Poradnia dla korzystających z unijnych funduszy

Samo naruszenie procedur obowiązujących przy wykorzystaniu środków pochodzących z budżetu UE nie oznacza automatycznie obowiązku zwrotu dofinansowania (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z 9 lipca 2020 r., sygn. akt I SA/Ke 113/20). Konieczna jest bowiem ocena skutków tego naruszenia w kontekście uregulowań określonych w art. 2 pkt 36 unijnego rozporządzenia nr 1303/2013. Środki unijne podlegają zwrotowi tylko wówczas, gdy wykorzystano je z naruszeniem procedur, które to naruszenie stanowi „nieprawidłowość” w rozumieniu art. 2 pkt 36 ww. rozporządzenia. Z kolei owa „nieprawidłowość” ma miejsce wtedy, gdy wskutek naruszenia procedur doszło do powstania szkody lub mogłoby dojść do jej powstania w budżecie ogólnym UE. Możliwość powstania szkody należy rozumieć jako prawdopodobieństwo uszczuplenia środków unijnych. Dla uznania zatem, że doszło do powstania „nieprawidłowości” w rozumieniu art. 2 pkt 36 rozporządzenia nr 1303/2013, wystarczy ustalenie, że wskutek naruszenia procedur obowiązujących przy wydatkowaniu środków unijnych powstała hipotetyczna możliwość powstania szkody w budżecie ogólnym UE.

Spór powinien rozstrzygnąć sąd powszechny, właściwy dla siedziby województwa. On jest władny ocenić zasadność roszczeń wynikających z umowy cywilnoprawnej. W tej kwestii wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z 13 maja 2015 r. (sygn. akt II GSK 653/15). Stwierdził on, że po ostatecznym rozpatrzeniu danego projektu, prowadzącym bądź nie do zawarcia umowy o dofinansowanie, rozpoczyna się etap, na którym zasadniczą rolę odgrywa w razie sporu sąd cywilny. NSA przypomniał również, że umowa cywilnoprawna jest aktem indywidualnym. Przez jej zawarcie następuje konkretyzacja (wybór) kontrahenta oraz określenie praw i obowiązków stron. Wskazanie na umowę jako na podstawę udzielenia pomocy zawiera zarazem odwołanie się do trybu dochodzenia roszczeń wynikających z takiego zgodnego oświadczenia woli stron. Ewentualne roszczenia wynikające z umowy podlegają bowiem dochodzeniu przed sądem powszechnym, na drodze postępowania cywilnego (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 25 lutego 2020 r., sygn. akt III SA/Gl 1117/19). Przypomnijmy, że co do zasady umowa zawarta przez beneficjenta z instytucją zarządzającą lub instytucją wdrażającą jest podstawą przyznania mu środków na realizację zgłoszonego przez niego projektu, co wynika z art. 30 ust. 1 ustawy z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (dalej: u.z.p.p.r.). W myśl natomiast art. 30a ust. 1 pkt 1 u.z.p.p.r. umowa o dofinansowanie projektu jest zawierana zgodnie z systemem realizacji programu operacyjnego, w odniesieniu do projektu, który pozytywnie przeszedł wszystkie etapy jego oceny i został zakwalifikowany do dofinansowania. Umowa ta określa zarówno warunki dofinansowania projektu, jak i prawa oraz obowiązki beneficjenta z tym związane.

Tak, gdyż przy wyborze projektu ocenia się najpierw wypełnienie kryteriów formalnych, a później dokonuje się weryfikacji kwestii merytorycznych. Wniosek o aktualizację zapisów KRS nie może zostać uznany jako potwierdzający posługiwanie się przez spółkę kodem PKD. Dopiero faktyczne zamieszczenie ww. numeru w dokumencie rejestrowym KRS daje podstawę do uwzględnienia go przez instytucję zarządzającą. Pogląd ten potwierdza wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 lutego 2020 r. (sygn. akt I GSK 80/20), w którym stwierdzono, że wykreślenie kodu PKD, który widnieje we wniosku jako PKD projektu – a więc ma istotne znaczenie przy ocenie wniosku – byłoby zmianą niedopuszczalną.

Ustawa o polityce spójności w art. 41 ust. 2 pkt 12 stanowi, że każdy regulamin konkursu określa w szczególności formę i sposób udzielania wnioskodawcy wyjaśnień w kwestiach dotyczących konkursu. Tak więc owe wyjaśnienia, znajdują umocowanie nie tylko w szeroko pojętej dokumentacji konkursowej, lecz także w przepisach powszechnie obowiązującego prawa rangi ustawowej. Stanowią niejako rodzaj oficjalnej wykładni poszczególnych postanowień regulaminu i jego załączników, a także je doprecyzowują.

Należności z tytułu zwrotu środków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich oraz odsetki od nich są niepodatkowymi należnościami budżetowymi o charakterze publicznoprawnym. Na podstawie art. 64 ust. 1 pkt 2 lit. b ustawy finansach publicznych (dalej: u.f.p.) należności te właściwy organ może na wniosek zobowiązanego umarzać w części, odraczać terminy spłaty całości albo części należności lub rozkładać na raty płatność całości albo części należności. Zastosowanie tych ulg musi być uzasadnione względami społecznymi lub gospodarczymi, w szczególności możliwościami płatniczymi zobowiązanego. W art. 61 u.f.p. określono organy właściwe do wydawania decyzji w odniesieniu do niepodatkowych należności budżetowych. Jako organ odwoławczy wymieniono w nim m.in. instytucję zarządzającą w rozumieniu ustawy zasadach prowadzenia polityki rozwoju. W przypadku regionalnego programu operacyjnego instytucją zarządzająca jest województwo, reprezentowane przez jego zarząd (art. 9 ust. 1 pkt 2 u.p.f.).