Poradnia ubezpieczeniowa. Dodatkowe świadczenia a składki na ubezpieczenia społeczne

Czy należy odprowadzić składki na ubezpieczenia społeczne od: świadczenia wypłaconego pracownikom na podstawie porozumienia dotyczącego rozwiązania umowy o pracę, wartości dodatkowych świadczeń związanych ze szkoleniem wyjazdowym, nagrody jubileuszowej wypłacanej na podstawie zarządzenia prezesa?

Zasada ogólna oskładkowania przychodu pracownika wynika z art. 18 ust. 1‒2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z uwzględnieniem par. 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (dalej: rozporządzenie). Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe, chorobowe) stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z wyjątkiem:

• przychodów wymienionych w par. 2 rozporządzenia,
• wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych.

W kontekście opisywanej sprawy trzeba zwrócić uwagę na par. 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia, zgodnie z którym podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie stanowią odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy. Powstaje jednak pytanie, czy w katalog świadczeń objętych tym przepisem mieści się także opisane świadczenie wypłacone na podstawie porozumienia.

Z podobnym pytaniem zwrócił do ZUS jeden z płatników. ZUS w interpretacji z 29 listopada 2023 r., sygn. akt DI/200000/43/1062/2023, uznał, że świadczenie takie należy oskładkować. Zgodził sie z wnioskodawcą, że za decydującą przesłankę w kontekście zwolnienia określonego świadczenia z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne zostało uznane istnienie nierozerwalnej więzi między rozwiązaniem stosunku pracy a powstaniem roszczenia o wypłatę pracownikowi określonego świadczenia (bez względu na jego nazwę). Podkreślono, że wyłączeniu z podstawy wymiaru składek podlegają zarówno świadczenia przysługujące na podstawie przepisów prawa pracy (kodeks pracy), ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jak i inne wypłacone pracownikowi z tytułu rozwiązania stosunku pracy odprawy, odszkodowania, rekompensaty ustalone drogą dobrowolnych porozumień zawartych pomiędzy pracodawcą a organizacjami związkowymi, wynikające z układów zbiorowych pracy, a także ustalone na podstawie indywidualnej umowy z pracownikiem. Zdaniem ZUS wyłączenie z oskładkowania na podstawie wspomnianego wyżej par. 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia jest możliwe tylko wtedy, gdy wypłata np. odprawy, odszkodowania, rekompensaty pozostaje w bezpośrednim związku z wygaśnięciem lub ustaniem zatrudnienia, nie zaś z zawarciem porozumienia o jego rozwiązaniu.

W tej sytuacji należy uznać, że również świadczenie wypłacone w opisywanej sytuacji będzie oskładkowane. Nie spełnia ono warunków do skorzystania ze zwolnienia na podstawie przepisów rozporządzenia.

Zgodnie z ogólną zasadą przychód pracownika ze stosunku pracy powinien zostać oskładkowany. Wyjątki zostały określone w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (dalej: rozporządzenie). W tym miejscu trzeba przywołać par. 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia, z którego wynika, że podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie stanowi wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika, z wyłączeniem wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych.

W przypadku powoływania się na ten przepis powstają wątpliwości, jaki zakres świadczeń związanych ze szkoleniem, poza samym kosztem szkolenia, korzysta ze zwolnienia z oskładkowania.

Wątpliwości w tej kwestii miał jeden z płatników. ZUS w odpowiedzi wydał 13 listopada 2023 r. interpretację (znak DI/100000/43/939/2023), w której kwestię tę wyjaśnił i wartość podobnych świadczeń jak w opisywanej sytuacji uznał za niepodlegającą oskładkowaniu.

ZUS uznał, że kluczowe w sprawie jest odwołanie się do art. 1031‒1033 kodeksu pracy (dalej: k.p.) dotyczących kwestii związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych lub wykształcenia ogólnego pracownika. Wspomniany par. 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia znajduje bowiem zastosowanie wyłącznie do wartości świadczeń przeznaczonych na cele tam określone, a które zostały przyznane mocą wskazanych przepisów k.p. Zgodnie z art. 1031 ust. 1 k.p. przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Zgodnie zaś z art. 1033 k.p. pracodawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie.

Jak widać, nie jest to katalog zamknięty, bo przepis używa wyrażenia „w szczególności”, ale w opisywanym przypadku świadczenia finansowane przez pracodawcę wprost zostały w nim wymienione, a więc nie podlegają oskładkowaniu.

Przede wszystkim trzeba odwołać się do przepisów rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (dalej: rozporządzenie), który wprowadza wyjątki od powszechnej zasady oskładkowania przychodu pracownika ze stosunku pracy (art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Zgodnie z par. 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie stanowią nagrody jubileuszowe (gratyfikacje), które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co pięć lat.

Co ważne, nagrody jubileuszowe nie są świadczeniami obligatoryjnymi, a więc pracodawca może je przyznawać, ale nie musi. To pracodawca decyduje, na jakich zasadach będą one wypłacane, a sposób skonstruowania tych zasad wpłynie na obowiązek oskładkowania lub jego brak. Celem wspomnianego par. 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia jest zapobieżenie sytuacji, w której pracodawca obchodziłby obowiązek oskładkowania dodatkowych składników wynagrodzenia poprzez np. wypłatę jubileuszówki co roku albo co miesiąc. Przepisy kodeksu pracy nie zabraniają bowiem wypłaty takiego składnika z dowolną częstotliwością, jednak tylko w wąskim zakresie nagroda taka będzie korzystała ze zwolnienia ze składek.

W tym miejscu warto odwołać się do wydanej 27 września 2023 r. (znak WPI/200000/43/882/2023) interpretacji ZUS, który rozpatrywał podobną sprawę i uznał, że przyznawane w ten sposób nagrody jubileuszowe powinny zostać oskładkowane. W uzasadnieniu podkreślono, że w stosunku do pracowników sfery pozabudżetowej prawo do ich uzyskania powstanie jedynie wtedy, gdy jest ono uwzględnione w akcie należącym do katalogu źródeł prawa pracy wynikającego z kodeksu pracy, wskazującego na układy zbiorowe pracy, inne porozumienia zbiorowe, a także regulaminy i statuty określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy.

Powołano się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 15 stycznia 2016 r., sygn. akt. 1615/14, w którym wskazano, że par. 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia ustanawia dwa warunki, których łączne spełnienie umożliwia dopiero skorzystanie ze zwolnienia:

• zasady przyznawania nagrody jubileuszowej powinny być uregulowane w zakładowych źródłach pracy (np. w regulaminie wynagradzania);
• prawo do tej nagrody uregulowane w wewnętrznych przepisach pracodawcy powinno być obwarowane zastrzeżeniem, że przysługuje ona pracownikowi nie częściej niż co pięć lat.

Sąd apelacyjny stwierdził, że przyjęcie, iż ustanowienie prawa do nagrody jubileuszowej dla danego pracownika może nastąpić ad hoc i bez uprzedniego ustalenia zasad obowiązujących ogół zatrudnionych u danego pracodawcy, skutkowałoby akceptacją wyłączenia możliwości jakiejkolwiek kontroli prawidłowości przyznania lub nieprzyznania tego rodzaju świadczeń.

ZUS zwrócił uwagę, że w rozpatrywanej sprawie zarządzenie prezesa dotyczy przyznania jednorazowej nagrody jubileuszowej w danym roku, co oznacza, że w momencie jej wypłaty nie istnieją przepisy gwarantujące periodyczną zasadę wypłaty gratyfikacji finansowej nie częściej niż co pięć lat. Nie jest zatem spełniony jeden z warunków do zwolnienia nagrody jubileuszowej z oskładkowania.

W tej sytuacji należy uznać, że także w opisywanej sytuacji nagroda jubileuszowa podlega oskładkowaniu, mimo że, jak wskazuje pracodawca, w kolejnych zarządzeniach znalazłoby się zastrzeżenie, że nagroda taka nie może zostać nabyta częściej niż raz na pięć lat. ©℗