Świadczenie z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego nie jest przeszkodą do wykonywania działalności gospodarczej. Natomiast renta może ulec zmniejszeniu lub zawieszeniu, ale wszystko zależy od zadeklarowanej podstawy wymiaru składek opłacanych z firmy - wyjaśnia Dariusz Kwiatkowski, radca prawny, Kwiatkowski & Wspólnicy.
Ubezpieczonym w KRUS przysługuje wiele świadczeń podobnych do tych, które otrzymują ubezpieczeni w ZUS. Jednocześnie pobieranie świadczenia od jednej z tych instytucji nie przekreśla możliwości pobierania świadczeń z drugiej. Podobnie rzecz przedstawia się z podwójnym ubezpieczeniem. W praktyce jednym z częściej spotykanych problemów jest sytuacja, w której rolnik rencista – zwłaszcza gdy pobiera świadczenie z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie – podejmuje działalność biznesową w innym sektorze gospodarki. Jak wtedy wygląda jego sytuacja prawna?
Wymagany okres
Ubezpieczony w KRUS może otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy, gdy łącznie zostaną spełnione trzy warunki:
- doszło do rzeczywistej utraty możliwości pracy w gospodarstwie rolnym;
- całkowita niezdolność do pracy powstała w okresie podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu lub w innym odpowiednim okresie (np. przed upływem 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia);
- okres ubezpieczenia trwał przez przewidziany prawem czas.
W praktyce regulacje dotyczące ostatniej z tych przesłanek są najbardziej rozbudowane, jednak można sprowadzić je do stosunkowo prostej zasady: im wyższy wiek, tym dłuższy okres ubezpieczenia jest wymagany do tego, aby otrzymać rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Jeżeli np. taka niezdolność powstała w wieku poniżej 20 lat, to rolnik musi być ubezpieczony w KRUS co najmniej przez rok. Górną granicą jest tu pięcioletni okres ubezpieczenia wymagany od rolników, którzy utracili zdolność do pracy rolniczej, będąc w wieku powyżej 30 lat. O tym, czy rolnik faktycznie utracił zdolność do pracy w swoim gospodarstwie, decyduje stan jego zdrowia, określany przez uprawnionych lekarzy. Jednak to, że dana osoba nie może pracować w gospodarstwie rolnym, nie oznacza, iż nie jest w stanie w ogóle podejmować jakiegokolwiek zatrudnienia. I właśnie tu pojawia się problem zależności pomiędzy pobieraniem z KRUS renty z tytułu niezdolności do pracy a prowadzeniem działalności gospodarczej, które zawsze nastawione jest na zysk.
Przepisy ustawy emerytalnej
Kluczowy dla rozwiązania tego problemu jest art. 34 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zgodnie z tym przepisem prawo do emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia ulega zawieszeniu lub zmniejszeniu na zasadach określonych w przepisach emerytalnych. W takim przypadku nie zawiesza lub nie zmniejsza się wypłaty części składkowej emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy albo nadwyżki emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin ponad 95 proc. emerytury podstawowej. Poza tym przy zawieszeniu lub zmniejszeniu prawa do emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia nie bierze się pod uwagę dochodów z działalności rolniczej.
!Rolnicza renta z tytułu niezdolności do pracy składa się z części składkowej i uzupełniającej. Część składkowa nie ulega zawieszeniu ani zmniejszeniu, nawet gdy przychód przekracza dopuszczalne limity.
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że pobieranie renty rolniczej nie wyklucza możliwości prowadzenia innej niż rolnicza działalności gospodarczej. W takiej sytuacji świadczeniobiorca nie traci automatycznie swojej renty. Musi się jednak liczyć z jej zawieszeniem lub zmniejszeniem. Zasady, na jakich się to odbywa, określa art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). To, czy rolnik rencista utraci prawo do tego świadczenia bądź zostanie zmniejszona jego wysokość, zależy od wysokości jego miesięcznych przychodów z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 104 ust. 1a ustawy emerytalnej dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód przyjmuje się podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne. A tę podstawę, jak wynika z art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa), stanowi zadeklarowana kwota, która nie może być jednak niższa niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (do grudnia 2022 r. to 3553,20 zł). W niektórych przypadkach prowadzący działalność mogą zadeklarować niższą podstawę. Będzie tak wtedy, gdy mają prawo do ulg, tj.:
- ulgi na start (brak podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne),
- preferencyjnej składki (art. 18a ustawy systemowej),
- małego ZUS Plus (art. 18c ustawy systemowej).
Jakie limity
Aby określić, czy pobierający rentę z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie utraci ją wraz z rozpoczęciem prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, należy porównać wysokość podstawy wymiaru, od której rolnik rencista opłaca składki, z tzw. kwotami dopuszczalnymi. Oblicza się je jako procent przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ogłaszanego przez prezesa GUS. Jeżeli rolnik rencista nie osiągnie przychodu z pozarolniczej działalności przekraczającego równowartość 70 proc. tej kwoty (obecnie 4309,40 zł), to jego świadczenie będzie wypłacane w dotychczasowej wysokości. Natomiast z jego zmniejszeniem musi się liczyć, gdy wskazany przychód będzie mieścił się w przedziale między 70 proc. a 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, a więc obecnie między 4309,40 zł a 8003,20 zł.
W takich okolicznościach wysokość renty rodzinnej zostanie zmniejszona o kwotę przekroczenia, która jednak nigdy nie może być wyższa niż kwota maksymalnego zmniejszenia. Dla rent z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi ona obecnie 691,94 zł, natomiast dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy jest to 518,99 zł. Dopiero jeżeli rolnik rencista przekroczy poziom przychodów wyznaczony na pułapie 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, to jego świadczenie zostanie zawieszone. Powrót do jego wypłacania będzie mógł nastąpić dopiero po spadku poziomu przychodów osiąganych z pozarolniczej działalności gospodarczej. ©℗
Podstawa prawna
• art. 34 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 933; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1155)
• art. 104 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 5043; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1504)
• art. 18 ust. 8, art. 18a i art. 18c ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)