Od 1 stycznia 2022 r. zaczną obowiązywać zmiany dotyczące ubezpieczenia chorobowego, egzekucji należności do ZUS oraz świadczeń emerytalnych i rentowych.

To efekt nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1621), której głównym celem jest uporządkowanie systemu ubezpieczeń społecznych oraz ujednolicenie niektórych rozwiązań dotyczących przyznawania i wypłaty świadczeń. Co prawda obowiązuje ona już od 18 września 2021 r., ale większość kluczowych przepisów wejdzie w życie dopiero od nowym roku. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich.

Ubezpieczenie chorobowe

Nieopłacenie składek w terminie nie wstrzyma automatycznie ubezpieczenia
Nowe przepisy rezygnują z zasady ustawania z mocy prawa dobrowolnych ubezpieczeń społecznych, w tym chorobowego, na skutek nieopłacenia składek w terminie. Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem (w tym chorobowym) lub jego ustanie nastąpi nie wcześniej, niż płatnik złoży w ZUS (odpowiednio) zgłoszenie lub wyrejestrowanie. Oznacza to, że nie będzie już możliwe objęcie ubezpieczeniami na podstawie tzw. wniosku dorozumianego, tj. gdy składki za dany miesiąc były rozliczone i opłacone w ustawowym terminie. Ubezpieczenia ustaną natomiast w dwóch sytuacjach. Po pierwsze w związku z brakiem tytułu podlegania tym ubezpieczeniom (przykładowo dojdzie do nawiązania stosunku pracy w przypadku ubezpieczeń emerytalnego i rentowego zlecenia w przypadku ubezpieczenia chorobowego). Po drugie na podstawie złożonego wyrejestrowania na dokumencie ZUS ZWUA.
Po Nowym Roku ubezpieczeni dłużej poczekają na zasiłki
Po Nowym Roku ubezpieczeni dłużej poczekają na zasiłki

Zobacz również
W konsekwencji od dnia przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego do momentu złożenia wniosku o wyrejestrowanie składki z tego tytułu będą należne i dochodzone przymusowo. Innymi słowy, nieterminowe opłacenie należności nie będzie już przyczyną ustawania ubezpieczeń. ZUS zwraca uwagę, że zmianę tę trzeba stosować już od grudnia 2021 r. Oznacza to, że dobrowolne ubezpieczenia nie ustaną, jeśli składka za grudzień 2021 r. (której termin płatności przypada w styczniu 2022 r.) będzie opłacona po terminie albo nie zostanie uregulowana. Jeśli natomiast ubezpieczenia dobrowolne ustały u danej osoby przed grudniem 2021 r. (czyli osoba ta nie była nimi objęta np. już w listopadzie), to terminowa zapłata składki za grudzień (w styczniu 2022 r.) nic nie da. Aby ponownie zostać nimi objętym, trzeba zgłosić się na dokumencie ZUS ZUA. Z kolei osoba, która od 1 grudnia 2021 r. będzie chciała zrezygnować z ubezpieczeń dobrowolnych, będzie musiała sama się wyrejestrować (na dokumencie ZUS ZWUA). Organ rentowy zaznacza, że do rezygnacji nie wystarczy nieopłacenie składek za grudzień.
Przyjęta konstrukcja da przedsiębiorcom możliwość ubiegania się o świadczenia z ubezpieczenia chorobowego również w przypadku opłacenia składek po terminie. Nowe regulacje zakładają jednak, że osoby, u których niezdolność do pracy zaistnieje w okresie, gdy mają zaległości z tytułu składek, mogą ubiegać się o zasiłek dopiero po spłacie zadłużenia. Przedsiębiorca będzie miał na to pół roku.
Nowe przepisy oznaczają, że nie trzeba będzie dostarczać do ZUS wniosków o wyrażenie zgody na opłacenie składek po terminie. Co roku organ rentowy otrzymywał ponad 150 tys. takich wniosków. ZUS przypomina, że takie dokumenty (wniosek US-9) nadal można jednak składać za okresy sprzed 1 stycznia 2022 r., ale maksymalnie do 30 czerwca 2022 r.
Mniej korzystne dla ubezpieczonych zasady naliczania okresu zasiłkowego
Do jednego okresu zasiłkowego będą wliczane zarówno okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, jak i okresy niezdolności do pracy, które zaistniały przed przerwą lub po niej, jeżeli nie była ona dłuższa niż 60 dni i jeżeli niezdolność ta nie występuje w okresie ciąży. Oznacza to, że do 182 dni okresu zasiłkowego zostanie zaliczony cały okres przebywania na zwolnieniu bez względu na przyczynę, jeżeli nie minie 60 dni między jedną a drugą absencją. Dzisiaj, jeżeli ktoś miał przerwę między jedną a drugą niezdolnością do pracy, a przyczyny absencji są różne, licznik jest uruchamiany ponownie. Nowe rozwiązanie ma ukrócić nadużywanie zwolnień lekarskich, choć może też odbić się niekorzystnie na osobach, którym faktycznie przytrafiły się w krótkim czasie wypadki.
Wyższy zasiłek za pobyt w szpitalu
Obecnie zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu wynosi co do zasady 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Od nowego roku wrośnie do 80 proc.
Po ustaniu ubezpieczenia zasiłek chorobowy należny przez 91 dni
Obecnie co do zasady jest to 182 dni. Nowa zasada nie dotyczy jednak osób chorych na gruźlicę, niezdolnych do pracy w okresie ciąży i na skutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów. ZUS zwraca uwagę, że osoba, która wykorzysta zasiłek chorobowy przez maksymalny okres, ale nadal będzie niezdolna do pracy, ma możliwość wystąpienia o świadczenie rehabilitacyjne. Może je otrzymywać maksymalnie przez 12 miesięcy, jeśli rokuje odzyskanie zdolności do pracy po dalszym leczeniu lub rehabilitacji.
Przyznanie prawa do zasiłku macierzyńskiego po śmierci pracodawcy
Pracownicy, której umowa wygasła z powodu śmierci pracodawcy lub z którą rozwiązano stosunek pracy w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy i której nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje do dnia porodu świadczenie w wysokości zasiłku macierzyńskiego.
Nowy obowiązek informacyjny względem ZUS
Od nowego roku ubezpieczeni (których dotyczy postępowanie zasiłkowe) i płatnicy składek (którzy ich zatrudniają) będą mieli obowiązek przekazywać ZUS dane konieczne do przyznania prawa i wypłaty świadczenia z ubezpieczenia chorobowego bądź ich weryfikacji. Chodzi np. o informacje dotyczące potwierdzenia okoliczności zawartych w oświadczeniach składanych przez ubezpieczonych, istnienie okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty.
Częstsze przeliczenie podstawy wymiaru zasiłku
Obecnie podstawę wymiaru zasiłku oblicza się na nowo, jeżeli w pobieraniu świadczenia wystąpi przerwa wynosząca co najmniej trzy miesiące kalendarzowe. Może się więc zdarzyć tak, że ubezpieczony przez długi okres pobiera zasiłek od wysokiej podstawy zadeklarowanej (w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą) np. tylko w jednym miesiącu. Od nowego roku ten czas, po którym nastąpi ponowne przeliczenie podstawy wymiaru, zostanie skrócony do jednego miesiąca. Częstsze przeliczenie podstawy wymiaru zasiłku będzie zatem ustalane na podstawie bieżącego wynagrodzenia. Wysokość świadczeń będzie więc zbliżona do wysokości aktualnych zarobków.

Emerytury i renty

Wszyscy emeryci i renciści przeliczą świadczenia w taki sam sposób
Od nowego roku nastąpi ujednolicenie przepisów dotyczących przeliczania emerytur z tzw. starego sytemu i wszystkich rent oraz emerytur z nowego systemu (formuła zdefiniowanej składki). Zmiany obejmują świadczeniobiorców aktywnych zawodowo. W konsekwencji emeryci ze starego systemu (a także renciści) nie będą mieli możliwości ponownego przeliczenia podstawy wymiaru. Nie będą mogli też zgłaszać nowych okresów nieskładkowych. Zmiana odbije się niekorzystnie na wysokości ich przyszłych świadczeń. Wniosek o przeliczenie złożony w tym roku będzie rozpatrywany jeszcze na starych zasadach.
Wyższe limity dorabiania dla pobierających rentę socjalną
Obecnie renta socjalna jest zawieszana w każdym miesiącu, w którym przychód świadczeniobiorcy jest wyższy niż 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Na zawieszenie tego świadczenia mają teraz wpływ przychody w zasadzie z każdej pracy, kwoty zasiłków (m.in. chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego), a także dochody z tytułu umowy najmu i dzierżawy.
Od nowego roku, jeśli przychód będzie wyższy niż 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia, ale nie przekroczy 130 proc. tej kwoty, renta nie będzie już zawieszana, a tylko odpowiednio zmniejszana. Dopiero przekroczenie tego najwyższego progu (130 proc.) będzie skutkowało zawieszeniem świadczenia. Ponadto mniej rodzajów przychodu będzie wliczanych do limitów. Na zawieszenie renty socjalnej nie wpłynie przychód z tytułu najmu i dzierżawy, a także z niektórych rodzajów pracy, np. z umowy zlecenia uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów, jeśli nie ukończyli 26. roku życia, oraz honoraria z tytułu działalności twórczej lub artystycznej.

Egzekucja

ZUS sam potrąci zaległości z emerytury
Nowy przepis rozszerza katalog sposobów odzyskiwania należności z tytułu składek w stosunku do osób, które są świadczeniobiorcami. Jeżeli ZUS wypłaca emeryturę, rentę lub zasiłki, będzie mógł potrącać z tych świadczeń nieopłacone składki i odsetki za zwłokę. Zaproponowane zmiany mają na celu usprawnienie odzyskiwania należności z tytułu składek oraz zminimalizowanie dla zobowiązanego kosztów dochodzenia. Nie będą bowiem naliczane koszty egzekucji administracyjnej lub sądowej.

Rozliczenia

Krótsze terminy na korektę dokumentów do ZUS
Od nowego roku będzie zniesiona zasada nieograniczonego w czasie dokonywania korekty dokumentów rozliczeniowych. Będzie można ich dokonywać przez pięć lat (dotyczy to już dokumentów za styczeń 2022 r. i kolejne miesiące). Po tym terminie zmiany na koncie ubezpieczonego będą możliwe tylko na skutek wyroku sądu lub prawomocnej decyzji. Co istotne, dokumenty rozliczeniowe korygujące za okresy od stycznia 1999 r. do grudnia 2021 r. będzie można złożyć tylko do 1 stycznia 2024 r. Po tej dacie nie będzie już można skorygować dokumentów.
Więcej o zmianach w ubezpieczeniach w dodatku Ubezpieczenia i Świadczenia – dla prenumeratorów