Urodziłam się 20 września 1953 r. – pisze pani Maria. – Przepracowałam 37 lat bez żadnych przerw na urlopy wychowawcze. Myślałam, że przejdę na zasłużony odpoczynek w wieku lat 60, ale dla mnie będzie to 60 lat i trzy miesiące. Kadrowa w mojej firmie twierdzi jednak, że powinnam złożyć wniosek o emeryturę przed ukończeniem wieku ustawowego. Dlaczego? Dodam, że zapisałam się kiedyś do funduszu (OFE), ale nie wiem, czy ma to jakieś znaczenie – zastanawia się przyszła emerytka. – Co powinnam zrobić, by ZUS zaczął wypłacać mi świadczenie?
ikona lupy />
Radosław Milczarski, z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych / DGP / Wojtek Gorski
Pani Maria urodziła się w roku szczególnym ze względu na tryb ubiegania się o emeryturę. Kobiety urodzone w 1953 r. jako ostatnie mogą przejść na wcześniejszą emeryturę pracowniczą. Jednocześnie jako pierwsze dotyka je przesunięcie wieku emerytalnego: urodzone w I kwartale muszą pracować do wieku 60 lat i jednego miesiąca, urodzone w IV kwartale do 60 lat i czterech miesięcy. Dla pani Marii jest to 60 lat i trzy miesiące, chyba że zdecyduje się przejść na emeryturę wcześniej. Niewykluczone, że ta druga możliwość okaże się dla niej korzystniejsza, bo świadczenie będzie naliczane na starych zasadach, czyli przez porównywanie zarobków z kolejnych lat do średniej krajowej. Emerytura w wieku „ustawowym” będzie naliczana już na podstawie sumy kapitału początkowego i składek na ubezpieczenie emerytalne, zanotowanych na indywidualnym koncie.
Niezależnie od tego, którą opcję wybierze, sposób postępowania jest taki sam. Przede wszystkim trzeba złożyć wniosek. Należy to zrobić na piśmie na odpowiednim formularzu, ustnie do protokołu lub w formie dokumentu elektronicznego. Papierowy wniosek można złożyć bezpośrednio w ZUS lub za pośrednictwem pracodawcy. Osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., którym emerytura zostanie ustalona na nowych zasadach, pracodawca może, ale nie musi, pomóc w kompletowaniu dokumentów i sporządzaniu wniosku. Formularze wniosku o przyznanie emerytury są dostępne we wszystkich jednostkach ZUS, a także na stronie internetowej (http://www.zus.pl/).
Do wniosku dołączamy dokumenty potwierdzające:
l datę urodzenia (dowód osobisty),
l okresy pracy i wysokość wynagrodzenia, dochody, przychody lub uposażenie, przyjmowane do ustalenia podstawy wymiaru emerytury.
Dokumenty potwierdzające okresy zatrudnienia, a także inne okresy składkowe i nieskładkowe oraz wysokość wynagrodzenia należy dołączyć do wniosku w oryginale albo w postaci odpisów poświadczonych przez notariusza. Oryginały ZUS zwróci wnioskodawcy (prócz zaświadczeń wystawionych na ZUS Rp-7).
ZUS wydaje decyzję o przyznaniu (lub odmowie) emerytury w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji. Wypłata świadczenia następuje niezwłocznie, czyli w najbliższym możliwym terminie płatności.

ZUS wyjaśni i doradzi

Szczegółowe informacje na temat trybu przyznawania emerytur są zamieszczone na stronie internetowej ZUS (www.zus.pl) pod zakładką „świadczenia”. Zachęcamy też do wizyty w placówce ZUS, gdzie pracownicy zajmujący się bezpośrednią obsługą klientów na ogół są w stanie udzielić informacji i oszacować wysokość przyszłej emerytury we wszystkich możliwych wariantach.

Nie ma obowiązku dokumentowania zarobków zapisywanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego (zarobki od 1 stycznia 1999 r.), nie ma też potrzeby ponownego zbierania dokumentów już złożonych w ZUS dla celów ustalenia kapitału początkowego. W skrócie: osoba, która złożyła swego czasu wniosek o wyliczenie kapitału początkowego, nie musi już szukać dokumentów potwierdzających zarobki, chyba że kapitał został wyliczony niekorzystnie (patrz: kapitał początkowy po nowemu). Ci, którzy wniosków o ustalenie kapitału początkowego nie złożyli, wszystkie dokumenty mogą dostarczyć, składając wniosek o emeryturę.

Kapitał początkowy po nowemu

Kto się wybiera na emeryturę, a nie złożył jeszcze w ZUS wniosku o ustalenie kapitału początkowego, nic nie stracił. Teraz jest on naliczany na korzystniejszych warunkach. Kto już ma decyzję, może zwrócić się do ZUS o przeliczenie.

Kapitał początkowy naliczany jest osobom zatrudnionym przed 10.01.1999 r., czyli przed reformą emerytalną. Jego ustalenie jest bardzo ważne, często decydujące o wysokości świadczenia.

Do 23 września 2011 r. ZUS wyliczał go tylko osobom zatrudnionym przed 01.01.1999 r. dłużej niż 6 miesięcy i jeden dzień. Teraz liczy się każdy przepracowany dzień.

Ponadto do tej daty ZUS, biorąc pod uwagę okresy zatrudnienia, operował półrocznymi okresami. Jeśli ktoś pracował 3 lata i 9 miesięcy, zaliczano mu 4 lata, ale jeśli były to 3 lata i 5 miesięcy – tylko 3 lata. Teraz wylicza się kapitał początkowy za każdy przepracowany miesiąc, tydzień, dzień.

W 2011 r. zmieniła się też zasada postępowania wobec osób, które nie przepracowały pełnego roku kalendarzowego. Jeśli przepracowały więcej niż sześć miesięcy, zaliczano im rok, ale sumę zarobków przyrównywano do średniej krajowej z całego roku. Teraz zarobki z niepełnych lat pracy są porównywane ze średnią krajową z przepracowanych miesięcy odpowiedniego roku kalendarzowego.

Co więcej, do 2011 r. można było składać wniosek o wyliczenie kapitału początkowego na podstawie zarobków z 10 kolejnych lat pracy z okresu 1980–1989 lub wybranych 20 lat z całego stażu. Teraz można wskazać dowolne 10 kolejnych lat całego życiorysu zawodowego sprzed 01.01.1999 r.

Składając wniosek o ustalenie kapitału, trzeba zgromadzić:

● zaświadczenia o zarobkach sprzed 1999 r. na drukach RP-7 wydanych przez dawnych pracodawców,

● dokumenty potwierdzające lata nauki i wykształcenie,

ewentualnie:

● świadectwa pracy, angaże, dokumenty poświadczające wysokość zarobków,

● książeczkę zdrowia z adnotacjami o wysokości zatrudnienia,

● zeznania świadków.

Podstawa prawna

Art. 115–124 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Art. 16 ust. 3 ustawy z 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz.U. z 2005 r. nr 64, poz. 565 ze zm.).

Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. z 2011 r. nr 237, poz. 1412).

W przypadku opisanym przez panią Marię w grę wchodzi kilka możliwych scenariuszy.

● Kobieta urodzona w 1953 r., legitymująca się 37-letnim okresem pracy, może uzyskać wcześniejszą emeryturę na podstawie art. 46 w związku z art. 29 ustawy emerytalnej. Warunkiem uzyskania wcześniejszej emerytury przez ubezpieczoną, wobec przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego, jest złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na dochody budżetu państwa. Wysokość wcześniejszej emerytury obliczana jest według dotychczasowych zasad, tj.: 24 proc. kwoty bazowej oraz po 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych i po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

● Mimo przejścia na wcześniejszą emeryturę pani Maria zachowa prawo do emerytury również z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Wiek ten dla kobiety urodzonej w okresie od 01.07.1953 r. do 30.09.1953 r. wynosi co najmniej 60 lat i 3 miesiące. Podstawę obliczenia emerytury stanowić będzie kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego. Gdyby pani Maria zdecydowała się na pobranie wcześniejszej emerytury, podstawa obliczenia nowej emerytury zostanie zmniejszona o sumy pobranych świadczeń, w kwotach brutto.

● Jeżeli jednak pani Maria nie wystąpi o wcześniejszą emeryturę, a tym samym nie zrezygnuje ze środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym na rzecz budżetu państwa i wystąpi o emeryturę po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, łącznie z emeryturą z funduszu ubezpieczeń społecznych będzie pobierała emeryturę z tytułu składek zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym (pod warunkiem że środki zgromadzone w otwartym funduszu emerytalnym i zewidencjonowane na subkoncie w ZUS są równe co najmniej 20-krotności dodatku pielęgnacyjnego).

● Emerytura może być także obliczona w sposób mieszany, tj. w części według dotychczasowych zasad i w części według nowych zasad. Ten sposób przeliczenia nie będzie jednak dotyczył osób, które pobrały emeryturę wcześniejszą, o ile nie były członkami otwartego funduszu emerytalnego albo złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem Zakładu na dochody budżetu państwa.

W przypadku zbiegu prawa do wcześniejszej emerytury oraz do emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego wypłaca się jedno z tych świadczeń, wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. I wspomnę jeszcze, że prawo do emerytury może być ustalone bez rozwiązania stosunku pracy. Z kolei wypłata emerytury może być dokonywana po rozwiązaniu stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego ubezpieczony pracował bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji ZUS.