MRPiPS: Nie trzeba przeliczać zasiłku po przywróceniu do pracy

Pracodawca w takiej sytuacji ponownie zgłasza pracownika do ubezpieczeń społecznych, ale za czas pozostawania bez pracy nie odprowadza składek. Jeśli w tym czasie był wypłacany zasiłek, nie ustala podstawy wymiaru świadczeń chorobowych na nowo i nie musi wypłacać wyrównania.

Przywrócenie bezprawnie zwolnionego pracownika do pracy pociąga za sobą wiele skutków także w sferze ubezpieczeń społecznych. Po zwolnieniu (zakończeniu okresu wypowiedzenia lub dniu rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia) pracownik nie podlegał ubezpieczeniom społecznym, pracodawca musi więc go do nich zgłosić z datą wsteczną, mimo że nie odprowadza za ten okres żadnych składek. Może jednak pojawić się wątpliwość, co powinien zrobić płatnik w sytuacji, gdy w tym okresie pracownik otrzymał np. zasiłek chorobowy wypłacony przez ZUS. Zwróciliśmy się o wyjaśnienie do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Decyduje sąd

Możliwe rozstrzygnięcia sądu w sprawie, w której pracownik kwestionuje bezprawne zwolnienie, określono w kodeksie pracy (dalej: k.p.). Zgodnie z art. 45 par. 1 k.p. w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas określony lub nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy – stosownie do żądania pracownika – orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu – o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu. Sąd może nie uwzględnić żądania pracownika o: uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenie do pracy, jeżeli uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe. W takim przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu. Podobnie będzie, gdy przed wydaniem orzeczenia upłynął termin, do którego umowa zawarta na czas określony miała trwać, lub jeżeli przywrócenie do pracy byłoby niewskazane ze względu na krótki okres, jaki pozostał do upływu tego terminu (par. 2). Specjalne zasady dotyczą pracowników szczególnie chronionych przed zwolnieniem (np. w wieku przedemerytalnym), ponieważ sąd zawsze przywraca ich do pracy, chyba że doszło do likwidacji lub upadłości pracodawcy.

Podjęcie pracy po wyroku przywracającym do pracy otwiera pracownikowi drogę do uzyskania wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Zgodnie z art. 47 k.p. przysługuje ono za nie więcej niż dwa miesiące, a gdy okres wypowiedzenia wynosił trzy miesiące – nie więcej niż za jeden miesiąc. Ograniczenia te nie obowiązują w stosunku do pracowników szczególnie chronionych przed zwolnieniem, tj.:

• w okresie ochrony przedemerytalnej,
• w okresie ciąży,
• w okresie urlopu macierzyńskiego lub od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego albo jego części do dnia zakończenia tego urlopu.

W ich przypadku wynagrodzenie przysługuje za cały czas pozostawania bez pracy.

Gdy pracownik mimo korzystnego wyroku nie podejmie pracy, pracodawca nie wypłaca mu wynagrodzenia.

Podobne uprawnienia pracodawca przewidział dla pracownika zwolnionego bez wypowiedzenia. Zgodnie z art. 56 par. 1 k.p. pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie. Także w tym przypadku przepisy przewidują specjalne zasady dla pracowników szczególnie chronionych przed zwolnieniem, którzy są przywracani do pracy, chyba że doszło do likwidacji lub upadłości pracodawcy. Również pracownikom zwolnionym bez wypowiedzenia, którzy podjęli pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, ale w nieco innej wysokości – nie więcej jednak niż za trzy miesiące i nie mniej niż za jeden miesiąc. W przypadku pracowników podlegających szczególnej ochronie wynagrodzenie to przysługuje za cały czas pozostawania bez pracy.

Wsteczne zgłoszenie do ubezpieczenia

Artykuł 51 k.p., który stosujemy zarówno do pracowników zwolnionych za wypowiedzeniem, jak i bez wypowiedzenia, stwierdza wprost, że pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, wlicza się do okresu zatrudnienia okres pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagrodzenie. Okresu pozostawania bez pracy, za który nie przyznano wynagrodzenia, nie uważa się za przerwę w zatrudnieniu pociągającą za sobą utratę uprawnień uzależnionych od nieprzerwanego zatrudnienia.

Nie ma jednak przepisu, który wprost określałby, jak należy traktować ten okres w kontekście ubezpieczeń społecznych. ZUS przyjmuje, że okres, gdy pracownik nie świadczył pracy z powodu bezprawnego zwolnienia, uznaje się za okres ubezpieczeniowy. A to oznacza, że płatnik musi wstecznie zgłosić pracownika do ubezpieczeń od dnia, z którym wcześniej został z nich wyrejestrowany. W tym celu należy złożyć „zwykłe” druki ZUS ZUA. Płatnik ma na to siedem dni od dnia podjęcia pracy przez pracownika. Przyjęcie założenia, że pracownik przez cały czas pozostawania w zatrudnieniu podlegał ubezpieczeniom społecznym, a więc także ubezpieczeniu chorobowemu, powoduje, że będzie miał on prawo do zasiłku chorobowego praktycznie od pierwszych dni po powrocie do pracy. Nie trzeba będzie więc tu stosować przepisów o tzw. okresie wyczekiwania. Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej prawo do zasiłku pracownik nabywa po upływie 30 dni nieprzerwanego podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. W tym przypadku jednak uznaje się, że tej przerwy nie było. ©℗

Za okres pozostawania bez pracy płatnik musi złożyć raporty ZUS RCA z „zerową” podstawą wymiaru składek. Skoro bowiem pracownik nie osiągał w tych miesiącach przychodu, to podstawa ta musi wynosić 0 zł. Wynagrodzenie za okres pozostawania bez pracy należy potraktować inaczej i nie uwzględniać go w ZUS RCA wystawianych za okres pozostawania bez pracy. Wynagrodzenie to podlega oskładkowaniu na zasadach ogólnych i wykazuje się je w dokumentach rozliczeniowych składanych za miesiąc, w którym zostało ono wypłacone. Nie stosujemy w tym przypadku par. 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Zgodnie z nim podstawy wymiaru składek nie stanowią odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy. Konieczność oskładkowania takiego wynagrodzenia potwierdził ZUS w interpretacji indywidualnej z 8 sierpnia 2023 r., znak DI/200000/43/756/2023.

Bez wyrównania

Po zakończeniu zatrudnienia, lecz przed przywróceniem do pracy, pracownik mógł pobierać zasiłek chorobowy. W takim przypadku zasiłek wypłacał ZUS, nawet jeśli pracodawcą zwolnionego pracownika był tzw. duży płatnik, a więc podmiot zgłaszający do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 osób na dzień 30 listopada poprzedniego roku kalendarzowego. Zwolniona osoba może mieć prawo do zasiłku chorobowego za okres, gdy nie jest już zatrudniona, w dwóch przypadkach:

• gdy choroba rozpoczęła się jeszcze w okresie zatrudnienia i trwa po jego zakończeniu;
• gdy choroba rozpoczęła się po ustaniu zatrudnienia i zostały spełnione warunki określone w art. 7 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa).

Zgodnie z art. 7 ustawy zasiłek chorobowy przysługuje również osobie, która stała się niezdolna do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała:

• nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego;
• nie później niż w ciągu trzech miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego – w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby.

Gdy były pracownik nabył prawo do zasiłku, jego były pracodawca musi przesłać ZUS zaświadczenie płatnika składek ZUS Z-3, w którym przekazuje m.in. informacje o składnikach wynagrodzenia. Dzięki temu ZUS może obliczyć zasiłek. Będzie on obliczany na zasadach podobnych, ale nieco zmodyfikowanych, co zasiłek wypłacany w okresie zatrudnienia. Zgodnie bowiem z ogólnymi zasadami wynikającymi z ustawy zasiłkowej przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania tego zasiłku zgodnie z postanowieniami układów zbiorowych pracy lub przepisami o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego zasiłku (art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Przepisu tego nie stosuje się do obliczania zasiłku przysługującego za okres po ustaniu zatrudnienia (szerzej na ten temat piszemy na s. D3 „W jakiej wysokości zasiłek chorobowy otrzyma pracownik po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego”.)

Skoro zatem pracownik zostaje przywrócony do pracy i uznaje się wstecznie, że w okresie pozostawania bez pracy był jednak ubezpieczony, to powstaje pytanie, jak potraktować zasiłek wypłacony za ten okres przez ZUS i obliczony według zasad stosowanych dla zasiłku przysługującego za okres po ustaniu zatrudnienia (ubezpieczenia). Zasiłek ten w niektórych przypadkach został więc wypłacony w wysokości wyższej, niż byłby wypłacony, gdyby pracownik nie został bezprawnie zwolniony przez płatnika. Czy pracodawca ponosi zatem odpowiedzialność za tę swoistą „nadpłatę” zasiłku? Resort pracy w odpowiedzi na tak zadane pytanie podkreślił, że wypłacony zasiłek nie podlega ponownemu przeliczeniu, bo nie ma podstaw do rewidowania uprawnień do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa za okres pozostawania bez pracy lub ich wysokości. Należy zatem uznać, że płatnik takiej odpowiedzialności nie ponosi.

Brak możliwości przeliczenia zasiłku to jednak także zła wiadomość dla lepiej zarabiających osób, bo nie mają one prawa do wyrównania zasiłku, gdy przy jego obliczaniu ZUS zastosował art. 46 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim podstawa wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego nie może być wyższa niż kwota wynosząca 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Kwotę tę ustala się miesięcznie, poczynając od trzeciego miesiąca kwartału kalendarzowego, na okres trzech miesięcy, na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, ogłaszanego dla celów emerytalnych. Zatem osoby zarabiające miesięcznie więcej niż przeciętne wynagrodzenie mają obniżany zasiłek za okres po ustaniu zatrudnienia, nawet gdy choroba rozpoczęła się w jego trakcie.

W odniesieniu do formalności, jakich musi w tym przypadku dopełnić płatnik, ministerstwo wyjaśniło, że okres pobieranego przez pracownika zasiłku chorobowego powinien być wykazany w raporcie miesięcznym ZUS RSA. Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego wykazywany jest z kodem 313. W przypadku gdy zasiłek chorobowy wypłacany był przez ZUS płatnik składek składa imienny raport ZUS RSA za miesiąc, w którym pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim. ©℗