Spadkobierca nie zakwestionuje decyzji ZUS, nawet gdy suma długów przewyższa stan czynny spadku

ZUS wydał decyzję, w której stwierdził, że jako spadkobierca ponoszę odpowiedzialność za długi składkowe mojego ojca, który prowadził działalność gospodarczą. W decyzji tej ustalił również wysokość zobowiązania. Chcę złożyć odwołanie od tej decyzji, bo przyjąłem spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a wysokość wszystkich długów przekracza wartość aktywów spadku.

Nie będę więc w stanie spłacić wszystkich wierzycieli. Czy na tej podstawie mogę kwestionować decyzję ZUS?

Odpowiadając na to pytanie, należy się odwołać do przepisów podatkowych. Zgodnie z art. 97 par. 1 ordynacji podatkowej spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Zgodnie zaś z art. 98 par. 1 ordynacji podatkowej do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Przepis ten stosuje się także do odpowiedzialności spadkobierców za:

• zaległości podatkowe,
• odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy,
• pobrane, a niewpłacone podatki z tytułu sprawowanej przez spadkodawcę funkcji płatnika lub inkasenta,
• niezwrócone przez spadkodawcę zaliczki na naliczony podatek od towarów i usług oraz ich oprocentowanie,
• opłatę prolongacyjną,
• koszty postępowania podatkowego,
• koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku.

Przepisy te odpowiednio stosuje się także do płatnika i jego zobowiązań składkowych.

Zgodnie zaś z art. 1031 par. 2 kodeksu cywilnego w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Ograniczenie odpowiedzialności nie ma zastosowania, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.

Zakład nie może ograniczyć kwoty

Podobną sprawę, jak opisywana wyżej, rozpatrywał Sąd Apelacyjny w Lublinie, wydając wyrok z 24 stycznia 2023 r., sygn. akt III AUA 402/22. Odwołujący się spadkobierca argumentował, że nabył spadek po płatniku z dobrodziejstwem inwentarza, a jednocześnie wiadomo, że istnieją inne długi niż zaległości składkowe i masa czynna spadku jest znacznie niższa od sumy wszystkich długów spadkodawcy. Jego zdaniem organ rentowy nie powinien był zobowiązywać go do wpłaty całej kwoty, jaką dłużny był spadkodawca, lecz powinien poprzestać na orzeczeniu o zakresie odpowiedzialności spadkobiercy za zobowiązania składkowe spadkodawcy.

Sąd z takim stanowiskiem się nie zgodził. Wyjaśnił, że ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy do wartości czynnej spadku oznacza, że wierzyciele spadkowi mogą poszukiwać zaspokojenia nie tylko z przedmiotów i praw wchodzących do spadku, lecz także ze składników majątku osobistego spadkobiercy, byleby łączna wartość roszczeń wierzycieli nie przekraczała wartości udziału spadkowego konkretnego spadkobiercy. Spadkobiercy odpowiadają zatem za długi spadkowe całym swoim majątkiem, ale tylko do określonej wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Sąd podkreślił przy tym, że faktyczna spłata długów spadkowych jest kwestią następczą wobec decyzji o określeniu wysokości zobowiązań z tytułu nieopłaconych składek spadkodawcy oraz o odpowiedzialności spadkobierców za te zobowiązania. Innymi słowy – decyzja wyznacza zakres odpowiedzialności podatkowej spadkobierców, ale nie wynika z niej, że spadkobiercy rzeczywiście poniosą odpowiedzialność za długi spadkowe ponad wartość czynną spadku. Może się bowiem okazać, że przeprowadzenie egzekucji nie będzie możliwe, bo nie będzie już majątku pozwalającego na zaspokojenie zobowiązania.

Co ważne, SA w Lublinie podkreślił, że ZUS jako wierzyciel, wydając decyzję o zakresie odpowiedzialności, nie ma możliwości ograniczenia swoich roszczeń w większym stopniu, niż wynika to z zakresu odpowiedzialności spadkobierców przewidzianej w art. 98 par. 1 ordynacji podatkowej i przepisach kodeksu cywilnego o odpowiedzialności za długi spadkowe. Na etapie ustalenia roszczenia kwota ta nie może być w żaden sposób korygowana. Odpowiedzialność spadkobiercy za dług składkowy nie ulega ograniczeniu ze względu na wartość wszystkich długów spadkowych przewyższającą aktywa.

Sąd finalnie uznał, że spadkobierca może kwestionować wysokość długu ustaloną w decyzji, ale nie może żądać ograniczenia swej odpowiedzialności z tego powodu, że nie jest w stanie zaspokoić w całości wszystkich wierzycieli spadku obejmującego należności publicznoprawne ponad kwotę ustaloną zgodnie z planem podziału według kolejności określonej w art. 1025 kodeksu postępowania cywilnego.

Podsumowanie

Spadkobierca może zatem zakwestionować decyzję w zakresie wysokości zobowiązań, ale tylko jeśli udowodni, że np. zostały one błędnie obliczone albo uległy przedawnieniu. Nie może jednak zakwestionować ich wysokości na tej podstawie, że istnieją także inne długi przewyższające aktywa. ©℗