W dniu 31 sierpnia 2023 r. prezydent podpisał nowelizację ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, mającą wejść w życie 1 stycznia 2025 r. Co się zmieni?
Kaucja
Zgodnie z nowelizacją do jednorazowych butelek z plastiku o pojemności do 3 l, szklanych butelek przeznaczonych do wielorazowego użytku do 1,5 l oraz metalowych puszek do 1 l zostanie doliczona kaucja w wysokości 50 gr. za opakowanie. Aby ją odzyskać w sklepie nie trzeba będzie przedkładać paragonu potwierdzającego zakup.
Obowiązek odbierania opakowań
Obowiązek odbierania opakowań będzie spoczywał na sklepach, których powierzchnia przekracza 200 m2. Mniejsze podmioty będą natomiast mogły dobrowolnie przystąpić do systemu kaucyjnego. Przedsiębiorcy tworzący system będą mogli powołać operatora odpowiadającego za funkcjonowanie systemu, przy czym zgodnie z ustawą możliwe będzie również stworzenie kilku systemów. Pytanie tylko, czy wysokość zaproponowanej w projekcie rozporządzenia kaucji (mającej wynieść 50 gr. za opakowanie) jest adekwatna do polskich realiów rynkowych (w tym dla samego konsumenta) i czy w konsekwencji osiągnięte zostaną zakładane przez ustawodawcę cele.
Zalety
Wprowadzenie systemu kaucyjnego ma znaczenie nie tylko w kontekście polepszenia ochrony środowiska, ale również ma na celu ukształtowanie gospodarki w obiegu zamkniętym, pozwalającej na bardziej racjonalne korzystanie z zasobów naturalnych, tj. recykling czy redukcję odpadów. System kaucyjny pozytywnie oddziałuje na kształtowanie proekologicznych postaw Europejczyków, ogranicza emisję CO2 i prowadzi do utworzenia tzw. zielonych miejsc pracy (np. produkcja opakowań czy sortownie).
Wady
Wśród niektórych przedsiębiorców wątpliwości budzi: możliwość istnienia wielości systemów kaucyjnych, kwestia odpowiedzialności producenta oraz dodatkowe obciążenie opłatą mieszkańców gmin, w sytuacji, gdy podlegająca kaucji butelka trafi do osiedlowego śmietnika. Wreszcie system kaucyjny może być dyskryminujący dla mieszkańców obszarów wiejskich, gdzie sklepy o powierzchni przekraczającej 200 m2 są znacznie oddalone. Pamiętajmy również o tym, że stworzenie w Polsce systemu kaucyjnego wiąże się z dużym nakładem finansowym, a segregacja możliwa jest jedynie w odniesieniu do określonych surowców. Kontrowersje może wywoływać również przepis, zgodnie z którym przedsiębiorcy, którzy nie utworzą systemu lub nie osiągną określonego poziom zebranych opakowań, będą musieli zapłacić opłatę produktową wynoszącą 25 zł za 1 kg, przy czym zasadnicza maksymalna stawka tej opłaty dla opakowań wynosi 4,50 za 1 kg.
Implementacje dyrektywy UE
Nowelizacja ustawy stanowi implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z 5 czerwca 2019 r. ws. zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisku (dyrektywa SUP, ang. Single-use plastics). Zgodnie z jej założeniami w 2035 r. 65 % odpadów ma podlegać recyklingowi.
System kaucyjny w innych krajach
Obecnie system kaucyjny z powodzeniem funkcjonuje w: Chorwacji, Danii, Estonii, Finlandii, Holandii, Islandii, Litwie, Łotwie, Malcie, Niemczech, Norwegii, Słowacji i Szwecji. Szacuje się, że korzysta z niego ok. 138 mln ludzi i zapewnia on zwrot na poziomie 80-90 %.
System kaucyjny a gastronomia
Rosnący popyt na zamawianie jedzenia do domu prowadzi do zwiększenia produkcja opakowań, które w przyszłości najprawdopodobniej „zmuszą” ustawodawcę do wprowadzenia systemu kaucyjnego także w branży gastronomicznej. Ciekawostką jest, że tego typu rozwiązania wdrażane są właśnie przez niemieckiego ustawodawcę.
Podsumowanie
Mając na uwadze szereg przytoczonych powyżej argumentów należy stwierdzić, że działania podjęte przez polskiego ustawodawcę są właściwe i znacząco przybliżają Polskę do krajów Europy Zachodniej, w której systemy kaucyjne z powodzeniem funkcjonują już od dawna. Zastanowić się jedynie można, czy system w zaprezentowanym kształcie sprawdzi się w polskich realiach, tj. czy wysokość kaucji jest odpowiednio dopasowana oraz obowiązek odbierania opakowań nie będzie dyskryminujący dla niektórych przedsiębiorców czy mieszkańców mniejszych gmin. Warto także, aby ustawodawca rozważył w przyszłości rozszerzenie systemu kaucyjnego na branżę gastronomiczną. Na uwadze należy mieć jednak, że wprowadzenie systemu kaucyjnego w Polsce wiąże się z dużym nakładem finansowym, a możliwość recyklingu istnieje jedynie w odniesieniu do określonych rodzajów opakowań.