medycznej w większości wypadków można mówić tylko o prawdopodobieństwie wysokiego stopnia, rzadko o pewności, czy wyłączności przyczyny (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 7 marca 2014 r. sygn. akt I ACa 1244/13).

Poszkodowany w wyniku błędu medycznego w procesie cywilnym domagać się może odszkodowania, zadośćuczynienia, renty (z tytułu utraconych możliwości zarobkowych, zwiększonych potrzeb oraz utraty szans powodzenia na przyszłość) oraz ustalenia odpowiedzialności pozwanych na przyszłość, za ewentualne dalsze skutki błędu.

Omawiając odpowiedzialność cywilną warto zwrócić uwagę na Wojewódzkie Komisje ds. orzekania o zdarzeniach medycznych, powołane do życia na mocy ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Ich działanie zostało szczegółowo uregulowane przepisami ww. ustawy, natomiast w zakresie nieuregulowanym stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Celem postępowania przed wojewódzką komisją jest ustalenie, czy zdarzenie, którego następstwem była szkoda majątkowa lub niemajątkowa, stanowiło zdarzenie medyczne tj. zakażenie pacjenta biologicznym czynnikiem chorobotwórczym, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia pacjenta albo śmierć pacjenta będącego następstwem niezgodnych z aktualną wiedzą medyczną diagnozy, leczenia lub zastosowania produktu leczniczego.

Po przeprowadzeniu postępowania (wszczętego na skutek wniosku uprawnionego podmiotu) Komisja wydaje, w formie pisemnej, orzeczenie o zdarzeniu medycznym albo jego braku, wraz z uzasadnieniem. Zgodnie z art. 67k ust. 7 ustawy o prawach pacjenta i RPP, maksymalna wysokość świadczenia (odszkodowania i zadośćuczynienia) w przypadku zakażenia, uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia pacjenta wynosi 100 000 zł, natomiast w przypadku śmierci pacjenta wynosi 300 000 zł.

Odpowiedzialność karna lekarza

Postępowanie lekarza niezgodne z aktualną wiedzą medyczną oraz niezachowanie przez niego należytej ostrożności może nieść za sobą również odpowiedzialność karną. Odpowiedzialność ta jest przede wszystkim związana z popełnieniem błędu lekarskiego (najczęściej wypełnia on znamiona przestępstw takich jak narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu; spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu; naruszenie czynności narządu lub rozstrój zdrowia, czy też przestępstwa nieumyślnego spowodowania śmierci.

Każde z tych przestępstw zagrożone jest karą pozbawienia wolności), a ponadto z innymi czynami popełnionymi w związku z wykonywaniem zawodu – leczenie bez zgody, nieudzielenie pomocy, ujawnienie faktów objętych tajemnicą lekarską.

Dla prawidłowego rozważenia odpowiedzialności karnej lekarza za przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu pacjenta niezbędne jest ustalenie, czy czynności lecznicze zostały wykonane zgodnie z zasadami wiedzy i sztuki medycznej, czy lekarz zachowaniem swoim naruszył obiektywny obowiązek ostrożności, a więc nie zachował należytej ostrożności oraz czy istnieje związek przyczynowy pomiędzy jego czynem (błędem, błędami) a powstałym skutkiem (ustalenie związku przyczynowego zgodnie z zasadą ekwiwalencji, stwierdzenie obiektywnej przypisywalności skutku).

Odpowiedzialność zawodowa lekarza

Odnotować należy również postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy, które opiera się na przepisach ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (art. 53 – 112 ustawy) i przepisach wykonawczych wydanych na jej podstawie. Odpowiedzialność zawodowa to odpowiedzialność za naruszenie zasad wykonywania zawodu oraz za naruszenie obowiązujących w danym zawodzie zasad etyki.

Etapy postępowania można podzielić na część „przygotowawczą”- toczącą się przed rzecznikiem oraz część sądową – toczącą się najpierw przed Okręgowym, a następnie przed Naczelnym Sądem Lekarskim. Sprawa może także znaleźć swój finał w Sądzie Najwyższym.



Sąd lekarski może orzec karę upomnienia, nagany, karę pieniężną, zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia na okres od roku do pięciu lat, ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat, zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od roku do pięciu lat oraz pozbawienie prawa wykonywania zawodu.

Orzeczenie o karze zamieszczane jest w Rejestrze Ukaranych Lekarzy i Lekarzy Dentystów RP prowadzonym przez Naczelną Radę Lekarską.

r.pr. Katarzyna Kondraciuk i r.pr. Michał Rytel, Grupa Prawnicza Stemplewska, Rytel Adwokaci i Radcowie Prawni Sp.p.

Stan prawny na dzień 27 września 2021 r.

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej, a jest jedynie informacją przybliżającą wskazaną w nim problematykę. Udzielenie porady prawnej wymaga poznania stanu faktycznego w indywidualnej sprawie.