Co czwarty Europejczyk jest zagrożony ubóstwem i wykluczeniem społecznym. UE przeznacza gros środków na działania, których celem jest poprawa ich sytuacji. Jednym z nich jest rozwój sektora ekonomii społecznej
Problem dużych dysproporcji w poziomie życia obserwujemy nie tylko w skali krajów czy regionów. W każdym, nawet najbogatszym państwie występuje grupa osób, które z różnych powodów nie radzą sobie ze swoim życiem, popadając w skrajne ubóstwo i wykluczenie społeczne. Głównym założeniem polityki spójności Unii Europejskiej jest wyrównywanie różnic w rozwoju gospodarczym i poziomie życia mieszkańców państw należących do Wspólnoty. Skuteczne wsparcie dla osób z największymi problemami ma szczególne znaczenie. Nie tylko poprawia ich sytuację materialną, ale również hamuje pogłębianie się patologii społecznych w kolejnych pokoleniach. Obserwacje socjologów wskazują bowiem na zjawisko dziedziczenia biedy – dzieci dorastające w rodzinach wykluczonych społecznie powielają błędy rodziców. Ich styl życia jest dla nich często jedynym wzorcem, naturalnym środowiskiem, w którym dorastają. Projekty ukierunkowane na przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu współfinansowane są ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.
W grupie raźniej
Wachlarz działań na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym jest bardzo szeroki. Począwszy od warsztatów psychologicznych, poradnictwa rodzinnego, terapii, poprzez pomoc doradców zawodowych, trenerów pracy, kursy i staże zawodowe, aż po wsparcie w zakładaniu własnych firm – przedsiębiorstw społecznych. Niestety, często zdobycie kwalifikacji nie wystarczy, aby zdobyć pracę. Na przeszkodzie może stać np. kryminalna przeszłość, brak doświadczenia zawodowego, zaawansowany wiek, niepełnosprawność, a także brak potencjalnych pracodawców w najbliższej okolicy. Gdy nie ma pracy, najlepiej „wziąć sprawy w swoje ręce” i założyć firmę. Jednak trudno oczekiwać, że osoby, które dotąd miały poważny problem z podjęciem jakiegokolwiek zarobkowego zajęcia, zaczną masowo zakładać firmy i odnosić sukcesy w biznesie. Oczywiście zdarzają się i takie przypadki, jednak nie każdy ma w sobie tak wiele samozaparcia, motywacji i dyscypliny, aby stać się własnym szefem. Niektórym potrzebna jest dodatkowa motywacja, wsparcie grupy, poczucie odpowiedzialności za innych, a także wzajemna kontrola koleżanek i kolegów, którzy przystąpili do wspólnego działania na rzecz stworzenia sobie miejsc pracy. I tu pojawia się miejsce dla ekonomii społecznej.
– Uczestnicząc w różnych działaniach wspierających osoby zagrożone wykluczeniem społecznym, zdobywają podobne kompetencje. Nawiązują się też między sobą kontakty personalne. W ten sposób rodzą się wspólne pomysły, których celem jest stworzenie sobie miejsca pracy. Takie oddolne inicjatywy mają największe szanse na powodzenie – mówi Marian Gil, dyrektor Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej w Zamościu, dzięki któremu powstało i nadal działa kilkadziesiąt przedsiębiorstw społecznych.
Popularną formą działalności jest spółdzielnia socjalna. Może ją założyć co najmniej pięć osób fizycznych lub co najmniej dwie osoby prawne. Maksymalna liczba członków to 50 osób. Jeżeli spółdzielnię zakładają same osoby fizyczne, co najmniej połowa z nich musi spełniać kryteria zagrożonych wykluczeniem społecznym. W przypadku powoływania spółdzielni socjalnej przez osoby prawne, są one zobowiązane do zatrudnienia co najmniej pięciu osób wykluczonych. Po przepracowaniu nieprzerwanie dwunastu miesięcy zyskują one prawo do członkostwa w spółdzielni. Szanse na sukces zwiększa udział osób z kapitałem oraz doświadczeniem biznesowym. Gwarantem stabilności jest też udział samorządu terytorialnego. Nie są to jednak warunki konieczne do osiągnięcia sukcesu.
Wsparcie na starcie
Dzięki dofinansowaniu z Funduszy Europejskich w całym kraju realizowane są działania wspierające powstawanie przedsiębiorstw społecznych, a także propagowanie idei ekonomii społecznej w celu tworzenia przyjaznych warunków dla ich działalności. Organizowane są szkolenia i konferencje skierowane zarówno do osób chcących założyć taką działalność, jaki i przedsiębiorców czy przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, którzy mogą współpracować z przedsiębiorstwami społecznymi.
Istotną rolę odgrywają Ośrodki Wspierania Ekonomii Społecznej (OWES). Oferują m.in. kompleksowe wsparcie podczas tworzenia i w pierwszym okresie działania podmiotów zakładanych przez osoby zagrożone wykluczeniem społecznym.
– Na wstępie konsultanci bardzo dużo czasu i uwagi poświęcają na wspólne wypracowanie biznesplanu. To pomaga stworzyć strukturę organizacyjną i dobrze przypisać zakresy odpowiedzialności za poszczególne obszary działania przedsiębiorstwa – mówi Krzysztof Cibor z Fundacji Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych.
Pracownicy ośrodków wsparcia pomagają też w załatwianiu wszelkich formalności, a już w trakcie działania przedsiębiorstwa również w ubieganiu się o zlecenia, szczególnie od sektora publicznego.
– Ważne jest, aby przekonać samorządy, że wspieranie podmiotów ekonomii społecznej i zamawianie u nich towarów i usług jest opłacalne. Dobre przedsiębiorstwo społeczne to niższe wydatki na zasiłki i pomoc społeczną. Przedsiębiorczość społeczna podnosi stopę życiową mieszkańców, poprawia wizerunek miejscowości, wzmacnia kapitał społeczny – przekonuje Krzysztof Cibor.
Podmioty ekonomii społecznej mogą też korzystać z bezpłatnych usług prawnych, księgowych, marketingowych czy informatycznych. Część nowo zakładanych przedsiębiorstw ma też szansę na uzyskanie dofinansowania kwotą kilkudziesięciu tysięcy złotych, na którą składa się grant inwestycyjny i/lub tzw. wsparcie pomostowe (może mieć formę pokrycia kosztów ubezpieczeń społecznych lub stałych, z góry określonych kwot wypłacanych na rzecz założycieli).
Nowe możliwości
Z puli środków na lata 2014-2020 sektor ekonomii społecznej nadal będzie wspierany – zarówno w programie krajowym Wiedza Edukacja Rozwój, jak i w programach regionalnych.
– Nowe programy pozwalają na kontynuację działań propagujących ekonomię społeczną i wspierających powstawanie przedsiębiorstw społecznych, a jednocześnie przewidują szersze niż do tej pory wsparcie dla podmiotów już istniejących – ocenia Krzysztof Cibor.
Szczególne znaczenie ma jego zdaniem wprowadzenie na szerszą skalę instrumentów finansowych. Podmioty ekonomii społecznej mają utrudniony dostęp do kapitału na rynku komercyjnym. Od lipca 2012 r. Bank Gospodarstwa Krajowego realizuje projekt o wartości 30 mln zł, finansowany z funduszy na lata 2007–2013. Jego celem jest udzielanie preferencyjnych pożyczek dla podmiotów ekonomii społecznej oraz świadczenie doradztwa biznesowego, związanego z przedsięwzięciem, na które zostały przyznane środki. Za realizację tych działań odpowiada bezpośrednio Towarzystwo Inwestycji Społeczno-Ekonomicznych SA (TISE). Pożyczki cieszą się dużym zainteresowaniem, do końca lutego 2015 r. skorzystało z nich 214 podmiotów ekonomii społecznej, zaciągając 266 pożyczek na łączną kwotę 25,18 mln zł.
Z Funduszy Europejskich na lata 2014–2020 na instrumenty zwrotne dla podmiotów ekonomii społecznej wygospodarowano ok. 170 mln zł. Przewidziane są głównie pożyczki, ale również poręczenia oraz social venture capital i inne innowacyjne instrumenty finansowe. Wsparcie będzie udzielane pod warunkiem, że doprowadzi do wzrostu liczby miejsc pracy dla osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, zachowania istniejących miejsc pracy dla tych osób lub osiągnięcia korzyści społecznych z planowanych przedsięwzięć.
– Szacujemy, że z instrumentów finansowych skorzysta ponad 2000 podmiotów ekonomii społecznej, a udzielone wsparcie doprowadzi do powstania 1250 miejsc pracy w podmiotach ekonomii społecznej, z czego 40 proc. ma istnieć przez co najmniej 30 miesięcy – poinformował Piotr Popa, rzecznik prasowy Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju.
Co to jest ekonomia społeczna
Ekonomia społeczna jest sektorem gospodarki, w którym podmioty prowadząc działalność gospodarczą łączą cele społeczne i ekonomiczne. Przepisy polskiego prawa nie definiują, jakie cechy ma przedsiębiorstwo społeczne. Powszechnie uznaje się, że jest nim podmiot prowadzący działalność gospodarczą głównie w celach społecznych, której zyski z założenia są reinwestowane w te cele lub we wspólnotę.
Jedną z ważnych funkcją ekonomii społecznej jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Grupami najbardziej zagrożonymi wykluczeniem są w szczególności: długotrwale bezrobotni, niepełnosprawni, bezdomni, uzależnieni. Proces ich reintegracji społecznej i zawodowej prowadzony jest w szczególności przez:
● fundacje i stowarzyszenia;
● spółdzielnie socjalne (wprowadzone w Polsce ustawą z 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych). Spółdzielnię socjalną może założyć co najmniej 5 osób fizycznych lub co najmniej 2 osoby prawne. Maksymalna liczba członków to 50 osób;
● centra integracji społecznej i kluby integracji społecznej - mogą być tworzone przez sektor publiczny i organizacje pozarządowe. Przyczyniają się one do podniesienia spójności społecznej i czynią to w tych obszarach marginalizacji, z którymi nie radzi sobie administracja publiczna (np. praca z byłymi więźniami).
● warsztaty terapii zajęciowej i zakłady aktywności zawodowej – podmioty te mogą być tworzone przez sektor publiczny i instytucje niepubliczne.
Podmioty ekonomii społecznej mogą działać we wszystkich sektorach gospodarki i przybierać dowolną formę prawną. .
Gdzie po informacje
EKONOMIA SPOŁECZNA
Bardzo dobrym źródłem informacji jest portal www.ekonomiaspoleczna.pl. Są tam informacje ogólne o ekonomii społecznej, dane teleadresowe ośrodków wsparcia ekonomii społecznej, a także na temat dostępnych grantów i aktualnie realizowanych projektów.
Informacje o preferencyjnych pożyczkach dla podmiotów ekonomii społecznej udzielanych przez Towarzystwo Inwestycji Społeczno-Ekonomicznych S.A. są na www.esfundusz.pl
FUNDUSZE EUROPEJSKIE
INTERNET
Źródłem kompleksowych informacji na temat Funduszy Europejskich jest portal Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju: www.funduszeeuropejskie.gov.pl.
Szczegółowe informacje na temat programów regionalnych są na stronach internetowych zarządów województw, których adresy są dostępne na portalu funduszy europejskich.
PUNKTY INFORMACYJNE FUNDUSZY EUROPEJSKICH
W całym kraju działają Punkty Informacyjne Funduszy Europejskich, w których konsultanci bezpłatnie udzielają informacji na temat możliwości uzyskania wsparcia, procedur z tym związanych, istotnych terminów oraz dokumentów. Lista adresowa punktów jest dostępna na stronie: www.funduszeeuropejskie.gov.pl.
PROJEKT REALIZOWANY W RAMACH KONKURSU DOTACJI ORGANIZOWANEGO PRZEZ MINISTERSTWO INFRASTRUKTURY I ROZWOJU, WSPÓŁFINANSOWANEGO ZE ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ W RAMACH PROGRAMU OPERACYJNEGO POMOC TECHNICZNA.