Poradnia ubezpieczeniowa: Chorobowe za okres niezdolności do pracy powstały za granicą

• Czy należy zaktualizować minimalną podstawę wymiaru zasiłku pracownika, który oprócz zasiłku ma prawo do składników wynagrodzenia za okres choroby
• Na jakich zasadach można otrzymać świadczenia chorobowe za okres niezdolności do pracy powstały za granicą
• W jakich przypadkach dochodzi do zawieszenia biegu terminu przedawnienia należności z tytułu składek
• Dlaczego brak pozwolenia cudzoziemca na pobyt stały w Polsce nie zwalnia płatnika z obowiązku odprowadzania składek

Zgodnie z art. 45 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) podstawa wymiaru zasiłku chorobowego z tytułu pracy w pełnym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. tego wynagrodzenia.

Z kolei zgodnie art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania tego zasiłku zgodnie z postanowieniami układów zbiorowych pracy lub przepisami o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego zasiłku.

Jak widać, przepisy te nie pokrywają się zakresami. Pierwszy z nich dotyczy obowiązku podwyższania podstawy wymiaru zasiłku do aktualnie obowiązującego minimum, natomiast drugi dotyczy składników wynagrodzenia niewchodzących do tej podstawy. Obowiązek podwyższania zasiłku do minimalnej kwoty nie jest jednak uzależniony od tego, czy oprócz zasiłku ubezpieczony otrzymuje jeszcze jakieś składniki.

Należy zatem uznać, że w opisywanym przypadku płatnik musi uaktualnić podstawę wymiaru zasiłku.

Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę, że niezdolność do pracy w trakcie urlopu przerywa ten urlop, a pracodawca musi go udzielić w późniejszym okresie. Za okres niezdolności do pracy, która powstała podczas urlopu, płatnik ma obowiązek wypłaty wynagrodzenia chorobowego albo zasiłku chorobowego.

Niezdolność do pracy może być potwierdzona przez zagranicznego lekarza, co wynika z par. 5 rozporządzenia ministra rodziny, pracy i polityki społecznej w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków. Zgodnie z tym przepisem dokumentem niezbędnym do przyznania i wypłaty zasiłku chorobowego za okres niezdolności do pracy orzeczonej za granicą jest przetłumaczone na język polski zaświadczenie lekarskie wystawione w zagranicznym zakładzie leczniczym lub przez zagranicznego lekarza:

• zawierające nazwę zagranicznego zakładu leczniczego lub imię i nazwisko zagranicznego lekarza, opatrzone datą wystawienia i podpisem;
• określające początkową i końcową datę tej niezdolności.

Nie muszą być tłumaczone na język polski zaświadczenia lekarskie wystawione na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) ‒ stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz państw stron umów międzynarodowych w zakresie zabezpieczenia społecznego, których stroną jest Polska, w językach urzędowych tych państw (np. USA).

Rozporządzenie nie wymaga żadnej konkretnej formy zaświadczenia, ważne jest jedynie, aby zawierało ono wskazane wyżej informacje. Zatem jeśli w opisywanym przypadku zaświadczenie je zawierało, to należy uznać, że płatnik naruszył prawa ubezpieczonej i bezzasadnie odmówił jej prawa do wynagrodzenia chorobowego za okres pobytu w szpitalu za granicą. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że świadczenia tego nie może wypłacić ZUS w zastępstwie płatnika, ponieważ jest to świadczenie ze stosunku pracy, a nie z ubezpieczenia społecznego. Pracownik może zatem jedynie domagać się od pracodawcy wypłaty zaległego wynagrodzenia chorobowego.

Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy odwołać się do przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) oraz orzecznictwa.

Zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy systemowej należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie pięciu lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne. Jak wynika z ust. 5 tego artykułu nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednak po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia. Zasady te doprecyzowuje m.in. ust. 5b, mający zastosowanie w opisywanej sprawie, z którego wynika, że bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od pierwszego dnia miesiąca, w którym nastąpiło rozpoczęcie potrąceń ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez ZUS lub podjęcie pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do ostatniego dnia miesiąca, w którym zakończono potrącenia, lub do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.

Wskazówki, co należy rozumieć przez podjęcie pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, należy szukać w orzecznictwie. Warto zwrócić uwagę na wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 14 listopada 2023 r., sygn. akt I SA/GI 859/23. Sąd uznał, że przez pierwszą czynność zmierzającą do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której mowa w art. 24 ust. 5b ustawy systemowej, należy rozumieć czynność zmierzającą bezpośrednio do wyegzekwowania zobowiązania, realizowaną w toku egzekucji, a zatem może to być wystawienie tytułu wykonawczego, dokonanie zajęcia, np. rachunku bankowego, czyli dokonanie stricte czynności egzekucyjnych. Zatem np. wystawienia i doręczenia upomnienia (art. 15 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji) nie można uznać za pierwszą czynność egzekucyjną skutkującą zawieszeniem biegu terminu przedawnienia należności składkowych. Dodatkowo WSA zwrócił uwagę, że zawieszenie biegu terminu przedawnienia następuje wyłącznie wskutek czynności, o której dłużnik został zawiadomiony, a zatem samo podjęcie czynności egzekucyjnej bez zawiadomienia o niej dłużnika nie skutkuje zawieszeniem biegu terminu przedawnienia. Istotna zatem jest data zawiadomienia dłużnika o podjęciu wobec niego pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek.

W opisanej w pytaniu sprawie należy zatem uznać, że w związku z niepodejmowaniem egzekucji przez tyle lat doszło do przedawnienia należności mimo wydania decyzji ustalającej te należności w ciągu pięciu lat od ich powstania.

Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Polski nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Takie brzmienie przepisu powoduje, że niektórzy przedsiębiorcy uznają, że wystarczy, żeby cudzoziemiec nie miał prawa stałego pobytu w Polsce, i to już pozwala na nieopłacanie za niego składek. Jednak ZUS oraz sądy rozumieją ten przepis inaczej.

Warto zwrócić uwagę np. na postanowienie Sądu Najwyższego z 16 maja 2023 r., sygn. akt II USK 9/23, w którym stwierdzono, że stały pobyt w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej podlega ocenie w zależności od realizowanej działalności, z której wynika ustawowy obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym. Stały pobyt to pobyt niezmienny w danym okresie, czyli w okresie realizacji podstawy ubezpieczenia, ale nie ma większego znaczenia okoliczność dotycząca tego, jaką administracyjną gwarancję prowadzenia działalności lub pobytu w Polsce miał cudzoziemiec. Liczy się to, czy obywatel państwa obcego, przebywając na terytorium Polski w stałym charakterze, prowadził działalność pozarolniczą lub był zatrudniony w charakterze pracownika.

Podobnie SN wypowiedział się w postanowieniu z 28 listopada 2023 r., sygn. akt III USK 97/23. Stwierdził, że wspomniany art. 5 ust. 2 ustawy systemowej jako wprowadzający wyjątek od stosowania ustawy, czyli pozbawiający ochrony zapewnianej przez system ubezpieczeń społecznych, powinien być interpretowany przy stosowaniu wykładni zawężającej, a nie rozszerzającej. Wyłączenie z ubezpieczenia społecznego prowadzi bowiem w istocie do wykluczenia z ochrony ubezpieczeniowej. O zastosowaniu przepisu powinno decydować to, gdzie w okresie wykonywania czynności stanowiących tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym znajduje się centrum interesów życiowych i zawodowych danej osoby. W tym ujęciu stały pobyt, o którym mowa w art. 5 ust. 2, to pobyt niezmienny w okresie realizacji tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym. Formalny status pobytu cudzoziemca na terytorium Polski jest zatem nieistotny.

Zatem należy uznać, że skoro cudzoziemiec w okresie wykonywania umowy zlecenia będzie mieszkał na terenie Polski, to zostanie spełniony warunek stałości pobytu i należy za niego odprowadzić składki. Nie ma znaczenia, że np. dokument, na podstawie którego znajduje się w Polsce, pozwala mu być w Polsce jedynie czasowo i okres ten kończy się tuż po zakończeniu wykonywania umowy zlecenia. ©℗