W styczniu 2013 r. renty z tytułu niezdolności do pracy pobierało 1091,4 tys. osób. W grudniu tego samego roku liczba osób korzystających z takiego świadczenia spadła do 1056,5 tys.
– ZUS prowadzi bardzo konsekwentną politykę dotyczącą przyznawania prawa do renty. Takie świadczenia uzyskują tylko osoby faktycznie niezdolne do pracy. To przynosi efekty. O ile jeszcze w połowie lat 90. w Polsce było trzy razy więcej rencistów niż w krajach UE, o tyle teraz liczba takich osób jest taka sama jak w pozostałych państwach członkowskich – wyjaśnia Jeremi Mordasewicz, ekspert emerytalny Konfederacji Lewiatan, członek Rady Nadzorczej ZUS.
Potwierdzają to liczby. W rekordowym 1998 r. prawo do takich świadczeń miało 2,7 mln osób. W 2002 r. liczba ta spadła do 2,4 mln osób. Z roku na rok zmniejszała się także liczba nowo przyznanych rent. W 1991 r., kiedy były one rodzajem wsparcia dla osób tracących pracę w okresie przemian ustrojowych i gospodarczych, po raz pierwszy takie świadczenia otrzymało 319 tys. osób. W 1997 r. liczba ta spadła do 154,9 tys., a w 2002 r. – do 71,2 tys. W ubiegłym roku prawo do pierwszej renty uzyskało 45,9 tys. osób (w tym 29,6 tys. mężczyzn). Najczęściej przyznawano takie renty chorym na nowotwory (10,3 tys.) oraz na zaburzenia psychiczne (blisko 5 tys.).
Związkowcy wskazują, że coraz trudniej jest także utrzymać prawo do wspomnianego świadczenia.
– Znam przypadek, gdy ZUS odebrał prawo do renty osobie zatrudnionej na stanowisku dla niepełnosprawnych, właśnie ze względu na to, że nie miała problemów z wykonywaniem obowiązków zawodowych. Kiedy pracodawca dowiedział się, że nie będzie mógł otrzymywać dofinansowania z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, zwolnił ją. I tak osoba chora została bez świadczenia i pracy – tłumaczy Andrzej Strębski, ekspert ubezpieczeniowy OPZZ.
Wskazuje też, że wiele osób zbyt późno zaczyna się ubiegać o rentę. W ich ocenie nadal nie wszyscy wiedzą, że niezdolność do wykonywania obowiązków musi powstać albo w czasie pracy, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania okresu ubezpieczenia.
– Gdyby taka osoba wcześniej się zgłosiła do lekarza orzecznika, byłaby możliwość określenia daty powstania niezdolności do pracy. A tak chorzy ludzie muszą szukać etatu, nie mając prawa do świadczenia z ZUS – zauważa Andrzej Strębski.
Kto może się starać o rentę z tytułu niezdolności do pracy

Zobacz również
Pracodawcy zwracają uwagę, że na spadek liczby rencistów wpływa także to, że osobom osiągającym powszechny wiek emerytalny zamienia się te świadczenia na emeryturę (z urzędu).
– Tym samym w statystykach zmniejsza się liczba rencistów – zauważa Dorota Wolicka, dyrektor biura interwencji i organizacji Związku Przedsiębiorców i Pracodawców.
Wpływ na liczbę osób niezdolnych do pracy ma także samo podniesienie wieku emerytalnego. Renciści mogą otrzymywać świadczenie do czasu osiągnięcia takiego wieku, ale pod pewnymi warunkami. Z takiej możliwości korzystają te osoby, które uzyskiwały wypłaty z ZUS (z tytułu niezdolności do pracy) przez co najmniej 5 ostatnich lat poprzedzających dzień ostatniego badania przeprowadzonego przez lekarza orzecznika. Jednocześnie musi im brakować nie więcej niż 5 lat do wieku emerytalnego.