Nie wszyscy przechodzący na emeryturę w czerwcu mogą liczyć na wyższą wypłatę z ZUS. Chodzi tu o osoby, którym ustalono niekorzystne świadczenie przed 2020 r. Z nowelizacji przepisów ubezpieczeniowych nie będą także zadowoleni podlegający pod zasady wynikające ze starego systemu

Ustawa z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (w dniu, w którym zamykaliśmy numer, czekała na ogłoszenie w Dzienniku Ustaw) przewiduje możliwość przeliczenie emerytur czerwcowych dla wybranej grupy emerytów. Ponadto też modyfikuje – na mniej korzystne – warunki przeliczenia świadczeń z starego systemu. Bez zmian pozostają natomiast warunki przeliczenia emerytur uzyskanych w nowym systemie. Ta ostatnia kwestia wywołała ostatnio wiele zamieszania, po tym jak w mediach pojawiła się nieprawdziwa informacja o możliwości uzyskania emerytury wyższej z uwagi na opublikowanie przez Główny Urząd Statystyczny nowych tablic dalszego trwania życia.

emerytury czerwcowe

Nowelizacja wreszcie rozwiąże problem emerytur ustalanych w czerwcu danego roku. Obecnie obowiązujące przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznego (dalej: ustawa emerytalna) przewidują podwójną waloryzację zgromadzonych przez ubezpieczonego składek – kwartalną i roczną. W związku ze specyficzną konstrukcją ustawy osoby, którym ZUS przyznawał emeryturę w czerwcu, otrzymywały świadczenie obliczone jedynie z uwzględnieniem waloryzacji rocznej, ale już nie kwartalnej. W efekcie otrzymywały świadczenie niższe, niż gdyby przeszły na emeryturę w każdym innym miesiącu. Na tę niemającą żadnego uzasadnienia niesprawiedliwość zwracano uwagę od lat, jednak problem rozwiązano dopiero omawianą nowelizacją. Trzeba jednak wspomnieć, że na mocy incydentalnego przepisu jednej z ustaw nowelizujących specustawę o COVID-19, osoby przechodzące na emeryturę w czerwcu 2020 r. miały prawo do obliczenia świadczenia na takich zasadach, jak gdyby przechodziły na emeryturę w maju. Niestety w 2021 r. takiego przepisu już nie wprowadzono, ponieważ spodziewano się, że przed czerwcem 2021 r. zacznie obowiązywać omawiana nowelizacja, która likwiduje problem. Tak się jednak nie stało – nowela została uchwalona dopiero 24 czerwca, a prezydent podpisał ją w sierpniu.
!Możliwość przeliczenia emerytur czerwcowych nie dotyczy osób, którym ustalono niekorzystną emeryturę przed 2020 r. Ich świadczenia mogą zostać podwyższone, jeśli podlegali ubezpieczeniu emerytalnemu po przejściu na emeryturę albo pojawiły się nowe okoliczności, które pozwoliłyby na podwyższenie kapitału początkowego.
Zmiany w ubezpieczeniach społecznych na finiszu
Zmiany w ubezpieczeniach społecznych na finiszu

Zobacz również
I tak na mocy dodanego do ustawy emerytalnej art. 25a ust. 2a w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku waloryzacji składek dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, o ile takie rozwiązanie będzie korzystniejsze dla ubezpieczonego. Zasadę tę na mocy dodanego ust. 2b stosuje się również do ubezpieczonego, który wiek uprawniający do emerytury osiągnął po 31 maja danego roku.
Nowe przepisy mają również zastosowanie do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po 31 maja 2021 r. lub przyznanych na podstawie art. 24a ustawy emerytalnej osobom, które wiek emerytalny ukończyły po 31 maja 2021 r., oraz do rent rodzinnych przyznanych po osobach zmarłych po 31 maja 2021 r. Jak wynika z art. 17 ust. 2 ustawy emerytalnej świadczenia dla tych osób podlegają przeliczeniu w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. A to oznacza, że zostaną obliczone na nowo przez ZUS bez konieczności składania wniosku w tej sprawie. Prawa do przeliczenia nie mają zaś osoby, którym przyznano zaniżoną emeryturę lub rentę tylko z powodu obliczenia jej w czerwcu przed 2019 r. Poprawkę w tej sprawie proponował co prawda Senat, ale nie została ona przyjęta przez Sejm.
Przepisy nowelizacji w tym zakresie wejdą w życie 14 dni po ogłoszeniu ustawy.

emerytury ze starego systemu

Za cztery miesiące zmienią się także zasady przeliczania emerytur otrzymanych w starym systemie, a więc w oderwaniu od składek, a w systemie zdefiniowanego świadczenia. Przypomnijmy, że system ten został zmieniony w ramach reformy ubezpieczeń społecznych przeprowadzonej w 1999 r. W przeciwieństwie do obecnie obowiązującego systemu przy wyliczaniu świadczenia nie brano pod uwagę składek z całego okresu zatrudnienia, lecz tylko wynagrodzenie z wybranych lat. Osoby pobierające tego rodzaju emerytury mogą ubiegać się o jej przeliczenie, o ile pojawią się nowe okoliczności (np. znajdą dokumenty związane z zatrudnieniem, które nie były brane pod uwagę wcześniej) albo gdy kontynuowały zatrudnienie po przejściu na emeryturę. Niestety przepisy skonstruowano w ten sposób, że pracujący emeryci ze starego systemu mogli przeliczać świadczenie na korzystniejszych zasadach niż kontynuujący zatrudnienie emeryci z nowego systemu. Nowela to zmienia – uchyla art. 110 obecnie obowiązującej ustawy emerytalnej. A to oznacza, że stare emerytury wkrótce będą podwyższane z tytułu kontynuowania aktywności zawodowej poprzez doliczenie po 1,3 proc. z tytułu każdego roku składkowego, a więc – analogicznie jak emerytury w nowym systemie – o określony parametr służący do obliczania świadczeń. Jak wyjaśniają projektodawcy, chodzi o równe traktowanie obu grup pracujących emerytów, aby żadna z nich nie była w sytuacji uprzywilejowanej. Co więcej, kontynuowanie aktywności zawodowej przez emeryta z starego systemu stawia go obecnie w uprzywilejowanej sytuacji nie tylko w stosunku do emerytów z nowego systemu, lecz również w stosunku do pracujących rencistów.
Nowela zmodyfikuje również zasady dotyczące składania wniosku o przeliczenie świadczeń. Obecnie może być on zgłoszony nie wcześniej niż po zakończeniu kwartału kalendarzowego, jeżeli emeryt lub rencista pozostaje w ubezpieczeniu, chyba że w kwartale kalendarzowym ustało ubezpieczenie. Nowe przepisy wprowadzają zaś zasadę, że wniosek nie będzie mógł być złożony częściej niż raz w miesiącu.
Zmiany dotyczące emerytur z tzw. starego portfela wejdą w życie 1 stycznia 2022 r., co oznacza, że osoby znajdujące się w takiej sytuacji mają jeszcze kilka miesięcy, aby złożyć wniosek i skorzystać z korzystnego sposobu przeliczania.

emerytury z nowego systemu

Zmianie nie ulegają natomiast zasady przeliczenia emerytur według nowego systemu, z wyjątkiem opisanych wyżej osób, którym ustalono emeryturę czerwcową w 2021 r. Obowiązujący obecnie system wprowadzony reformą ubezpieczeniową w 1998 r. przewiduje uzależnienie wysokości emerytury od sumy zgromadzonych składek przez cały okres pracy zawodowej oraz wieku, w jakim dana osoba na emeryturę przechodzi. Osobom podlegającym pod ten systemowi (co do zasady – urodzonym po 1948 r.), które pracowały przed 1999 r., do sumy zgromadzonych składek ZUS dolicza dodatkowo kapitał początkowy. To kwota hipotetycznych składek należnych za pracę przed 1999 r., wyliczanych za pomocą specjalnego algorytmu na podstawie wynagrodzeń uzyskiwanych przed tą datą.
Emeryt, który uzyskał emeryturę na tych zasadach, może zwrócić się do ZUS o jej ponowne obliczenie, jeśli:
  • po jej przyznaniu pracował i podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu;
albo
  • zdobył nowe dowody (np. dotyczące wynagrodzenia lub zatrudnienia przed 1999 r.), które pozwolą na obliczenie na nowo kapitału początkowego.
W pierwszym przypadku sprawa jest prosta. Składki ewidencjonowane na koncie już po przejściu na emeryturę zostają zsumowane, a następnie podzielone przez liczbę miesięcy, która według tablic GUS została do przeżycia osobie w wieku wnioskodawcy. Nie ma limitu wniosków o przeliczenie – dopóki emeryt pracuje, może występować w tej sprawie do ZUS. Nie oznacza to jednak, że ma prawo robić co miesiąc – wniosek taki można złożyć po upływie roku kalendarzowego, o ile zatrudnienie jest kontynuowane. Jeśli zatrudnienie jest zakończone, wniosek może być złożony bezpośrednio po tym. Emerytura zostanie przeliczona od miesiąca złożenia wniosku. Przy czym taka możliwość istnieje, gdy odprowadzane są składki. Dlatego np. przedsiębiorcy, którzy po przejściu na emeryturę opłacają jedynie składkę zdrowotną, nie podwyższą sobie w ten sposób emerytury. Trzeba też podkreślić, że w ten sposób ustala się jedynie dopłatę do podstawowej emerytury, która wynika z kontynuacji zatrudnienia po przejściu na emeryturę i dodatkowych składek. ZUS nie przelicza raz ustalonego świadczenia podstawowego tylko na tej podstawie, że zmieniło się średnie dalsze trwanie życie określane przez GUS. Tymczasem niedawna media obiegła informacja, że skoro GUS obniżył określony w tablicach wiek, co wynikało z nadmiarowych zgonów w trakcie pandemii, to ZUS na wniosek przeliczy ponownie każdą emeryturę. To nieprawda, ponieważ po ustaleniu prawa do emerytury i rozpoczęciu jej pobierania zmiany w tablicach GUS nie mają już dla emeryta żadnego znaczenia. Ten przypadek należy jednak odróżnić od sytuacji, w której ZUS ustalił już wcześniej wnioskodawcy prawo do emerytury, ale zakład ją zawiesił, bo wnioskodawca nie przerwał zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy. Natomiast gdy dana osoba zakończy zatrudnienie i wystąpi o podjęcie wypłaty, ZUS do obliczenia emerytury użyje już nowych tablic. Pisaliśmy na ten temat szerzej w Gazecie Prawnej z 23 sierpnia 2021 r. „Emeryci szturmują ZUS. Większość bez potrzeby”.
Reasumując: osoby, którym obliczono emerytury z uwzględnieniem kapitału początkowego, powinny wystąpić do ZUS o ponowne obliczenie świadczenia tylko w razie pojawienia się nowych okoliczności mogących mieć wpływ na jego wysokość. Najczęściej chodzi o dokumentację pracowniczą, która nie zawsze jest dostępna na etapie pierwszego postępowania o ustalenie kapitału, a potem obliczeniu emerytury. Gdy została odnaleziona nawet po latach, ZUS na jej podstawie raz jeszcze oblicza kapitał. Wniosek w tej sprawie może być złożony w każdej chwili po pojawieniu się nowych okoliczności.
Podstawa prawna
•art. 3 ust. 1 i art. 17 ustawy z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw – na dzień oddawania niniejszego numeru do druku ustawa oczekuje na ogłoszenie w Dzienniku Ustaw
•art. 108–113 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 291; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 619)
•art. 53 ustawy z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. poz. 875)
poleca