W Dzienniku Gazecie Prawnej z 6 września br. ukazał się tekst „Grzywna do 50 tys. zł za bariery i brak dostępności”, który przypominał, że w początkach tego miesiąca weszły w życie przepisy, które pozwalają osobom niepełnosprawnym, seniorom, rodzicom z małymi dziećmi oraz innym osobom, które przejściowo napotykają bariery w codziennym funkcjonowaniu, złożyć skargę do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na właściciela obiektu o charakterze publicznym, gdy ten nie zagwarantuje możliwości skorzystania z usług w dogodny dla nich sposób. Z tekstu wynikało, że poskarżyć się można na m.in. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej. Czy analogiczne obowiązki zapewnienia ułatwień dla osób niepełnosprawnych dotyczą również prywatnych przychodni, które realizują swoje usługi ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia? Czy one również mogą zostać ukarane przez PFRON, jeśli nie spełniają wymogów? Na te pytania odpowiada Przemysław Żydok prezes zarządu Fundacji Aktywizacja, członek Rady Dostępności przy ministrze funduszy i polityki regionalnej.

Ustawa z 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1062; dalej: u.z.d.) jest ważnym krokiem w stronę realnego egzekwowania praw zawartych w ratyfikowanej przez Polskę w 2012 r. Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2012 r. poz. 1169). Ma służyć temu, żeby obywatele doświadczający różnego rodzaju barier w codziennym funkcjonowaniu (osoby z niepełnosprawnością wzroku, słuchu, ruchową, seniorzy etc.) mogli korzystać z usług publicznych w możliwie pełnym zakresie, podobnie jak inni członkowie społeczeństwa.
Co do zasady ustawa nakłada obowiązki jedynie na podmioty publiczne, które muszą spełniać wiele minimalnych wymogów określonych w art. 6 u.z.d., związanych m.in. z dostępnością:
  • architektoniczną (m.in. zapewnić windy, podjazdy czy inne środki techniczne umożliwiające samodzielne wejście i poruszanie się po budynku np. osobom na wózku inwalidzkim),
  • cyfrową (w praktyce oznacza to zgodność stron internetowych podmiotu ze standardem WCAG 2.1 – bardzo ważnym zwłaszcza dla osób z niepełnosprawnością wzroku),
  • informacyjno-komunikacyjną (m.in. konieczność zapewnienia dostępu do tłumacza polskiego języka migowego dla osoby głuchej, instalacji pętli indukcyjnych czy systemów FM wspomagających słyszenie, elastyczność w zakresie form komunikacji obywatela z urzędem).
Krąg podmiotów zobowiązanych do stosowania ustawy o dostępności zgodnie z jej art. 3 dotyczy:
1) jednostek sektora finansów publicznych w rozumieniu art. 9 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1535);
2) innych, niż określone w pkt 1, państwowych jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej;
3) innych, niż określone w pkt 1, osób prawnych, utworzonych w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, jeżeli podmioty, o których mowa w tym przepisie oraz w pkt 1 i 2, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot:
a) finansują je w ponad 50 proc., lub
b) posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub
c) sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub
d) mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub
zarządzającego;
4) związków podmiotów, o których mowa w pkt 1 i 2, lub podmiotów, o których mowa w pkt 3.
Tak więc prywatna przychodnia, nawet realizująca usługi ze środków NFZ, nie jest zobligowana wprost, na mocy samej ustawy, do stosowania zasad dostępności określonych w przywołanym art. 6 u.z.d. Nie musi się też obawiać tzw. skargi na brak dostępności oraz związanych z nią grzywien (określonych w art. 32‒34 u.z.d.) – ten mechanizm egzekwowania swoich praw przez obywateli doświadczających dyskryminacji może być wymierzony jedynie w podmioty publiczne.
Firmy prywatne oraz organizacje pozarządowe są natomiast zachęcane do zwiększania swojej dostępności, m.in. poprzez mechanizm dobrowolnej certyfikacji, z którym wiąże się korzyść finansowa w postaci zmniejszenia o 5 proc. wpłat na PFRON z tytułu niezatrudniania pracowników z niepełnosprawnościami (art. 45 u.z.d.).
Kontrakt z NFZ określi wymogi
Czy w takim razie omawiana ustawa nie powinna interesować prywatnych przedsiębiorców działających w obszarze zdrowia? Zdecydowanie powinna! Każda bowiem firma czy organizacja pozarządowa finansująca swoje usługi ze środków publicznych musi być przygotowana do wdrożenia ustawowych obowiązków, jeśli zostaną one nałożone przez podmiot zlecający lub powierzający tę usługę. Kluczowe zapisy w tym zakresie zawarte są w art. 4 ust. 3 u.z.d., zgodnie z którym: „W przypadku zlecania lub powierzania, na podstawie umowy, realizacji zadań publicznych finansowanych z udziałem środków publicznych lub udzielania zamówień publicznych podmiotom innym niż podmioty publiczne, podmiot publiczny jest obowiązany do określenia w treści umowy warunków służących zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w zakresie tych zadań publicznych lub zamówień publicznych, z uwzględnieniem minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6”.
Przepis ten wszedł w życie 6 września 2021 r. Należy się więc spodziewać, że przy najbliższym kontraktowaniu NFZ będzie wymagał od współpracujących podmiotów prywatnych stosowania zasad dostępności. Szczegóły w tym zakresie nie są jeszcze znane. Wiadomo natomiast, że Ministerstwo Zdrowia w ramach jednego z projektów finansowanych z Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój opracowuje standardy dostępności dostosowane do różnego typu placówek służby zdrowia.
W następnym kroku mają powstać standardy kontraktacji usług m.in. definiujące wymogi stawiane wobec podmiotów prywatnych, ale też budujące system zachęt (punkty premiujące przy organizowanych konkursach) do wdrażania bardziej zaawansowanych rozwiązań służących lepszej obsłudze pacjentów ze szczególnymi potrzebami. Mówi o tym rządowy program „Dostępność plus”, a konkretnie zaplanowane w nim Działanie 16 „Dostępne usługi medyczne”: „Celem Działania jest opracowanie rekomendacji uzależniających kontraktowanie świadczeń opieki zdrowotnej od zapewnienia dostępności placówek i usług medycznych dla osób o szczególnych potrzebach. Spełnianie przez świadczeniodawców określonych, wyższych wymogów w tym zakresie powinno skutkować stworzeniem bardziej korzystanych warunków w procesie kontraktowania świadczeń”. Standardy obligatoryjne, a także dodatkowe (gwarantujące większe szanse na pozyskanie kontraktu z NFZ) mogą rozszerzać zakres wymaganej dostępności opisanej w ustawie – muszą jednak zostać wyraźnie określone w umowie danej placówki z publicznym operatorem. Regulacje te znajdą zapewne swoje miejsce w stosownym rozporządzeniu ministra zdrowia, w tym momencie nie jest jednak znany ani dokładny termin, ani sposób ich wprowadzenia.
Warto się przygotować
Już dziś warto zainteresować się tematem dostępności. Pierwszym krokiem może być poznanie programu „Dostępność plus” prezentowanego na stronach Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej (www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/fundusze-europejskie-bez-barier/dostepnosc-plus), gdzie m.in. można znaleźć podstronę FAQ, która gromadzi pytania i odpowiedzi z wątkiem dostępności, w tym poświęcone tematyce kontraktowania usług publicznych.
Warto również poszukać organizacji pozarządowych czy też firm specjalizujących się w tym obszarze. Mogą one pomóc przejść cały proces badania dostępności danego podmiotu (audyty dostępności architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej), a także zdefiniować zmiany proceduralne lub inwestycje niezbędne do zapewnienia pełnej dostępności usług dla osób z różnymi niepełnosprawnościami.