W przerwach między umowami i wykonywaniem pracy w innym kraju na rzecz agencji tymczasowej taka osoba podlega ustawodawstwu państwa, w którym mieszka, a nie tego, w którym pracuje. I to nawet wtedy, gdy nie wraca w tym czasie do domu. Tak uznał Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Chodzi o wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 13 października 2022 r., (sygn. C-713/20), który został wydany w wyniku złożenia przez holenderski sąd wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Wątpliwości dotyczyły dwóch spraw. W jednej z nich mieszkanka Niemiec wykonywała pracę tymczasową w Holandii, a w przerwach między umowami pozostawała w Holandii, gdzie zajmowała się m.in. wolontariatem. Sąd holenderski stwierdził, że w przerwach nie podlegała ustawodawstwu holenderskiemu, i nie zaliczył jej tych okresów do emerytury. Druga sprawa dotyczyła Polaka, który również wykonywał w Holandii pracę tymczasową. W przerwach między umowami nie wracał do Polski. Sąd odmówił mu prawa do zasiłku rodzinnego, argumentując, że podczas tych przerw nie podlega prawu holenderskiemu. Sąd zwrócił się zatem do TSUE o dokonanie wykładni art. 11 ust. 3 lit. a i e rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (dalej: rozporządzenie). Interpretacja tych przepisów jest ważna dla tysięcy pracowników tymczasowych, którzy wyjeżdżają do innych krajów UE, gdzie pracują z małym przerwami między poszczególnymi umowami.
Zasady ogólne
Przypomnijmy, że art. 11 rozporządzenia ustanawia zasady ogólne koordynacji systemów. Zgodnie z jego ust. 1 dana osoba podlega ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Rozporządzenie reguluje, jakie przepisy mają zastosowanie do osoby, która np. pracuje w innym kraju, niż mieszka. Zgodnie z art. 11 ust. 3 rozporządzenia:
a) osoba wykonująca w państwie członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego;
b) urzędnik służby cywilnej podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, jakiemu podlega zatrudniająca go administracja;
c) osoba otrzymująca zasiłek dla bezrobotnych na podstawie ustawodawstwa danego państwa członkowskiego zamieszkania podlega ustawodawstwu tego państwa;
d) osoba powołana lub odwołana ze służby w siłach zbrojnych lub służby cywilnej w danym państwie członkowskim podlega ustawodawstwu tego państwa;
e) osoba, do której nie mają zastosowania przepisy lit. a‒d podlega ustawodawstwu państwa, w którym ma miejsce zamieszkania, bez uszczerbku dla innych przepisów niniejszego rozporządzenia, gwarantujących jej świadczenia na podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku innych państw.
Sąd holenderski zadał TSUE następujące pytania:
- Czy art. 11 ust. 3 lit. a rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że pracownik, który zamieszkuje w jednym państwie członkowskim, a pracuje w innym na podstawie umowy o pracę tymczasową, zgodnie z którą stosunek pracy ustaje niezwłocznie po zakończeniu świadczenia pracy tymczasowej, a następnie zostaje wznowiony, nadal podlega, w okresach nieświadczenia pracy, ustawodawstwu tego drugiego państwa, tak długo jak pracownik ten nie zawiesi tymczasowo jej wykonywania?
- Jakie czynniki są istotne dla oceny, czy w tego rodzaju przypadkach dochodzi do tymczasowego zawieszenia świadczenia pracy?
- Po upływie jakiego okresu należy uznać, że - o ile nie istnieją konkretne przesłanki uzasadniające twierdzenie przeciwne - niepozostający już w umownym stosunku pracy pracownik zawiesił tymczasowo świadczenie pracy w państwie zatrudnienia?
Wątpliwości te mają o tyle znaczenie, że czasami nawet kilka dni może zaważyć na prawie do jakiegoś świadczenia. Nierzadko zdarza się, że pracownik tymczasowy ma przerwy między wykonywaniem poszczególnych umów, które po zsumowaniu mogą składać się na całkiem długi okres.
Pobieranie zasiłku
Sąd holenderski zwrócił uwagę na dotychczasowe orzecznictwo. Z wyroku z 23 kwietnia 2015 r., Franzen i in. (sygn. C-382/13), wynika, że osoby, które zwykle wykonują swoją działalność zawodową w państwie członkowskim, są objęte art. 11 ust. 3 lit. a rozporządzenia, dopóki nie zaprzestaną definitywnie lub czasowo wykonywania tej działalności, oraz że podlegają one temu ustawodawstwu również w dniach, w których faktycznie nie wykonują tej działalności. Tym samym samo istnienie stosunku pracy nie ma w tym zakresie decydującego znaczenia. Jednak z wyroku tego wynika również, że dana osoba automatycznie podlega ustawodawstwu państwa miejsca zamieszkania, jeżeli nie wykonuje pracy zarobkowej i nie pozostaje w stosunku pracy, nawet jeśli zaprzestała czasowo swojej działalności w państwie zatrudnienia, przy czym jedynym wyjątkiem jest sytuacja, w której zainteresowany otrzymuje świadczenie w rozumieniu art. 11 ust. 2 rozporządzenia.
TSUE przychylił się do drugiego stanowiska i uznał, że art. 11 ust. 3 lit. a i e rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że osoba mająca miejsce zamieszkania w jednym państwie członkowskim i świadcząca za pośrednictwem agencji pracy tymczasowej mającej siedzibę w innym państwie pracę tymczasową na terytorium tego innego państwa członkowskiego podlega w trakcie przerw między okresami świadczenia takiej pracy ustawodawstwu państwa, w którym mieszka, jeżeli na podstawie umowy o pracę stosunek pracy ustał w trakcie tych przerw. Innymi słowy - pracownik wraca do podlegania ubezpieczeniu kraju zamieszkania.
Warto jeszcze zwrócić uwagę na art. 11 ust. 2 rozporządzenia. Zgodnie z nim do celów stosowania m.in. art. 11 osoby otrzymujące świadczenia pieniężne z powodu lub w konsekwencji swej pracy najemnej lub pracy na własny rachunek uważane są za wykonujące wspomnianą pracę. Chodzi tu o zasiłki dla bezrobotnych. Gdyby więc pracownik tymczasowy w przerwach między umowami pobierał takie świadczenie, należałoby go uznać za wykonującego pracę najemną w rozumieniu rozporządzenia. Gdyby więc np. Polak w rozpatrywanej przez TSUE sytuacji pobierał w Holandii taki zasiłek, należałoby uznać, że podlega holenderskim przepisom o zabezpieczeniu społecznym. Jak podkreśla art. 11 ust. 2 zdanie drugie zasada ta nie dotyczy świadczeń z tytułu inwalidztwa, emerytur ani rent rodzinnych, ani też rent z tytułu wypadków przy pracy lub chorób zawodowych lub świadczeń pieniężnych z tytułu choroby obejmujących leczenie przez czas nieokreślony. ©℗
Pobieranie zasiłku dla bezrobotnych jest uznawane za wykonywanie pracy najemnej. Osoba, która pobiera taki zasiłek, nie wypada z ubezpieczenia także w okresie przerwy między umowami.
Długość przerwy nieistotna [OPINIA]
O mawiany wyrok TSUE dotyczy sytuacji prawnej pracowników tymczasowych w sferze zabezpieczenia społecznego po ustaniu stosunku pracy. Trybunał stwierdził, z czym należy się zgodzić, że osoba zamieszkująca w jednym państwie członkowskim UE i jednocześnie świadcząca za pośrednictwem agencji pracy tymczasowej pracę w innym państwie unijnym z chwilą ustania zatrudnienia wypada z systemu ubezpieczeniowego państwa, w którym działa agencja i któremu dana osoba podlegała w okresie zatrudnienia, i z tą datą objęta zostaje ustawodawstwem państwa, w którym mieszka. TSUE oparł swoje rozstrzygnięcie na przepisach rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. W rozporządzeniu tym ustalono m.in. zasady pozwalające na wyznaczenie właściwego ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego. Zgodnie z unormowaniami rozporządzenia w danym okresie można podlegać tylko jednemu ustawodawstwu (art. 11 ust. 1). Ponadto przewiduje się mechanizmy zapewniające podleganie systemowi ubezpieczeniowemu określonego kraju UE w każdym czasie. W przypadku osoby wykonującej pracę najemną lub pracę na własny rachunek właściwym jest ustawodawstwo kraju, w którym praca bądź działalność jest wykonywana (art. 11 ust. 3 lit. a). Osoba nieaktywna zawodowo i niepobierająca świadczeń z zabezpieczenia społecznego, np. zasiłku dla bezrobotnych, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania (art. 11 ust. 3 lit. e).
Należy stwierdzić, że pracownik tymczasowy w okresie zatrudnienia przez agencję pracy tymczasowej, niezależnie od obywatelstwa, podlega ustawodawstwu państwa, w którym siedzibę ma dana agencja. Rozwiązanie umowy o pracę powoduje wyłączenie pracownika tymczasowego z systemu ubezpieczeniowego, któremu podlegał w okresie zatrudnienia. Były już pracownik z mocy prawa objęty zostaje w zakresie zabezpieczenia społecznego ustawodawstwem państwa, w którym mieszka. Pozostanie w dotychczasowym systemie ubezpieczeniowym możliwe jest poprzez nawiązanie kolejnego stosunku pracy z tym samym lub nowym pracodawcą bądź podjęcie działalności na własny rachunek. Takiego skutku nie wywiera działalność w charakterze wolontariusza bądź zarejestrowanie się w jednej lub więcej agencji tymczasowych. W efekcie pracownik tymczasowy wykonujący pracę w jednym państwie członkowskim UE, a mający miejsce zamieszkania w innym państwie unijnym, jeżeli chce pozostać w systemie ubezpieczeniowym obejmującym go w okresie świadczenia pracy na rzecz agencji pracy tymczasowej, bezpośrednio po rozwiązaniu umowy o pracę powinien nawiązać umowę o pracę z tą samą agencją lub z innym podmiotem. W przeciwnym razie do czasu podjęcia nowego zatrudnienia, niezależnie od okresu trwania przerwy, objęty będzie systemem prawnym państwa miejsca zamieszkania. ©℗
Podstawa prawna
• art. 11 ust. 1‒3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE z 2004 r. L 166, s. 1; sprostowanie Dz.U. UE z 2013 r. L 188, s. 10)
