Tym samym osobę wykonującą w tym czasie pracę na umowie zlecenia na rzecz swojego pracodawcy zgłaszamy do ubezpieczeń społecznych z tytułu tej drugiej umowy, a nie ze stosunku pracy – wynika ze stanowiska organu rentowego. Choć jest ono korzystne, to eksperci mają inne zdanie
Przepis, który miał zapobiegać outsourcowaniu pracowników, wciąż budzi wątpliwości płatników i samych zatrudnionych. Zgodnie z art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) za pracownika w rozumieniu tej ustawy uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. O tym, co oznacza chociażby „praca na rzecz wykonawcy”, wypowiedziały się już setki składów sądu. Inna wątpliwość dotyczy zastosowania tego przepisu wtedy, gdy pracownik z różnych przyczyn nie wykonuje umowy o pracę, ale nadal wykonuje umowę cywilnoprawną. Może np. zdecydować o przejściu na urlop bezpłatny albo urlop wychowawczy, a jednocześnie o wykonywaniu dodatkowego zlecenia zawartego ze swoim pracodawcą albo podmiotem trzecim, ale przy wykonywaniu umowy na rzecz pracodawcy. Nie jest także wykluczone przebywanie na urlopie macierzyńskim i rodzicielskim z tytułu etatu i wykonywanie dodatkowego zlecenia. Przepisy nie mówią wprost, czy wówczas art. 8 ust. 2a również będzie miał zastosowanie i pracodawca cały czas będzie musiał odprowadzać składki także za umowę cywilnoprawną.
W przypadku gdy umowa o pracę i umowa zlecenia lub inna tego rodzaju jest zawarta z niepowiązanymi ze sobą podmiotami, nie ma wątpliwości, kto ma odprowadzać składki. Następuje zbieg tytułów ubezpieczeniowych. I tak, zgodnie z ogólną zasadą, jeśli podstawa wymiaru składek z etatu jest równa lub wyższa od minimalnego wynagrodzenia, składki na ubezpieczenie społeczne od zlecenia nie muszą być opłacane. Natomiast jeśli pracownik pobiera zasiłek macierzyński i jednocześnie pracuje na zleceniu, składki będą obowiązkowe tylko z tytułu pobierania zasiłku. Te ze zlecenia będą dobrowolne. Inaczej będzie, gdy zlecenie będzie wykonywane podczas urlopu wychowawczego. Budżet państwa finansuje składki za osobę przebywającą na takim urlopie, jeśli nie podejmie ona dodatkowego zatrudniania. Gdy zacznie wykonywać np. umowę zlecenia, automatycznie to zlecenie stanie się dla niej obowiązkowym tytułem ubezpieczeniowym.
Gdy jednak w grę wchodzi zastosowanie art. 8 ust. 2a na powyższe reguły trzeba spojrzeć inaczej. W przypadku łączenia wykonywania umowy o pracę i zlecenia nie mają już zastosowania zasady zbiegu tytułów ubezpieczeniowych. Przychód ze zlecenia lub innej umowy cywilnoprawnej zostaje doliczony do przychodu z umowy o pracę i składki są łącznie opłacane przez pracodawcę. Sprawa zaczyna komplikować się, gdy pracownik zacznie korzystać z urlopu bezpłatnego. Czy wówczas nadal zachodzi sytuacja określona w art. 8 ust. 2a? Zadaliśmy to pytanie ZUS. Organ poinformował, że osoba, która w trakcie trwania stosunku pracy wykonuje umowę zlecenia na rzecz pracodawcy, a pracownik przebywający na urlopie bezpłatnym nie podlega ubezpieczeniom jako pracownik (zawieszone są jego prawa i obowiązki pracownicze), taka osoba powinna być zgłoszona w tym okresie jako zleceniobiorca. [stanowisko] Analogicznie stwierdził również, że jako zleceniobiorcy powinny być zgłaszane osoby przebywające na urlopie macierzyńskim i pobierające zasiłek macierzyński i przebywające na urlopie wychowawczym. To - jak widać - korzystna wykładnia dla pracodawców. Skoro pracownik ma być z umowy zlecenia zgłoszony jak zleceniobiorca, to oznacza, że art. 8 ust. 2a nie ma zastosowania w opisanych przypadkach.
Stanowisko ZUS z 15 kwietnia 2022 r. w sprawie zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
PYTANIE DGP: Pracownik wykonuje umowę zlecenie na rzecz zewnętrznej firmy, ale de facto wykonuje ją na rzecz pracodawcy, co skutkuje zastosowaniem art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i opłacaniem przez pracodawcę także składek od wynagrodzenia z umowy zlecenia.
Czy w sytuacji, gdy pracownik rozpocznie korzystanie z:
• urlopu bezpłatnego u pracodawcy,
• urlopu macierzyńskiego u pracodawcy,
• urlopu wychowawczego o pracodawcy,
- art. 8 ust. 2a nadal będzie miał zastosowanie i pracodawca będzie zobowiązany opłacać składki od wynagrodzenia ze zlecenia (zakładając, że zlecenie nadal będzie wykonywane)?
ODPOWIEDŹ ZUS: Osoba, która w trakcie trwania stosunku pracy wykonuje umowę zlecenia na rzecz pracodawcy, a pracownik przebywa na:
• urlopie bezpłatnym - nie podlega ubezpieczeniom jako pracownik (zawieszone są jego prawa i obowiązki pracownicze), zatem powinna być zgłoszona w tym okresie jako zleceniobiorca;
• urlopie macierzyńskim i pobiera z tego tytułu zasiłek - podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym jako osoba pobierająca zasiłek macierzyński, a nie podlega jako pracownik; w związku z tym powinna zostać zgłoszona do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego jako zleceniobiorca, a na jego wniosek może być zgłoszona do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych jako zleceniobiorca (wtedy powstaje również konieczność zgłoszenia do obowiązkowego ubezpieczenia wypadkowego);
• urlopie wychowawczym - podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym jako osoba przebywająca na tym urlopie pod warunkiem, że nie posiada innego tytułu do tych ubezpieczeń; czyli w sytuacji wykonywania umowy zlecenia powinna zostać zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych oraz wypadkowego, a także zdrowotnego jako zleceniobiorca, na jego wniosek może być zgłoszona do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.
Co ciekawe, inne zdanie mają jednak eksperci i Sąd Najwyższy. Uważają, że nawet we wspomnianych okresach, art. 8 ust. 2a ma zastosowanie. [opinie 1 i 2] SN w wyroku z 13 stycznia 2021 r., sygn. akt I USK 12/21, stwierdził, że pozostawanie w mocy stosunku pracy (mimo zawieszenia praw i obowiązków stron tego stosunku ze względu na korzystanie przez pracownika z urlopu bezpłatnego) powoduje, że w okresie tym nie dochodzi do wyłączenia zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej do umów zawieranych z pracodawcą przez pracownika przebywającego na urlopie bezpłatnym. Jest to stanowisko niekorzystne dla płatników, bo oznaczałoby to dla pracodawcy nadal konieczność opłacania składek jak z wynagrodzenia. ©℗
opinia 1
Zasada nadal ma zastosowanie
W przypadku art. 8 ust. 2a ustawy systemowej kluczowe są tu dwie kwestie - pozostawanie w stosunku pracy z pracodawcą oraz wykonywanie na jego rzecz czynności na podstawie umowy cywilnoprawnej - niezależnie od tego, czy zawarta została ona z tym pracodawcą czy z podmiotem trzecim. Jeśli powyższe warunki zostają spełnione, umowa taka podlega oskładkowaniu, zaś płatnikiem staje się pracodawca, na rzecz którego pracownik wykonuje dodatkowo czynności w ramach umowy cywilnej. Potwierdza to uchwała SN z 2 września 2009 r., sygn. akt II UZP 6/09, wskazująca, że „pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy”. Bez znaczenia pozostaje natomiast faktyczne wykonywanie w czasie trwania umowy zlecenia umowy o pracę łączącej ubezpieczonego z pracodawcą. Tym samym korzystanie przez pracownika z urlopu (w tym bezpłatnego) u pracodawcy, przy jednoczesnym wykonywaniu w jego trakcie na rzecz tego pracodawcy umowy cywilnoprawnej, nie wyłącza zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej. W okresie urlopu nie dochodzi bowiem do utraty statusu pracownika w rozumieniu tego przepisu.
Potwierdzeniem tej tezy jest stanowisko SN wyrażone w wyroku z 30 stycznia 2020 r. „W okresie przebywania przez pracownika (…) na urlopie bezpłatnym stosunek pracy trwa nadal, choć zawieszeniu ulegają wzajemne prawa i obowiązki stron. Pozostawanie w mocy stosunku pracy (…) powoduje, że w okresie tym nie dochodzi do wyłączenia zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do umów zawieranych z (…). Decydujące znaczenie ma posiadanie statusu pracownika przez daną osobę oraz wykonywanie przez tę osobę usług na rzecz pracodawcy (…)” (sygn. I UK 115/19, Legalis). ©℗
opinia 2
Stosunek pracy wciąż trwa
W kontekście art. 8 ust. 2a ustawy systemowej za pracownika uważa się osobę wykonującą pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z podmiotem trzecim, o ile praca wykonywana jest na rzecz pracodawcy. W konsekwencji pracodawca jako płatnik składek zobowiązany jest do uiszczenia odpowiednich składek także od przychodów z umowy cywilnoprawnej. Pracodawca zachowuje status płatnika składek także w sytuacji, gdy pracownik wykonuje pracę na rzecz danego pracodawcy na podstawie umowy cywilnoprawnej w okresie korzystania u tego pracodawcy z urlopu bezpłatnego. Należy zauważyć, że w okresie trwania urlopu bezpłatnego stosunek pracy trwa nadal, zawieszeniu ulegają jedynie wzajemne prawa i obowiązki stron danego stosunku pracy. Skoro strony pozostają w ważnym, choć zawieszonym, stosunku pracy i jednocześnie urlopowany pracownik świadczy pracę na rzecz swego pracodawcy na zasadach umowy zlecenia, to w pełni zastosowanie znajduje art. 8 ust. 2a ustawy systemowej. Tak samo w przypadku urlopu macierzyńskiego i urlopu wychowawczego. Zważywszy, że w okresach tych stosunek pracy trwa nadal, pracodawca jako płatnik składek ma obowiązek opłacania składek od przychodu z tytułu umowy zlecenia. Przy czym należy zauważyć, że przebywanie na urlopach wychowawczych lub pobieranie zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego jest samodzielnym tytułem ubezpieczenia, obok posiadania statusu pracownika, który powstaje w związku z osiąganiem przychodów „zasiłkowych”, pełniących funkcję swoistego substytutu wynagrodzenia. ©℗
Podstawa prawna
• art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105)
