System kaucyjny. Jakie wyzwania czekają producentów napojów i handel [PORADNIK]

Założenie ustawodawcy: klienci przyniosą zużyte opakowania do sklepów. Wchodząca za kilka tygodni w życie nowelizacja ustawy o gospodarce opakowaniami wyznacza start systemu kaucyjnego w Polsce na 1 stycznia 2025 r. Jednak żeby tak się stało, przedsiębiorcy przygotowania powinni zacząć już dziś. Autorami opracowania są prawnicy z Kancelarii Kondrat i Partnerzy.

Ustawa z 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1852; dalej: ustawa kaucyjna) wejdzie w życie 13 października. Wprowadzi do polskiego porządku prawnego system kaucyjny, nowelizując przy tym kilka ustaw, w tym ustawę z 3 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1658; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1852; dalej: ustawa o gospodarce opakowaniami). Nowy system kaucyjny ma jednak zacząć działać dopiero od 1 stycznia 2025 r. Dopiero od tej daty za zwróconą do sklepu plastikową lub szklaną butelkę czy metalową puszkę konsument otrzyma zwrot określonej kwoty, którą wcześniej za nią uiścił.

Dla podmiotów działających w branży spożywczej – przede wszystkim producentów napojów i handlowców ‒ wdrożenie efektywnego systemu kaucyjnego będzie niemałym wyzwaniem. W najbliższych miesiącach spadnie na nich wiele nowych obowiązków związanych z przygotowaniem podwalin pod nowy system i zorganizowaniem go, z odpowiednim przygotowaniem logistycznym i infrastrukturalnym swoich przedsiębiorstw. Ich prawidłowe wdrożenie jest ważne, ponieważ za błędy będą grozić dotkliwe kary, sięgające nawet 1 mln zł. Wbrew pozorom czasu na przygotowania i dostosowanie się do nowych przepisów jest mało.

Wdrożenie dyrektywy

Ustawa kaucyjna dokonuje częściowej transpozycji do polskiego porządku prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Dz.Urz. UE z 2019 r. L 155, s. 1; dalej: dyrektywa SUP [ang. single-use plastic]). Unijna dyrektywa SUP nakłada na wszystkie państwa członkowskie m.in. obowiązek zapewnienia selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych powstałych z butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3 litrów wraz z ich zakrętkami i wieczkami z tworzyw sztucznych na poziomie 77 proc. w 2025 r. oraz 90 proc. w 2029 r. (art. 9 dyrektywy SUP). Inicjatywa przedstawiona w dyrektywie SUP jest częścią szerokiego planu działań mających na celu przejście Unii Europejskiej na gospodarkę o obiegu zamkniętym.

W dotychczas obowiązującym polskim porządku prawnym osiągnięcie wysokich poziomów selektywnego zbierania tych odpadów postawionych za cel w dyrektywie SUP było niemożliwe do zrealizowania. Konieczne było zatem stworzenie mechanizmu służącego osiągnięciu ustalonych poziomów selektywnego zbierania odpadów. Uznano, że najlepszym rozwiązaniem będzie wprowadzenie systemu kaucyjnego obejmującego terytorium całego kraju. Polski ustawodawca zdecydował się jednak pójść krok dalej i oprócz butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3 litrów objąć systemem kaucyjnym również butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra oraz metalowe puszki o pojemności do 1 litra.

Ramka 1

Ustawa kaucyjna wprowadza wymagania dotyczące utworzenia i prowadzenia systemu kaucyjnego, który będzie wspomagać selektywne zbieranie odpadów powstałych z tych opakowań.

Istota systemu

A więc na czym polega system kaucyjny, który ma być wdrożony w Polsce już 1 stycznia 2025 r.? Założenie jest proste: przy sprzedaży napojów w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym będzie pobierana od kupującego opłata (kaucja) za opakowanie. Kaucję tę konsument odzyska w momencie zwrotu pustych opakowań lub odpadów opakowaniowych – i co ważne – bez konieczności okazania paragonu.

System ten będzie obowiązywać na terenie całego kraju, a dostęp do niego ma być powszechny i równy zarówno dla wprowadzających opakowania po napojach objętych systemem, jednostek handlu, jak i konsumentów.

• Czy konsument będzie miał możliwość zwrotu opakowania w dowolnym punkcie, który uczestniczy w danym systemie kaucyjnym w ramach zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych?

Tak, konsument będzie miał możliwość zwrotu opakowania w dowolnym punkcie uczestniczącym w systemie kaucyjnym, niezależnie od tego, czy opakowanie to pierwotnie pochodziło z asortymentu sklepu, w którym dokonywany jest zwrot.

• Czy przedsiębiorca będzie mógł wprowadzić wymóg, że opakowania będą przyjmowane tylko za potwierdzeniem paragonu?

Nie, przedsiębiorca nie będzie mógł nałożyć takiego wymogu. Z treści nowych przepisów jasno bowiem wynika, że aby uzyskać zwrot kaucji, nie trzeba będzie przedstawiać paragonu potwierdzającego jej wpłatę czy nabycie produktu w danym sklepie. O tym, że opakowania objęte systemem kaucyjnym będzie można oddać bez potrzeby okazania dowodu zakupu, stanowi nowo dodany art. 40g ust. 1 pkt 4 ustawy o gospodarce opakowaniami. System kaucyjny będzie zatem kształtował się nieco inaczej niż w przypadku dotychczasowego systemu kaucyjnego (nieunormowanego w przepisach prawnych), działającego na zasadzie dowolnej partycypacji (m.in. wśród niektórych producentów piwa). Do tej pory wiele sklepów wprowadzało pewne ograniczenia, przez co uzyskanie zwrotu kaucji było niejednokrotnie utrudnione. Konieczne było np. okazanie paragonu lub możliwy był zwrot jedynie określonych butelek konkretnych marek. Ponadto kaucja mogła być zwrócona w postaci vouchera lub bonu na kolejne zakupy, co według nowych przepisów będzie niemożliwe.

• Co się stanie z pobraną kwotą, jeśli klient nie zwróci opakowania objętego tą kaucją?

Jak wskazuje ustawa kaucyjna, w przypadku gdy użytkownik końcowy nie zdecyduje się na zwrot opakowania i nie odbierze kaucji, wówczas zasili ona budżet finansowania systemu kaucyjnego (art. 40i ust. 4 ustawy o gospodarce opakowaniami). W praktyce oznacza to, że trafi do podmiotów wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje i będzie mogła zostać przez nich wykorzystana do sfinansowania systemu.

• Jakie opakowania zostaną objęte systemem kaucyjnym?

Nowe przepisy (załącznik nr 1 do nowelizacji) zakładają, iż systemem kaucyjnym zostaną objęte:

• butelki jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3 litrów – wraz z ich zakrętkami i wieczkami z tworzyw sztucznych (z wyłączeniem szklanych lub metalowych butelek na napoje, których zakrętki i wieczka są wykonane z tworzyw sztucznych);
• butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra;
• puszki metalowe o pojemności do 1 litra.

Pojawia się tutaj termin „wielorazowe”. Warto dodać, że według ustawy o gospodarce opakowaniami przez opakowanie wielokrotnego użytku rozumie się opakowanie przeznaczone, zaprojektowane i wprowadzone do obrotu tak, aby osiągnąć w ramach jednego cyklu życia wielokrotną rotację przez powtórne napełnianie lub ponowne użycie do tego samego celu, do którego było pierwotnie przeznaczone. Opakowanie to staje się odpadem opakowaniowym, gdy przestaje być opakowaniem wielokrotnego użytku.

• Czy systemem będą objęte wszystkie puszki, zarówno aluminiowe, jak i stalowe?

Tak, wszystkie puszki metalowe, zarówno te wykonane z aluminium, jak i ze stali, będą objęte tym systemem. Puszki te są powszechnie używane do napojów gazowanych, piwa czy napojów energetycznych. Taka decyzja ma na celu uniknięcie dezorientacji konsumentów co do tego, czy opakowanie danego produktu podlega systemowi kaucyjnemu. W praktyce ich rozróżnienie przez przeciętnego konsumenta jest niemożliwe. Dodatkowo to rozwiązanie ma stanowić ułatwienie dla producentów w sytuacji, gdy będą chcieli zmienić rodzaj stosowanego metalu (np. w przypadku trudności z dostępnością surowców lub wzrostu cen danego stopu).

• Czy systemem kaucyjnym zostaną objęte tzw. małpki?

Nie, ustawodawca, mimo licznych postulatów, nie objął systemem kaucyjnym szklanych butelek jednorazowego użytku, co oznacza, że poza systemem pozostaną m.in. tzw. małpki, czyli małe, szklane buteleczki na wysokoprocentowe alkohole. Jak podają liczne organizacje branżowe, Polacy codziennie wypijają ok. 3 mln alkoholowych małpek, co przekłada się na niemal 1,1 mld odpadów opakowaniowych rocznie. W rezultacie brak kaucji na te opakowania spowoduje, że spora część małpek nadal będzie zbierana wraz z innymi odpadami komunalnymi.

• Od butelek po winie nie będzie pobierana kaucja, ale czy producenci wprowadzający wino na rynek będą płacić opłatę produktową?

Brzmienie przepisów (nowy załącznik 1a do ustawy o gospodarce opakowaniami) wskazuje, że systemem kaucyjnym zostaną objęte jedynie butelki z tworzyw sztucznych po napojach o pojemności do 3 litrów, butelki szklane wielokrotnego użytku po napojach o pojemności do 1,5 litra oraz puszki metalowe na napoje o pojemności do 1 litra. Z uwagi na to, że butelki po winie zwykle nie stanowią szklanych opakowań wielokrotnego użytku – kaucja przeważnie nie będzie od nich pobierana. Niezależnie od tego butelki te będą obciążone opłatą produktową. Zgodnie z art. 17 ust. 1 o gospodarce opakowaniami wprowadzający produkty w opakowaniach jest obowiązany zapewniać odzysk, w tym recykling odpadów opakowaniowych takiego samego rodzaju jak odpady opakowaniowe powstałe z tego samego rodzaju opakowań jak opakowania, w których wprowadził produkty. Wobec powyższego firma wprowadzająca na rynek produkty w opakowaniach ma obowiązek zapewnić odzysk i recykling określonej ilości opakowań. Jeżeli nie osiągnie wymaganych poziomów odzysku i recyklingu, to powinna uiścić opłatę produktową. Jednostkowa stawka opłaty produktowej za 1 kg szklanych opakowań jednorazowego użytku wynosi 30 gr.

ważne! Część szklanych butelek nie będzie podlegała pod system kaucyjny. Nie będzie pobierana kaucja przy większości butelek po winie, wysokoprocentowych alkoholach (w tym m.in. przy sprzedaży tzw. małpek), a także niektórych po piwie.

Powołanie podmiotu reprezentującego

System kaucyjny będą tworzyć przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu napoje w opakowaniach. Ustawodawca nie narzuca im jednego systemu. Zatem będą mogli powołać własny system kaucyjny albo przystąpić do istniejącego

Adresatami ustawy kaucyjnej są m.in.:

• przedsiębiorcy wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje objęte systemem kaucyjnym (np. producenci wody mineralnej sprzedawanej w jednorazowych butelkach PET w supermarketach);
• przedsiębiorcy wprowadzający bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje objęte systemem kaucyjnym (np. mała firma produkująca świeżo wyciskane soki owocowe w szklanych butelkach wielokrotnego użytku sprzedawane bezpośrednio do miejscowych restauracji i kawiarni oraz odbierająca puste butelki po dostawach);
• podmioty reprezentujące (czyli specjalnie utworzone podmioty, które mają być operatorami wypełniającymi obowiązki wprowadzających w zakresie prowadzenia systemu kaucyjnego – o czym szerzej piszemy dalej);
• gospodarstwa domowe;
• jednostki handlu;
• minister właściwy ds. klimatu;
• wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska;
• wojewódzcy inspektorzy inspekcji handlowej.

Gros obowiązków ustawa nakłada na dwie pierwsze grupy, czyli przedsiębiorców wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje oraz tzw. przedsiębiorców wprowadzających bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje. Będą oni zobligowani do ustanowienia tzw. podmiotu reprezentującego. Ten zaś będzie odpowiedzialny za utworzenie i prowadzenie systemu kaucyjnego. ramka 2

Ramka 2

Przy czym przedsiębiorcy wprowadzający na rynek produkty w opakowaniach na napoje lub wprowadzający te produkty bezpośrednio będą mogli albo samodzielnie powołać operatora, który będzie reprezentować ich interesy w zakresie systemu kaucyjnego, albo przystąpić do innego, już istniejącego systemu.

Rola i obowiązki

Ustanowiony podmiot reprezentujący będzie działał jako pośrednik między producentami a organizacjami zbierającymi opakowania, a także będzie odpowiedzialny za realizację obowiązków związanych z gromadzeniem i przetwarzaniem opakowań objętych systemem kaucyjnym.

Zgodnie z dodanym od 13 października art. 40i ust. 1 ustawy o gospodarce opakowaniami podmiot reprezentujący w ramach systemu kaucyjnego musi zapewniać:

1) selektywne zbieranie opakowań i odpadów opakowaniowych w celu osiągania wymaganych poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych;

2) odbieranie opakowań i odpadów opakowaniowych z jednostek handlu detalicznego i hurtowego oraz innych punktów zbierających opakowania i odpady opakowaniowe, objętych systemem kaucyjnym;

3) transport opakowań do wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje lub wprowadzającego bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje oraz odpadów opakowaniowych do zakładu przetwarzania odpadów;

4) prowadzenie ewidencji, o której mowa w art. 40n ustawy, i sporządzanie sprawozdań;

5) rozliczenie kaucji z jednostkami handlu detalicznego i hurtowego oraz innymi punktami zbierającymi opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem;

6) finansowanie kosztów zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych przez przedsiębiorcę prowadzącego jednostkę handlu detalicznego i hurtowego oraz inny punkt zbierający opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym.

Koszty działań podmiotu reprezentującego będą z założenia finansowane przez wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje oraz wprowadzającego bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje (wprowadzany od 13 października nowy art. 40i ust. 2 ustawy o gospodarce opakowaniami). Ponadto na finansowanie systemu kaucyjnego są przeznaczane środki pochodzące z nieodebranej kaucji (art. 40i ust. 4 ustawy o gospodarce opakowaniami).

Rozliczenie finansowe między jednostkami handlu detalicznego i hurtowego oraz innymi punktami zbierającymi opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym a podmiotem reprezentującym, a także między podmiotami reprezentującymi prowadzącymi różne systemy kaucyjne ma następować w okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż miesiąc.

Kto będzie mógł utworzyć

Podmiot reprezentujący, zgodnie z nowym art. 40g ustawy o gospodarce opakowaniami (dodanym od 13 października br.), powinien wykonywać działalność w formie spółki akcyjnej mającej siedzibę na terytorium kraju, a akcjonariuszami powinni być wyłącznie wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje oraz wprowadzający bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje albo reprezentujące ich związki pracodawców lub izby gospodarcze. Dodatkowo podmiot reprezentujący jest obowiązany do przeznaczania uzyskanych dochodów na cele statutowe. W istocie zatem tak sformułowane ustawowe wymogi oznaczają, że podmiot reprezentujący będzie podmiotem prowadzącym działalność w formie not for profit.

Oprócz tego sformułowano dość wysokie wymogi co do zaplecza kapitałowego. Podmiot reprezentujący będzie obowiązany do posiadania kapitału zakładowego w wysokości 5 mln zł i utrzymywania kapitału własnego w wysokości co najmniej połowy kapitału zakładowego albo do posiadania określonej gwarancji ubezpieczeniowej lub bankowej.

ważne! Działalność operatora systemu będzie musiała być realizowana w formie not for profit, co oznacza, że zysk z jej prowadzenia będzie mógł zostać wygenerowany, lecz zostanie w całości przeznaczony na cele statutowe.

Obowiązek zawarcia umowy

Przedsiębiorcy chcący przystąpić do systemu kaucyjnego będą zobowiązani zawrzeć umowę z podmiotem reprezentującym. Brak zawarcia umowy będzie skutkować koniecznością zapłaty opłaty produktowej obliczanej oddzielnie dla każdego rodzaju opakowania.

▶ Forma. Umowa dotycząca przystąpienia do systemu kaucyjnego powinna być sporządzona w formie pisemnej pod rygorem nieważności (tak wymaga nowo dodany od 13 października art. 40h ust. 3 ustawy o gospodarce opakowaniami).

▶ Treść. Umowa powinna określać w szczególności wysokość wkładów finansowych ponoszonych przez wprowadzających na finansowanie systemu kaucyjnego oraz terminy ich płatności (tak wynika z art. 44 ust. 8 ustawy o gospodarce opakowaniami). Na ten moment nie doprecyzowano, jakie inne elementy powinny się znaleźć w takiej umowie.

▶ Okres przechowywania. Umowy zawarte z podmiotem reprezentującym należy przechowywać przez minimum pięć lat, licząc od pierwszego dnia roku kalendarzowego następującego po roku kalendarzowym, w którym ta umowa przestała obowiązywać.

• Jak będzie ustalana wysokość wkładów finansowych wnoszonych przez wprowadzających na finansowanie systemu kaucyjnego?

Nowe przepisy pozostawiają dużą swobodę przedsiębiorcom w tworzeniu systemu kaucyjnego, nie narzucając im zasad dotyczących przepływów finansowych. Nie określają także sposobu zorganizowania systemu zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych. Zatem to w gestii przedsiębiorców tworzących system pozostanie wybór najlepszych i najmniej kosztownych rozwiązań gwarantujących uzyskanie celu w zakresie zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych. Na ten moment nie jest więc możliwe określenie kosztów funkcjonowania systemu, które de facto będą zależeć od modelu przyjętego przez przedsiębiorców.

Wydaje się jednak, że wkład finansowy wnoszony przez wprowadzających będzie z założenia pokrywać całkowite koszty funkcjonowania systemu kaucyjnego, w tym m.in.:

• koszty selektywnej zbiórki odpadów,
• koszty transportu i przetwarzania odpadów, w tym przetwarzania niezbędnego do osiągnięcia unijnych celów w zakresie gospodarowania odpadami,
• dochody z recyklingu, ze sprzedaży surowców wtórnych pochodzących z produktów producenta oraz z nieodebranych kaucji.

ważne! Jeśli przedsiębiorcy wprowadzający napoje w opakowaniach nie wejdą do systemu lub nie osiągną wymaganych poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów, to będą musieli zapłacić opłatę produktową, która zatem będzie miała swoisty charakter sanacyjny.

Przystąpienie do istniejącego systemu

Producenci, zarówno wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje, jak i bezpośrednio wprowadzający takie produkty do obiegu, będą mieli równe szanse i możliwość przystąpienia do już istniejących systemów kaucyjnych. Gwarantuje to nowy art. 40h ust. 4 ustawy o gospodarce opakowaniami, który brzmi: „Podmiot reprezentujący jest obowiązany do zawarcia umowy, o której mowa w ust. 3, z każdym wprowadzającym produkty w opakowaniach na napoje lub wprowadzającym bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje, który się do niego zgłosił”. Ustawa kaucyjna nie określa konkretnej liczby tworzonych systemów kaucyjnych ani liczby podmiotów reprezentujących wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje. W rezultacie otwiera się możliwość utworzenia dwóch lub więcej systemów kaucyjnych. To oznacza, że różni dostawcy lub grupy dostawców będą mogli stworzyć swoje własne systemy, pod warunkiem spełniania przez nich wymogów ustawowych. W przypadku funkcjonowania więcej niż jednego systemu kaucyjnego podmioty reprezentujące prowadzące te systemy będą musiały ustalić między sobą warunki rozliczania pobranej i zwróconej kaucji oraz rozliczania i wymiany opakowań lub odpadów opakowaniowych zebranych w ramach prowadzonych przez siebie systemów kaucyjnych. Warunki te powinna wskazywać umowa, którą podmioty reprezentujące będą obowiązane przekazać ministrowi właściwemu do spraw klimatu. W przypadku gdy po zawarciu umowy przez podmioty reprezentujące zezwolenie na funkcjonowanie systemu kaucyjnego otrzyma kolejny podmiot, podmioty, które dotychczas prowadziły systemy kaucyjne, będą musiały porozumieć się z nowo powstałym podmiotem reprezentującym w analogiczny sposób, tj. przez zawarcie stosownej umowy. Takie umowy (również aneksy czy zmiany obowiązujących umów) również będą musiały być przekazywane do ministra właściwego do spraw klimatu.

Konieczne zezwolenia

Co istotne, system kaucyjny będzie mógł zacząć funkcjonować dopiero po uzyskaniu przez podmiot reprezentujący zezwolenia na prowadzenie systemu kaucyjnego, wydanego przez ministra właściwego do spraw klimatu w drodze decyzji.

Zezwolenie, zgodnie z art. 40j ust. 4 ustawy o gospodarce opakowaniami, będzie zawierać takie informacje jak m.in.:

• rodzaje opakowań, dla których podmiot reprezentujący tworzy system kaucyjny;
• zasady pobierania i zwracania kaucji konsumentom;
• zasady odbioru opakowań i odpadów opakowaniowych z jednostek handlowych i innych punktów objętych systemem kaucyjnym oraz przekazywania opakowań do ponownego użycia lub odpadów opakowaniowych do przetworzenia;
• sposób finansowania systemu kaucyjnego;
• zasady przystępowania do systemu kaucyjnego;
• zasady rozliczania odpadów opakowaniowych przekazanych do recyklingu pomiędzy wprowadzającymi napoje w opakowaniach biorącymi udział w systemie kaucyjnym;
• zasady rozliczania opakowań między wprowadzającymi produkty w opakowaniach na napoje i wprowadzającymi bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje uczestniczącymi w systemie kaucyjnym;
• system identyfikacji liczby rotacji, jaką w danym roku odbywa opakowanie wielokrotnego użytku;
• termin uruchomienia systemu kaucyjnego;
• termin obowiązywania zezwolenia.

Składanie wniosków

Wniosek o wydanie zezwolenia na prowadzenie systemu kaucyjnego ramka 4 podmiot reprezentujący musi złożyć minimum sześć miesięcy przed planowanym uruchomieniem systemu.

Ze względu na konieczność osiągnięcia od 2025 r. przez wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych w ramach systemu kaucyjnego w praktyce będzie to oznaczało konieczność złożenia wniosku przez podmiot reprezentujący do końca czerwca 2024 r. W przypadku uzyskania zezwolenia na prowadzenie systemu kaucyjnego w terminie późniejszym istnieje ryzyko, że w danym roku w ramach tego systemu nie zostanie zebrana selektywnie odpowiednia ilość odpadów, a przedsiębiorcy wprowadzający będą obowiązani do obliczenia i wniesienia opłaty produktowej ze względu na nieosiągnięcie ww. poziomów selektywnego zbierania.

Należy dodatkowo wyjaśnić, że wnioski o wydanie zezwolenia na prowadzenie systemu kaucyjnego nie będą przesyłane za pomocą Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDO). Jednak ich forma nie została określona – może to być zarówno forma papierowa, jak i elektroniczna.

W ciągu sześciu miesięcy od momentu złożenia ww. wniosku powinno zostać wydane zezwolenie, które będzie obowiązywać przez okres nie dłuższy niż 10 lat (z opcją odnowienia na kolejny okres).

Oznakowanie na butelkach i puszkach

Przedsiębiorcy wprowadzający napoje w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym będą zobowiązani umieszczać na opakowaniach oznakowanie wskazujące na objęcie opakowania systemem kaucyjnym oraz określające wysokość kaucji.

Oznakowanie to powinno znajdować się na etykiecie, być widoczne, wyraźne, czytelne i trwałe oraz odpowiednio kontrastujące z tłem.

Wzór oznakowania został określony w załączniku nr 2 do ustawy kaucyjnej:

XX, YY oznacza kwotę kaucji, w której XX to złotówki, a YY to grosze.

ważne! Obowiązkiem producentów wprowadzających napoje w opakowaniach objętych kaucją będzie odpowiednie ich oznakowanie.

Kiedy handlowiec musi podpisać umowę

Aby ułatwić działania podmiotom reprezentującym, ustawodawca wprowadził przepisy, które regulują obowiązki handlowców w zakresie umów z podmiotem reprezentującym. I tak jednostki handlu detalicznego i hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 200 mkw. będą obowiązane do podpisania umowy z każdym podmiotem reprezentującym (art. 44 ust. 6 ustawy o gospodarce opakowaniami). Jednakże to ten podmiot będzie musiał zgłosić się do danej jednostki. Z kolei mniejsze jednostki zostaną obowiązane do zawarcia umowy co najmniej z jednym podmiotem reprezentującym (art. 44 ust. 4 ustawy o gospodarce odpadami). Jednocześnie doprecyzowano, że „Podmiot reprezentujący jest obowiązany do zawarcia umowy z każdym przedsiębiorcą prowadzącym jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży nie większej niż 200 mkw., który się do niego zgłosi” (art. 44 ust. 5 ustawy o gospodarce odpadami). Podmiot reprezentujący nie może zatem odmówić zawarcia umowy ze zgłaszającym się do niego przedsiębiorcą.

Opłata produktowa

Jeśli przedsiębiorca nie wypełni celów, jakie stawia przed nim ustawa kaucyjna w zakresie poziomów zbiórki odpadów, to będzie zobligowany do uiszczenia opłaty produktowej. Nowelizacja ustaliła wzory do jej wyliczenia, ale stawki poznamy dopiero z rozporządzenia

Ustawa kaucyjna wprowadza obowiązek osiągania wysokich poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych (butelek jednorazowego użytku wykonanych z tworzywa sztucznego o poj. do 3 litrów łącznie z ich zakrętkami i wieczkami z tworzyw sztucznych, metalowych puszek o poj. do 1 litra oraz szklanych butelek wielokrotnego użytku o poj. do 1,5 litra). Zakłada się, że przedsiębiorcy zbiorą w kolejnych latach coraz wyższe procenty tych opakowań.

Masa odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań zebranych w danym roku będzie ustalana na podstawie prowadzonej przez przedsiębiorców ilościowej i jakościowej ewidencji. Przy czym do masy odpadów powstałych z opakowań w postaci butelek z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 litrów będzie należało zaliczać także masę ich zakrętek i wieczek, a także masę etykiet i klejów, ale tylko wtedy, gdy została ona uwzględniona również w masie opakowań wprowadzonych do obrotu. Masa ta nie powinna jednak obejmować jakichkolwiek pozostałości, w tym także masy innych materiałów i substancji obecnych wewnątrz oraz na zewnątrz opakowania lub odpadu opakowaniowego.

Kosztowne konsekwencje nieosiągnięcia celów

W przypadku nieosiągnięcia wskazanych poziomów zarówno wprowadzający, jak i podmiot reprezentujący prowadzący system kaucyjny będą musieli wnieść tzw. opłatę produktową, obliczoną oddzielnie dla poszczególnych rodzajów opakowań – każdy z nich będzie musiał uiścić ją w wysokości 50 proc.

Warto dodać, że do obliczenia i wniesienia opłaty produktowej będą obowiązani wszyscy wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje objętych systemem kaucyjnym, którzy nie przystąpią do systemu kaucyjnego. Przy czym jeżeli wprowadzający funkcjonuje poza systemem – w przypadku nieosiągnięcia wymaganych poziomów selektywnego zbierania będzie zobowiązany do wniesienia 100 proc. wysokości opłaty produktowej.

Co istotne, butelki po napojach objętych systemem kaucyjnym, które zostaną zebrane poza tym systemem w ramach dotychczasowego systemu gminnego, nie będą wliczane do uzyskiwanych poziomów selektywnego zbierania. Jest to mechanizm, który ma na celu zachęcanie przedsiębiorców do utworzenia systemu kaucyjnego (opłata produktowa ma zatem niejako charakter sankcyjny).

Przykład 1

Przykład 2

Przykład 3

Przykład 4

ważne! Jeśli przedsiębiorca przystąpi do systemu, ale nie uzyska wymaganego poziomu selektywnego zbierania, to opłata produktowa za różnicę pomiędzy wymaganym a osiągniętym poziomem będzie płacona po połowie przez podmiot reprezentujący i przedsiębiorcę. Jeśli nie przystąpi do systemu, to zapłaci za wymagany poziom w całości.

Stawki: na razie w projekcie rozporządzenia

Wysokość opłat będzie wyliczana na podstawie stawek opłat produktowych dla poszczególnych rodzajów opakowań. Te zaś zostaną ustalone w rozporządzeniu. W projekcie rozporządzenia ministra klimatu i środowiska w sprawie stawek opłat produktowych dla poszczególnych rodzajów opakowań, który został załączony do pierwotnego projektu ustawy kaucyjnej, zakłada się, że opłaty te będą kształtować się w sposób następujący (za 1 kg):

• butelki jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3 litrów, włącznie z ich zakrętkami i wieczkami z tworzyw sztucznych – 1 zł,
• opakowania z tworzyw sztucznych – 2,70 zł,
• opakowania z aluminium – 1,40 zł,
• opakowania z metali żelaznych – 0,80 zł,
• opakowania z papieru i tektury – 0,70 zł,
• opakowania ze szkła – 0,30 zł,
• opakowania z drewna – 0,30 zł,
• opakowania wielomateriałowe – 1,70 zł,
• pozostałe opakowania – 1,00 zł,
• butelki z tworzyw sztucznych jednorazowego użytku o pojemności do 3 litrów, w tym ich zakrętki i wieczka wykonane z tworzyw sztucznych z wyłączeniem: szklanych lub metalowych butelek na napoje, których zakrętki i wieczka są wykonane z tworzyw sztucznych – 12,50 zł,
• puszki metalowe o pojemności do 1 litra – 12,50 zł,
• butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra – 12,50 zł.

Liczenie kwoty do zapłaty

Wzory do obliczania opłaty produktowej zależą od rodzaju opakowań. Ustawodawca wprowadził odrębny wzór dla butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o poj. do 3 litrów i dla puszek metalowych o poj. do 1 litra oraz odrębny dla butelek szklanych wielokrotnego użytku o poj. do 1,5 litra.

▶ Sposób obliczania opłaty produktowej dla butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o poj. do 3 litrów oraz puszek metalowych o poj. do 1 litra.

Zgodnie z załącznikiem nr 2 ust. 6 ustawy kaucyjnej wysokość należnej opłaty produktowej z tytułu nieosiągnięcia poziomu selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań, o których mowa w poz. 1 i 2 załącznika nr 1a, należy obliczać według wzoru:

gdzie poszczególne symbole oznaczają:

OP – wysokość należnej opłaty produktowej w zł,

M – masę w kg opakowań danego rodzaju, w których zostały wprowadzone do obrotu produkty będące napojami,

PZ – wymagany poziom zbierania odpadów opakowaniowych w proc.,

OZ – osiągnięty poziom zbierania odpadów opakowaniowych obliczony jako iloraz masy selektywnie zebranych odpadów opakowaniowych oraz masy wprowadzonych do obrotu opakowań, w których zostały wprowadzone do obrotu produkty będące napojami, wyrażony w proc.,

SO – stawkę opłaty produktowej w zł za kg, określoną w przepisach wydanych na podstawie art. 35 ust. 2 ustawy o gospodarce opakowaniami.

Jeżeli PZ – OZ ma wartość ujemną, to jako należną opłatę produktową wpisuje się wartość 0.

Przykład 5

▶ Sposób obliczania opłaty produktowej dla butelek szklanych wielokrotnego użytku o poj. do 1,5 litra.

Zgodnie z załącznikiem nr 2 ust. 7 ustawy kaucyjnej wysokość należnej opłaty produktowej z tytułu nieosiągnięcia poziomu selektywnego zbierania opakowań, o których mowa w poz. 3 załącznika nr 1a do ustawy, oblicza się według wzoru:

gdzie poszczególne symbole oznaczają:

OP – wysokość należnej opłaty produktowej w zł,

M – masę w kg opakowań danego rodzaju, w których zostały wprowadzone do obrotu produkty będące napojami,

PZ – wymagany poziom zbierania opakowań w proc.,

OZ – osiągnięty poziom zbierania opakowań obliczony jako iloraz wysokości kaucji zwróconej oraz wysokości kaucji pobranej w ramach systemu kaucyjnego za opakowania, w których zostały wprowadzone do obrotu produkty będące napojami, wyrażony w proc.,

SO – stawkę opłaty produktowej w zł za kg, określoną w przepisach wydanych na podstawie art. 35 ust. 2 ustawy o gospodarce opakowaniami.

Jeżeli wynik działania PZ – OZ ma wartość ujemną, to jako należną opłatę produktową wpisuje się wartość 0.

Przykład 6

Wymóg prowadzenia ewidencji i składania sprawozdań

Wyzwaniem dla przedsiębiorców będą obowiązki ewidencyjne i sprawozdawcze. Jednak nie wszyscy zostaną nimi obciążeni w jednakowym stopniu

Podmioty reprezentujące będą musiały prowadzić ewidencje i składać sprawozdania. Natomiast jednostki handlowe będą zobowiązane tylko do prowadzenia ewidencji.

Podmioty reprezentujące

▶ Ewidencja. Podmiot reprezentujący jest obowiązany prowadzić w postaci papierowej albo elektronicznej ewidencję obejmującą informacje o liczbie, pojemności i masie odebranych od podmiotów prowadzących jednostki handlu detalicznego i hurtowego oraz innych punktów zbierających opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym w danym roku kalendarzowym, z podziałem na poszczególne jednostki i inne punkty:

• odpadów powstałych z opakowań butelek plastikowych o pojemności do 3 litrów i puszek metalowych o pojemności do 1 litra;
• opakowań butelek szklanych wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra i odpadów powstałych z tych opakowań.

Ewidencja ta musi być przechowywana przez podmiot reprezentujący przez pięć lat, licząc od pierwszego dnia roku kalendarzowego następującego po roku kalendarzowym, którego te informacje dotyczą.

▶ Sprawozdanie w BDO. Ponadto podmiot reprezentujący wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje uczestniczących w systemie kaucyjnym jest zobligowany do złożenia sprawozdania w terminie do 15 marca za poprzedni rok rozliczeniowy za pośrednictwem indywidualnego konta w BDO. W sprawozdaniu tym powinny zostać podane m.in. informacje o tym, ile opakowań wprowadzono do obrotu, jakie to były rodzaje opakowań oraz czy uzyskano poziomy zbierania w ramach systemu kaucyjnego.

▶ Sprawozdanie dla jednostki samorządu terytorialnego. Podmiot reprezentujący będzie obowiązany do sporządzenia również rocznych sprawozdań o odpadach opakowaniowych zebranych z jednostek handlu detalicznego i hurtowego oraz innych punktów zbierających opakowania i odpady opakowaniowe objętych systemem kaucyjnym na terenie danej gminy (nowo dodany art. 40p ustawy o gospodarce opakowaniami). Sprawozdanie należy złożyć wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta, związkowi międzygminnemu albo związkowi metropolitalnemu w terminie do 31 stycznia za poprzedni rok kalendarzowy (art. 40p ust. 2 ustawy o gospodarce opakowaniami). Ma ono obejmować m.in. informacje o masie odpadów opakowaniowych zebranych w ramach systemu kaucyjnego oraz masie tych odpadów przygotowanych do ponownego użycia i recyklingu. Należy je przechowywać przez minimum pięć lat, licząc od pierwszego dnia roku kalendarzowego następującego po roku kalendarzowym, którego to sprawozdanie dotyczy (art. 40p ust. 4 ustawy o gospodarce opakowaniami).

Sklepy

Co istotne, ustawa kaucyjna nie wprowadza obowiązków sprawozdawczych dla jednostek handlowych. Zobowiązuje jednak te jednostki oraz inne punkty uczestniczące w systemie kaucyjnym (np. punkty zbierania opakowań, w których konsumenci oddają opakowania objęte systemem kaucyjnym w zamian za zwrot kaucji) do prowadzenia ewidencji. Przy czym zakres tej ewidencji zależy od czynności, jakie podejmuje sklep uczestniczący w systemie.

▶ Sklep pobierający i zwracający kaucję. Jak stanowi nowo dodany art. 44 ust. 10 ustawy o gospodarce opakowaniami, przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego lub inny punkt zbierający opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym uczestniczący w systemie kaucyjnym w zakresie co najmniej pobierania i zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych jest obowiązany do prowadzenia ewidencji z podziałem na poszczególne lata, obejmującej w danym roku kalendarzowym:

• liczbę nabytych i sprzedanych produktów będących napojami w opakowaniach na napoje objętych systemem kaucyjnym,
• liczbę zwróconych przez konsumentów opakowań i odpadów opakowaniowych,
• wysokość pobranych, zwróconych i niezwróconych kaucji.

Ewidencja ta może mieć formę papierową lub elektroniczną.

▶ Gdy sklep będzie tylko pobierać kaucję. Z kolei przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego lub inny punkt zbierający opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym oraz uczestniczący w systemie kaucyjnym jedynie w zakresie pobierania kaucji – zostanie obowiązany do prowadzenia ewidencji (w formie papierowej lub elektronicznej) obejmującej liczbę nabytych i sprzedanych produktów będących napojami w opakowaniach na napoje objętych systemem kaucyjnym (art. 44 ust. 11 ustawy o gospodarce opakowaniami).

Informacje zawarte w ewidencji w obu przypadkach powinny być przechowywane przez pięć lat, licząc od pierwszego dnia roku kalendarzowego następującego po roku kalendarzowym, którego te informacje dotyczą (art. 44 ust. 12 ustawy o gospodarce opakowaniami).

Pobranie i zwrot kaucji: wyzwanie dla handlowców

Tylko te największe placówki będą miały obowiązek zarówno przyjąć, jak i oddać kaucję. Mniejsze sklepy będą mogły poprzestać wyłącznie na jej ściągnięciu

Duże sklepy (o powierzchni przekraczającej 200 mkw.), w których są oferowane produkty objęte systemem kaucyjnym, będą zobowiązane do odbierania pustych opakowań i zwrotu kaucji (art. 44 ust. 2 ustawy o gospodarce opakowaniami). Zakłada się bowiem, że są to na tyle duże powierzchnie, iż pozwolą na magazynowanie zebranych opakowań bez większych uciążliwości. Oznacza to, że sklepy wielkopowierzchniowe będą musiały odpowiednio zaplanować rozmieszczenie infrastruktury odpadowej, uwzględniając wszelkie istniejące przepisy (m.in. budowlane, przestrzenne, bezpieczeństwa i higieny pracy, sanitarne, odpadowe i inne).

Z kolei mniejsze jednostki handlowe będą mogły zbierać opakowania i odpady opakowaniowe, a zarazem zwracać kaucję na zasadzie dobrowolności (art. 44 ust. 1 ustawy o gospodarce opakowaniami). Doświadczenia innych krajów pokazują jednak, że mniejsze sklepy mimo to niejednokrotnie decydują się na odbieranie pustych opakowań, by nie tracić na swojej atrakcyjności w oczach konsumentów.

Wszystkie jednostki handlowe, w których będzie można nabyć produkty objęte systemem kaucyjnym, będą natomiast obowiązane do pobierania kaucji.

Wyzwania w praktyce

Zasady pobierania i zwracania kaucji nie zostały niestety doprecyzowane w ustawie kaucyjnej. Wskazano jednak, że kaucja będzie stanowiła określoną kwotę, która zostanie pobrana w momencie sprzedaży napoju w opakowaniu objętym systemem kaucyjnym i zwrócona w momencie zwrotu pustego opakowania lub odpadu opakowaniowego powstałego z opakowania objętego systemem kaucyjnym. Nie dopuszcza się zatem zwrotu kaucji w innej postaci, np. w formie bonu czy vouchera na realizację przyszłych zakupów w danym sklepie lub sieci sklepów.

▶ Mechanizm pobierania. Należy zatem przyjąć, że jednostka handlowa będzie naliczała kaucję na paragonie, na którym będzie widniał zakupiony produkt w opakowaniu objętym systemem kaucyjnym, czyli w taki sposób, jak ma to miejsce obecnie przy nieuregulowanych prawnie systemach kaucyjnych. Z kolei kaucja będzie uiszczana przez użytkownika końcowego w momencie zapłaty za zakupy, tj. łącznie – jako część całkowitej kwoty zakupów.

▶ Sposób zwrotu. Natomiast w przypadku zwrotu opakowań lub odpadów opakowaniowych jest możliwe kilka rozwiązań. Odbiór takich opakowań może następować w kasach obsługowych lub w specjalnie przygotowanych do tego miejscach na zasadzie zbiórki ręcznej. Nie jest też wykluczona zbiórka automatyczna, czyli z wykorzystaniem tzw. butelkomatów. W ramach systemów kaucyjnych jest możliwe także zastosowanie zbiórki mieszanej.

Szczególnie w przypadku zbiórki zautomatyzowanej nie można jednoznacznie stwierdzić, na jakich zasadach będzie odbywało się zwracanie kaucji. Możliwe jest, że automat po zeskanowaniu kodów kreskowych lub innych, specyficznych w ramach danego systemu kaucyjnego (np. kodów QR), będzie wydawał bezpośrednio określoną kwotę, którą otrzyma użytkownik końcowy. Prawdopodobne jest także wydawanie przez automat specjalnego paragonu, na którym będzie widniała kwota, którą zwróci sprzedawca po jego okazaniu. Nie można jednak wykluczyć innych zasad pobierania i zwracania kaucji. Zasady te muszą zostać określone przez podmiot reprezentujący we wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie systemu kaucyjnego.

• Ile wyniesie w praktyce kaucja?

Maksymalna stawka kaucji będzie mogła wynosić 2 zł. Jednak jej wysokość stosowaną w praktyce ma określić rozporządzenie. Zgodnie z projektem rozporządzenia w sprawie wysokości kaucji dla poszczególnych rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym, załączonym do pierwotnego projektu ustawy kaucyjnej, kaucja będzie ustalona na poziomie niższym – 50 gr za jedną sztukę opakowania. Bez względu na rodzaj opakowania, które zostanie objęte systemem kaucyjnym, kwota kaucji miałaby pozostawać niezmieniona. Na razie jednak rozporządzenie jest wciąż w fazie prac.

Gdy konsument zlekceważy

W sytuacji gdy kaucja nie zostanie odebrana przez konsumenta, pieniądze zostaną przeznaczone na finansowanie systemu kaucyjnego.

Oznacza to, że środki te mogą być wykorzystane m.in. na:

• Funkcjonowanie i utrzymanie systemu: Wpłaty nieodebrane od konsumentów mogą być wykorzystane na pokrycie kosztów związanych z administracją, nadzorem i utrzymaniem systemu kaucyjnego;
• Rozwój i ulepszanie systemu: Środki te mogą być reinwestowane w system, np. na ulepszenie infrastruktury punktów zbierania opakowań lub wprowadzenie innowacji mających na celu zwiększenie efektywności i skuteczności systemu;
• Promocję i edukację: Fundusze mogą być przeznaczone na kampanie edukacyjne i promocyjne mające na celu zachęcenie konsumentów do aktywnego uczestnictwa w systemie;
• Inwestycje w recykling i przetwarzanie opakowań: Środki te mogą być wykorzystane na rozwój i modernizację zakładów przetwarzających opakowania oraz na inwestycje w technologie recyklingu.

• Czy możliwe są sytuacje, że sprzedawca będzie tylko zbierał opakowania, ale zaniecha zwrotu kaucji?

Właściciel osiedlowego sklepu (czy każdego innego sklepu o powierzchni sprzedaży poniżej 200 mkw.) będzie zobowiązany do doliczenia kaucji do swoich produktów. Jednakże sam zwrot kaucji będzie się odbywał w przypadku tego typu placówek na zasadzie dobrowolności. Mimo to przepisy jasno wskazują, że kaucja jest oddawana w momencie zwrotu opakowań albo odpadów opakowaniowych. Sytuacja, w której sprzedawca odbierze opakowanie w systemie kaucyjnym, ale jednocześnie zaniecha zwrotu kaucji, jest zatem niedopuszczalna.

• Czy sklep będzie zobowiązany przyjąć stłuczoną butelkę?

Zbieranie pustych opakowań i odpadów opakowaniowych w ramach systemu kaucyjnego będzie z założenia obowiązkowe dla sklepów o powierzchni sprzedaży powyżej 200 mkw. (art. 44 ust. 2 ustawy o gospodarce opakowaniami). Oznacza to, że będą one zobligowane do zbierania zarówno nieuszkodzonych pustych opakowań po napojach objętych systemem kaucyjnym (m.in. szklanych butelek wielokrotnego użytku), jak i pochodzących od tych opakowań odpadów opakowaniowych (m.in. w postaci stłuczonych butelek wielokrotnego użytku). Mniejsze sklepy (o powierzchni poniżej 200 mkw.) będą mogły prowadzić tego typu zbiórkę na zasadzie dobrowolności.

• Czy od stłuczonej butelki też będzie oddawana kaucja?

Kaucja będzie stanowić określoną kwotę pobieraną w momencie sprzedaży produktu w opakowaniu na napoje jednorazowego albo wielokrotnego użytku, o których mowa w załączniku nr 1a do ustawy kaucyjnej, będącego napojem, od użytkownika końcowego tego napoju i oddawaną w momencie zwrotu odpowiednio „opakowania objętego systemem kaucyjnym albo odpadu opakowaniowego powstałego z opakowania objętego systemem kaucyjnym” (art. 8 pkt 6a ustawy kaucyjnej). Zatem w świetle takiego brzmienia przepisów, jeśli szklana butelka jest objęta systemem kaucyjnym, to nawet w przypadku jej stłuczenia (powstania odpadu opakowaniowego) w momencie jej zwrotu w sklepie kaucja powinna być oddana użytkownikowi.

Obowiązki informacyjne

Wraz z wejściem systemu kaucyjnego handlowcy będą musieli umieszczać w sklepach wywieszki informujące konsumentów o dostępnych systemach zwrotu i zbierania opakowań

Według zmienionego art. 42 ust. 1 ustawy o gospodarce opakowaniami przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego, który sprzedaje produkty w opakowaniach, jest obowiązany przekazywać użytkownikom tych produktów informacje o opakowaniach i odpadach opakowaniowych w zakresie:

• dostępnych systemów zwrotu i zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych oraz recyklingu odpadów opakowaniowych,
• właściwego postępowania z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi,
• znaczenia oznaczeń stosowanych na opakowaniach

– co najmniej przez wywieszenie tych informacji w miejscu sprzedaży.

Z kolei przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego lub inny punkt zbierający opakowania i odpady opakowaniowe objęte systemem kaucyjnym, uczestniczący w systemie kaucyjnym w zakresie co najmniej pobierania kaucji, jest obowiązany do umieszczenia w widocznym miejscu informacji o warunkach i trybie zwrotu pustych opakowań i odpadów opakowaniowych w ramach systemu kaucyjnego oraz możliwości zwrotu pobranej kaucji.

Prawa i obowiązki użytkowników końcowych

Najliczniejszą w praktyce grupą uczestników systemu kaucyjnego są tzw. użytkownicy końcowi – zgodnie z definicją wprowadzoną w art. 8 pkt 15 ustawy kaucyjnej pod tym określeniem należy rozumieć użytkownika produktów w opakowaniach na napoje jednorazowego albo wielokrotnego użytku, który nabywa je w celu spożycia przez siebie lub inne osoby, a nie dalszej sprzedaży.

Klienci uczestniczą w systemie kaucyjnym jako nabywcy produktów objętych tym systemem, a w konsekwencji przy zakupie tego typu produktów muszą uiścić nie tylko cenę, ale z mocy prawa także kaucję. Zwrotu zapłaconej kaucji mogą się domagać w momencie zwrotu odpowiednio opakowania objętego systemem kaucyjnym bądź odpadu opakowaniowego powstałego z opakowania objętego tym systemem.

Okresy przejściowe

Ustawodawca przewidział pewne okresy przejściowe, które pozwalają zarówno producentom, jak i handlowcom przejść na nowy system bardziej płynnie

Producenci wprowadzający i handlowcy dostali czas na wyprowadzenie z obiegu rynkowego opakowań wprowadzonych do obrotu przed 1 stycznia 2025 r. Ponadto ustawodawca wziął pod uwagę to, że obecnie już działają na rynku dobrowolne systemy kaucyjne powołane przez producentów.

• Co się stanie z opakowaniami wprowadzonymi na rynek przed wejściem w życie przepisów?

Zgodnie z przepisami przejściowymi zawartymi w ustawie kaucyjnej będzie istniała możliwość wykorzystywania – do momentu zużycia, zwrotu lub wyczerpania zapasów – opakowań (plastikowych butelek do 3 litrów, metalowych puszek do 1 litra, szklanych butelek do 1,5 litra), w których produkty będące napojami zostały wprowadzone do obrotu przed dniem przystąpienia do systemu kaucyjnego, oraz niepobierania kaucji od tych opakowań.

• Co się stanie z obecnie funkcjonującymi systemami depozytowymi?

Przewiduje się możliwość prowadzenia do 31 grudnia 2024 r. utworzonych przed dniem wejścia w życie ustawy kaucyjnej systemów pobierania i zwracania kaucji za opakowania na zasadach dotychczasowych (tj. możliwość zbierania opakowań, w których produkty będące napojami zostały wprowadzone do obrotu przed 1 stycznia 2025 r., oraz zwracania kaucji po 1 stycznia 2025 r., nie później jednak niż do 31 grudnia 2025 r.).

Okres ten powinien zapewnić z jednej strony możliwość odbioru butelek, które są jeszcze zdatne do użycia i nie stanowią odpadu, a z drugiej strony zmotywować podmioty, które dotychczas prowadziły tego typu systemy depozytowe, do przystępowania lub utworzenia systemu kaucyjnego zgodnego z nowymi przepisami.

Nadzór nad systemem i sankcje za niespełnienie wymogów

Czuwanie nad przestrzeganiem przepisów dotyczących selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych przez jednostki handlu detalicznego i hurtowego zostało powierzone wojewódzkim inspektoratom ochrony środowiska

W ramach swoich obowiązków wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska będą realizować wiele działań, do których będzie można zaliczyć:

• Monitorowanie działań przedsiębiorstw: regularne kontrolowanie jednostek handlu detalicznego i hurtowego, aby upewnić się, że wdrożyły i przestrzegają wymagania dotyczące selektywnego zbierania opakowań.
• Sprawdzanie dokumentacji i ewidencji: weryfikowanie, czy firmy prowadzą odpowiednią dokumentację i ewidencję związaną z procesem selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych.
• Ocenianie zgodności z przepisami: analizowanie, czy przedsiębiorstwa spełniają wymagania ustawowe i stosują regulacje dotyczące selektywnego zbierania opakowań oraz ich segregacji.
• Nakładanie sankcji w przypadku naruszeń: w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości lub braku przestrzegania przepisów inspektoraty będą miały uprawnienia do nałożenia sankcji na jednostki handlu detalicznego i hurtowego.

Kary pieniężne za nieprzestrzeganie przepisów będzie wymierzać w drodze decyzji właściwy wojewódzki inspektor ochrony środowiska bądź właściwy wojewódzki inspektor inspekcji handlowej.

Należy przy tym wskazać, że już wcześniej kary pieniężne za nieprzestrzeganie przepisów art. 44 ustawy o gospodarce opakowaniami wymierzał także właściwy wojewódzki inspektor ochrony środowiska.

Dotkliwe kary

Ustawa kaucyjna, oprócz nowych obowiązków nakładanych na przedsiębiorców, wprowadza szeroki katalog dotkliwych administracyjnych kar pieniężnych, które będą grozić przedsiębiorcom naruszającym ustalone przepisy lub niewywiązującym się z obowiązków nałożonych na nich w ramach systemu kaucyjnego. Wysokość kar pieniężnych dla poszczególnych typów tzw. deliktów (naruszeń lub zaniechań) będzie wynosić od 500 zł do nawet 1 000 000 zł. Najwyższe kary będą wymierzane m.in. za prowadzenie systemu kaucyjnego bez wymaganego zezwolenia, a także niezapewnienie transportu oraz odbierania opakowań i odpadów opakowaniowych z jednostek handlu detalicznego i hurtowego oraz innych punktów zbierających opakowania i odpady opakowaniowe objętych systemem kaucyjnym.

Orzekanie w sprawach o czyny, o których mowa w art. 59–61 ustawy kaucyjnej, będzie następować w trybie przepisów ustawy z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. z 2022 r. poz. 1124). ©℗