Poradnia ubezpieczeniowa

• Czy ustanie jednego z etatów ma wpływ na zasiłek chorobowy
• Jak oskładkować pracownika delegowanego do pracy, którego przychód nie przekroczy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
• Dlaczego ZUS powinien wydać decyzję o wstrzymaniu wypłaty renty rodzinnej, gdy została przyznana do ukończenia 16. roku życia

Ubezpieczony podlegający ubezpieczeniu z tytułu zatrudnienia u dwóch pracodawców ma prawo do podwójnego zasiłku chorobowego. W opisywanym przypadku wątpliwość może dotyczyć tego, czy po zakończeniu jednej z umów o pracę można pobierać nadal zasiłek z jej tytułu. Wątpliwości te mają swoje źródło w art. 13 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z nim zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy powstałej zarówno w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, jak i po ustaniu tego tytułu, nie przysługuje za okres po ustaniu tego tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli osoba niezdolna do pracy:

• ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy;
• kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby;
• nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia, w przypadkach określonych w art. 4 ust. 1 ustawy zasiłkowej;
• jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego;
• podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Jak zatem widać, zgodnie z ogólną zasadą kontynuowanie działalności zarobkowej ustanie tytułu ubezpieczeniowego powoduje utratę zasiłku.

Zdaniem ZUS zasada ta nie ma jednak zastosowania w sytuacjach takich, jak opisywana wyżej. Jak wynika z „Komentarza do ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – wybrane zagadnienia”, stanowiącego załącznik do wytycznych nr 994800/0200/16/2023 członka zarządu nadzorującego pion świadczeń i orzecznictwa ZUS z 21 sierpnia 2023 r., pracownik, który był zatrudniony na podstawie więcej niż jednej umowy o pracę, a jedna z umów o pracę się zakończyła, nie traci uprawnień do zasiłku chorobowego za okres niezdolności do pracy z powodu choroby przypadającej po ustaniu zatrudnienia – gdy niezdolność do pracy powstała zarówno w czasie zatrudnienia, jak i po jego ustaniu. Nie będzie tu miała zastosowania także zasada wskazana w art. 46 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z tym przepisem podstawa wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego nie może być wyższa niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie.

Ogólna zasada stanowi, że oskładkowaniu podlega przychód ze stosunku pracy. Wyjątki od tej zasady zostały zawarte w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (dalej: rozporządzenie). Zgodnie z par. 2 ust. 1 pkt 16 tego aktu wykonawczego nie stanowi część wynagrodzenia pracowników, których przychód jest wyższy niż przeciętne wynagrodzenie, zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców – w wysokości równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju, za każdy dzień pobytu, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, z tym zastrzeżeniem, że tak ustalony miesięczny przychód tych osób, stanowiący podstawę wymiaru składek, nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Należy zwrócić także uwagę na par. 2 ust.1 pkt 15 ww. rozporządzenia. Zgodnie z nim podstawy wymiaru składek nie stanowią diety i inne należności z tytułu podróży służbowej pracownika – do wysokości określonej w rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej z 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej.

Ponadto ZUS w interpretacji z 6 listopada 2023 r., sygn. akt DI/100000/ 43/860/2023, zwrócił uwagę, że par. 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia ma zastosowanie wyłącznie, w sytuacji gdy przychód pracownika za dany miesiąc jest wyższy niż przeciętne wynagrodzenie za pracę (zarówno za prace w Polsce, jak i za granicą). W sytuacji gdy przychód nie przekracza przeciętnego wynagrodzenia, par. 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia nie stosuje się, a podstawę wymiaru składek ustala się na zasadach ogólnych wynikających z art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastosowaniem pozostałych wyłączeń określonych w par. 2 ust. 1 rozporządzenia.

Z kolei w kontekście par. 2 ust.1 pkt 15 rozporządzenia ZUS wyjaśnił, że dopiero w przypadku wypłaty pracownikowi świadczeń (diet i ich odpowiedników) w kwotach wyższych niż przewidziane rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 29 stycznia 2013 r. nadwyżka ponad ich wartość podlegałaby oskładkowaniu, a kwotę nadwyżki pracodawca byłby zobowiązany doliczyć pracownikowi do pozostałych jego przychodów stanowiących podstawę wymiaru składek ubezpieczeniowych i od łącznej ich wartości naliczyć składki na ubezpieczenia społeczne.

W takiej sytuacji należy uznać, że diety pracowników nie będą oskładkowane, o ile nie przekroczą limitów zawartych w rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej z 29 stycznia 2013 r. Pracodawca prywatny może oczywiście wypłacać wyższe diety, ale będzie się to wiązało z oskładkowaniem nadwyżki.

Warunki do przyznania renty rodzinnej dzieciom zmarłego ubezpieczonego zostały określone w art. 68 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). Zgodnie z ust. 1 dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

• do ukończenia 16 lat;
• do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
• bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym w powyższych dwóch przypadkach.

Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.

Jak widać, ustawodawca zakłada przyznanie prawa do renty dla dzieci do ukończenia 16. roku życia jako pewnego rodzaju sytuację domyślną. Jednak po tym czasie dziecko (gdy nieletnie – jego opiekun) musi wystąpić do ZUS z wnioskiem o przedłużenie świadczenia, udowadniając spełnienie warunków ustawowych, tj. kontunuowanie nauki.

W tym miejscu trzeba zwrócić ponadto uwagę na art. 129 ustawy emerytalnej. Zgodnie z jego ust. 1 świadczenia wypłaca się, poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. W kontekście opisywanej sytuacji ważny jest także ust. 2, z którego wynika, że w razie zgłoszenia wniosku o rentę rodzinną w miesiącu przypadającym bezpośrednio po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć ubezpieczonego, emeryta lub rencisty, rentę rodzinną wypłaca się od dnia śmierci, nie wcześniej jednak niż od dnia spełnienia warunków do renty przez uprawnionych członków rodziny.

Podobną sytuację do opisywanej rozpatrywał Sąd Najwyższy w postępowaniu zakończonym wyrokiem z 9 maja 2018 r., sygn. akt III UK 75/17. Przede wszystkim SN zwrócił uwagę, że ZUS ma prawo wydawać decyzje „do ukończenia przez ubezpieczonego 16. roku życia”. Wniosek ten staje się zrozumiały, jeśli weźmie się pod uwagę, że po przekroczeniu tego progu osoba uprawniona musi spełnić dodatkowy warunek określony w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy albo wykazać całkowitą niezdolność do pracy (art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy).

Sąd Najwyższy zwrócił też uwagę na art. 134 i art. 135 ust. 3 ustawy emerytalnej. Pierwszy z nich przewiduje m.in., że wypłatę świadczeń wstrzymuje się, jeżeli osoba pobierająca świadczenia mimo pouczenia lub żądania organu rentowego nie przedłoży dowodów stwierdzających dalsze istnienie prawa do świadczeń (ust. 1 pkt 2). Z kolei wstrzymanie wypłaty świadczeń następuje, poczynając od miesiąca, w którym została wydana decyzja o wstrzymaniu wypłaty w przypadkach, o których mowa w ust. 1 pkt 1–4, albo od następnego miesiąca, jeżeli wcześniejsze wstrzymanie wypłaty nie było możliwe.

Natomiast art. 135 ust. 3 stanowi, że jeżeli wstrzymanie wypłaty świadczeń nastąpiło na skutek błędu organu rentowego, wypłatę wznawia się, poczynając od miesiąca, w którym je wstrzymano, jednak za okres nie dłuższy niż trzy lata poprzedzające bezpośrednio miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o wznowienie wypłaty lub wydano decyzję z urzędu o jej wznowieniu. Sąd Najwyższy uznał, że ZUS w tego rodzaju sprawie powinien wydać decyzję o wstrzymaniu decyzji, mimo że pierwotna decyzja o przyznaniu świadczenia przyznawała je do określonego terminu.

Zdaniem SN niewydanie decyzji o wstrzymaniu wypłaty stanowi błąd ZUS. Oznacza to, że zastosowanie ma wspomniany art. 135 ust. 3 ustawy emerytalnej, nakazujący organowi wznowienie wypłaty świadczenia od miesiąca, w którym doszło do wstrzymania jego realizacji (jednak za okres nie dłuższy niż trzy lata).

W opisanej sytuacji można spróbować złożyć odwołanie od decyzji ZUS z powołaniem się na błąd ZUS i wskazując, że organ powinien wydać decyzję wstrzymującą świadczenie. ©℗