• Od kiedy studenci na zleceniu podlegają ubezpieczeniom
  • Czy dodatkowe odszkodowanie wypłacane pracownikom podlega oskładkowaniu
  • Dlaczego nie można zarzucać ZUS, że zbyt długo zwlekał z decyzją zadłużeniową
  • W jakim przypadku niezdolność do pracy nie pozwoli przedsiębiorcy na obniżenie składek na ubezpieczenia
Zatrudniam na umowę zlecenia dwóch studentów, którzy w tym roku kończą 26 lat – jeden z nich 10 maja, drugi zaś 5 czerwca. W jaki sposób obliczać składki za nich? Czy dokładnie od dnia urodzin, czy od następnego miesiąca, a może nowego roku akademickiego?
Z art. 734 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) wynika, że przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Zgodnie zaś z art. 750 k.c. do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu i tak naprawdę z tego rodzaju umowami mamy najczęściej do czynienia. Ma do nich zastosowanie także art. 3531 k.c., z którego wynika, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Dla umów zlecenia (umów o świadczenie usług) wykonywanych przez studentów obowiązują specyficzne zasady. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) osoby wykonujące umowy cywilnoprawne, do których stosuje się przepisy o zleceniu, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Spod tego obowiązku wyłączeni są uczniowie szkół ponadpodstawowych i studenci, którzy nie ukończyli 26 lat (ust. 4).
Ustalenie dokładnej daty powstania obowiązku składkowego w przypadku tych osób nie jest oczywiste. Ustawa posługuje się tylko wyrażeniem „którzy nie ukończyli 26 lat”, nie wprowadza dodatkowych określników, np. miesiąc, rok akademicki itp. W opisywanym przypadku oznacza to, że jeden ze studentów rozpocznie podleganie ubezpieczeniom 11 maja, a drugi 6 czerwca. Płatnik będzie musiał zastosować ogólne przepisy dotyczące zgłaszania ubezpieczonych do ZUS i odpowiedniego naliczania składek za ten czas oraz składania dokumentów rozliczeniowych.
Podstawa prawna
• art. 112, 3531, 734 i 750 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740)
• art. 6 ust. 1 pkt 4 oraz ust. 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 619)
W naszej spółce dochodzi do wypadków przy pracy. Zamierzamy wypłacać pracownikom dodatkowe odszkodowanie, niezależne od świadczeń z ZUS. Naszym zdaniem nie jest to przychód ze stosunku pracy, ale dodatkowe świadczenie, które nie powinno być oskładkowane, bo ma charakter cywilnoprawny.
Zagadnienie trzeba rozpatrywać w kontekście ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej: ustawa wypadkowa). Zgodnie z art. 11 ustawy wypadkowej ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie w wysokości 20 proc. przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Przyznanie lub odmowa przyznania jednorazowego odszkodowania oraz ustalenie jego wysokości następuje w drodze decyzji ZUS. Decyzja wydawana jest w ciągu 14 dni od otrzymania orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej oraz wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.
Jak wynika z opisu sytuacji przedstawionej w pytaniu, pracodawca zamierza wypłacać dodatkowe świadczenie oprócz świadczenia wynikającego z ustawy wypadkowej. Z przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika zaś, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, m.in. z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy.
Znaczenie ma także rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Niejako powtórzono w nim zasadę wynikającą z ustawy systemowej, zgodnie z którą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Tu trzeba przypomnieć, że w opisywanej sytuacji pracodawca twierdzi, że dodatkowe odszkodowanie nie jest uznawane za przychód ze stosunku pracy.
Odpowiadając na zadane pytanie, warto zwrócić uwagę na stanowisko ZUS zawarte w piśmie z 31 maja 2017 r., znak WPI/200000/43/545/2017. ZUS stwierdził, że wziąwszy pod uwagę oświadczenie wnioskodawcy, że przyznawane i wypłacane dodatkowe jednorazowe odszkodowania w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową pracownikom nie stanowią przychodu ze stosunku pracy, należy stwierdzić, iż również nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.
Wykładnię tę można zastosować do opisywanej sytuacji, co oznacza, że świadczenie pieniężne wypłacane oprócz świadczenia wypadkowego nie będzie podlegało oskładkowaniu, skoro nie będzie stanowić przychodu pracownika.
Podstawa prawna
• art. 4 pkt 9, art. 18 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 619)
• art. 11 i 12 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1205; ost.zm. M.P. z 2021 r. poz. 217)
• par. 1 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1949)
Prowadziłem działalność gospodarczą. W jej trakcie źle obliczyłem należne składki i zapłaciłem je w zbyt niskiej wysokości, o czym nawet nie wiedziałem. ZUS niedawno doręczył mi decyzję o zadłużeniu wraz naliczonymi odsetkami. Zwlekał z tym prawie trzy lata, wcześniej nie wezwał mnie do zapłaty, a zadłużenie rosło. Czy mogę podnieść taki argument w odwołaniu?
Jak wynika z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, płatnik składek jest zobowiązany obliczać, potrącać z dochodów ubezpieczonych, rozliczać oraz opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy (art. 46 ust. 1). W wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 10 stycznia 2020 r., sygn. akt III AUa 406/19, wskazano, że podmioty zobowiązane do opłacania składek na ubezpieczenia powinny bez uprzedniego wezwania i bez potrzeby wydawania decyzji opłacać i rozliczać składki na to ubezpieczenie za każdy miesiąc kalendarzowy. Natomiast z wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 9 września 2016 r., sygn. akt III AUa 2112/15, wynika, że obowiązek naliczenia odsetek jest niezależny od okoliczności powstania zaległości składkowej (podatkowej). Powstają one z mocy prawa, niezależnie od tego, czy płatnik (podatnik) lub organ rentowy (podatkowy) wie o powstaniu zaległości i w konsekwencji naliczaniu odsetek.
Nie ma więc znaczenia przyczyna, z powodu której zadłużenie, w tym zadłużenie odsetkowe, powstało. Tym bardziej nie może mieć w tej sytuacji znaczenia zachowanie ZUS. Zakład nie jest zobowiązany do wzywania przedsiębiorcy do zapłaty składek po upływie jakiegoś określonego czasu, by tym samym niejako zapobiegać naliczaniu odsetek.
Płatnicy nierzadko jednak takiego właśnie argumentu używają w sporze z ZUS. W sprawie rozpatrywanej przez Sąd Okręgowy w Siedlcach, zakończonej wyrokiem z 18 maja 2017 r., sygn. akt IV U 908/16, przedmiotem oceny sądu był zbliżony stan faktyczny. W sprawie tej ZUS również wydał decyzję o zadłużeniu z tytułu składek po upływie dłuższego okresu. Pojawił się zarzut, że ZUS nie wzywał przedsiębiorcy do zapłaty zaległych składek, skutkiem czego zadłużenia narastało wraz z odsetkami. Sąd uznał, że decyzja ZUS była prawidłowa, bo zadłużenie i jego wysokość wynika jedynie z zaniechań płatnika, działania ZUS nie mają zaś żadnego znaczenia.
W opisywanej w pytaniu sytuacji płatnik nie może się także powoływać na naruszenie zasad współżycia społecznego określonych w art. 5 kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Zgodnie jednak z ugruntowaną linią orzeczniczą w sprawach ubezpieczeniowych nie można jednak zarzucać ZUS naruszenia tych zasad.
Podsumowując, należy stwierdzić, że od strony formalno-prawnej decyzja ZUS wydaje się prawidłowa. ZUS nie ma obowiązku informować płatnika o poziomie zadłużenia i monitorować stanu jego konta.
Podstawa prawna
• art. 13 pkt 4, art. 46 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 619)
• art. 5 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. ‒ Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740)
Od września 2020 r. prowadzę działalność gospodarczą, ale dopiero od marca 2021 r. opłacam składki na ubezpieczenie społeczne, bo wcześniej korzystałem z ulgi na start. Właśnie zachorowałem. Czy za okres zwolnienia mogę pomniejszyć składki należne za kwiecień?
Przedsiębiorca korzysta ze składek preferencyjnych określonych w art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe w takim przypadku w okresie pierwszych 24 miesięcy od rozpoczęcia działalności albo zakończenia korzystania z ulgi na start stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia. Ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne.
Z art. 18 ust. 9 ustawy systemowej wynika, że za miesiąc, w którym nastąpiło objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ich ustanie i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu. Zgodnie zaś ust. 10 zasady zmniejszania najniższej podstawy wymiaru składek, o których mowa w ust. 9, stosuje się odpowiednio w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku.
Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 16 października 2019 r., sygn. akt III AUa 90/19, wskazał, że normą wynikającą z art. 18 ust. 9 i 10 ustawy systemowej objęty jest ubezpieczony prowadzący pozarolniczą działalność, który spełnił następujące warunki:
  • zadeklarował kwotę stanowiącą podstawę wymiaru składek (bez względu na jej wysokość),
  • opłacił składkę za cały miesiąc; jego ubezpieczenie trwało tylko przez część miesiąca,
  • wystąpiła u niego niezdolności do pracy trwająca przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku.
ZUS w piśmie z 16 marca 2018 r., znak WPI/200000/43/262/2018, podkreślił, że prawidłowe będzie proporcjonalne pomniejszenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za miesiąc, w którym nastąpiła niezdolność do pracy trwająca przez część miesiąca, pod warunkiem że ubezpieczony będzie spełniał warunki do przyznania zasiłku z tego tytułu, tj. pozarolniczej działalności gospodarczej.
Należy jednak zwrócić uwagę, że w opisywanej sytuacji przedsiębiorca nie będzie miał prawa do zasiłku chorobowego, ponieważ podlega on ubezpieczeniom społecznym dopiero od marca, pozostaje więc w tzw. okresie wyczekiwania. W przypadku osób podlegających ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie (tak jak prowadzący działalność) prawo do zasiłku chorobowego przysługuje bowiem dopiero po 90 dniach podlegania temu ubezpieczeniowemu. A to oznacza, że nie jest spełniony jeden z warunków pomniejszania składek o okres niezdolności do pracy. ©℗
Podstawa prawna
• art. 18 ust. 8‒10 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 42; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 619)
• art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 870; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2112)