Minister edukacji i nauki przedstawił priorytety w polityce oświatowej. Znowelizowano też rozporządzenia dotyczące egzaminu ósmoklasisty oraz matur, szkolnictwa branżowego i wykazu lektur. Zmiany szykują się również w indywidualnym nauczaniu, a także w programie „Aktywna tablica”

Zwykle wraz z 1 września wchodzą w życie liczne nowelizacje przepisów oświatowych. Duży pakiet regulacji został już opublikowany i zacznie obowiązywać wraz z początkiem roku szkolnego. Są jednak i takie, które – mimo że do pierwszego dzwonka został niespełna tydzień – wciąż (w dniu, w którym zamykaliśmy ten numer SIA) pozostawały na etapie projektów. Chodzi np. o rozporządzenia dotyczące nauczania indywidualnego oraz programu „Aktywna tablica”.

nadzór pedagogiczny

Zacznijmy od tego, że minister edukacji i nauki określił priorytety w zakresie nadzoru pedagogicznego. Jego głównym zadaniem jest poprawa jakości nauczania w szkole.
Nadzór pedagogiczny jest procesem planowanym, w którym ważną rolę odgrywa minister edukacji i nauki. Ustala on podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa, w tym właśnie zadania z zakresu nadzoru pedagogicznego. Podstawę do tego działania stanowi art. 60 ust. 3 pkt 1 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 762; dalej: u.p.o.). Przepis ten nie jest jednak delegacją ustawową do określenia podstawowych kierunków realizacji polityki oświatowej państwa w formie rozporządzenia. Dlatego zwykle minister ustala je w formie zwykłego pisma, które jest ogłaszane na stronie internetowej resortu. Na rok szkolny 2021/2022 kierunki te wskazano w piśmie z 8 lipca 2021 r. (znak: DKO-WNP.4092.46.2021.DB). [ramka] Co ważne, obecnie ogłoszone priorytety mają m.in. wpływ na planowane działania kuratorów oświaty na rok szkolny 2021/2022 w ramach nadzoru pedagogicznego. Przy czym, jak wynika z art. 60 ust. 1 pkt 2 u.p.o., działania te muszą być zgodne z podstawowymi kierunkami realizacji polityki oświatowej państwa w zakresie nadzoru pedagogicznego ustalonymi przez ministra edukacji i nauki. W myśl tego przepisu minister właściwy do spraw oświaty i wychowania nadzoruje i koordynuje wykonywanie nadzoru pedagogicznego na terenie kraju, w szczególności nadzoruje działalność kuratorów oświaty w tym zakresie.

Priorytety ministerstwa

Kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2021/2022 to:
• wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny, m.in. przez właściwą organizację zajęć edukacyjnych, wychowanie do życia w rodzinie oraz realizację zadań programu wychowawczo-profilaktycznego;
• wychowanie do wrażliwości na prawdę i dobro; kształtowanie właściwych postaw szlachetności, zaangażowania społecznego i dbałości o zdrowie;
• działanie na rzecz szerszego udostępnienia: kanonu edukacji klasycznej; wprowadzenia w dziedzictwa cywilizacyjnego Europy; edukacji patriotycznej; nauczania historii oraz poznawania polskiej kultury, w tym osiągnięć duchowych i materialnych; szersze i przemyślane wykorzystanie w tym względzie m.in. wycieczek edukacyjnych;
• podnoszenie jakości edukacji poprzez działania uwzględniające zróżnicowane potrzeby rozwojowe i edukacyjne wszystkich uczniów; zapewnienie wsparcia psychologiczno-pedagogicznego, szczególnie w sytuacji kryzysowej wywołanej pandemią COVID-19, w celu zapewnienia dodatkowej opieki i pomocy, wzmacniającej pozytywny klimat szkoły oraz poczucie bezpieczeństwa; roztropne korzystanie w procesie kształcenia z narzędzi i zasobów cyfrowych oraz metod kształcenia wykorzystujących technologie informacyjno-komunikacyjne;
• wdrażanie zintegrowanej strategii umiejętności – rozwój umiejętności zawodowych w edukacji formalnej i pozaformalnej, w tym uczenie się dorosłych;
• wzmocnienie edukacji ekologicznej w szkołach; rozwijanie postawy odpowiedzialności za środowisko naturalne. ©℗

Rola kuratorów i dyrektorów

Plan nadzoru pedagogicznego opracowują na każdy rok szkolny kuratorzy oświaty. Uwzględniają w nim wnioski z nadzoru sprawowanego w poprzednim roku szkolnym oraz podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa.
Plan ten zawiera:
  • liczbę ewaluacji całościowych oraz liczbę i zakres ewaluacji problemowych planowanych w poszczególnych typach szkół i rodzajach placówek;
  • liczbę i tematykę kontroli planowanych w poszczególnych typach szkół oraz rodzajach placówek;
  • zakres monitorowania, typy szkół i rodzaje placówek objętych monitorowaniem oraz ich liczbę.
Kuratorzy oświaty podają do publicznej wiadomości plan nadzoru pedagogicznego przez zamieszczenie go na stronie internetowej urzędu w terminie do 31 sierpnia roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, którego dotyczy ten plan.
Pamiętać należy, że w razie wprowadzenia przez ministra edukacji i nauki zmian w podstawowych kierunkach realizacji polityki oświatowej państwa oraz wytycznych i poleceniach kuratorzy oświaty niezwłocznie będą musieli dostosować plan nadzoru pedagogicznego do tych zmian i podać go do wiadomości. Tematykę kontroli w poszczególnych rodzajach szkół szef resortu edukacji i nauki podał we wspomnianym piśmie z 8 lipca 2021 r. [tabela]
Tabela. To skontrolują kuratorzy
Rodzaj placówki Temat
Przedszkola oraz inne formy wychowania przedszkolnego Organizacja wczesnego wspomagania rozwoju dziecka
Publiczne szkoły podstawowe i ponadpodstawowe Przyjmowanie do szkół i wspomaganie nauki osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi podlegającymi obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw
Publiczne szkoły podstawowe prowadzane przez jednostki samorządu terytorialnego, w stosunku do których podjęto zamiar likwidacji w roku 2020, 2021 lub 2022 Zgodność z prawem procesu rekrutacji, przyjmowania i przenoszenia uczniów do innej szkoły w latach 2019-2021 oraz arkuszy organizacji pracy szkoły
Szkoły specjalne podstawowe i ponadpodstawowe, w tym zorganizowane w ośrodkach wskazanych w art. 2 pkt 7 u.p.o. Organizacja kształcenia i wsparcia dla uczniów objętych kształceniem specjalnym w szkołach specjalnych
Szkoły ponadpodstawowe Zgodność z przepisami prawa funkcjonowania oddziałów międzynarodowych
Niepubliczne szkoły policealne prowadzące kształcenie w zawodach z branży opieki zdrowotnej Zgodność z przepisami prawa organizacji kształcenia zawodowego w branży opieki zdrowotnej
Szkoły i placówki prowadzące kształcenie na kwalifikacyjnych kursach zawodowych i kursach umiejętności zawodowych Zgodność z przepisami prawa kształcenia na kwalifikacyjnych kursach zawodowych i kursach umiejętności zawodowych
Dyrektorzy szkół też opracowują na każdy rok szkolny plan nadzoru pedagogicznego. Przedstawiają go na zebraniu rady pedagogicznej, a w przypadku szkoły lub placówki, w której się jej nie tworzy, na zebraniu z udziałem nauczycieli i osób niebędących nauczycielami realizujących zadania statutowe szkoły lub placówki. Robią to w terminie do 15 września roku szkolnego, którego ten plan dotyczy. Oczywiście i ten plan nadzoru pedagogicznego jest opracowywany z uwzględnieniem wniosków z nadzoru pedagogicznego sprawowanego w szkole lub placówce w poprzednim roku szkolnym oraz podstawowych kierunków realizacji polityki oświatowej państwa, o których mowa w art. 60 ust. 3 pkt 1 u.p.o.

egzamin ósmoklasisty i matury

W 2022 r. egzamin ósmoklasisty zostanie przeprowadzony w maju, czyli o miesiąc później niż zazwyczaj. Ponadto nie odbędzie się egzamin z czwartego przedmiotu obowiązkowego, wybranego spośród przedmiotów: biologia, chemia, fizyka, geografia lub historia. Natomiast matura, podobnie jak w 2021 r., będzie przeprowadzana tylko w części pisemnej. Absolwenci będą jednak mieli obowiązek (nie było go w ubiegłym roku) przystąpienia w 2022 r. do egzaminu maturalnego z jednego przedmiotu dodatkowego na poziomie rozszerzonym. Takie rozwiązania wynikają z rozporządzeń ministra edukacji i nauki z 17 sierpnia 2021 r. zmieniających rozporządzenia w sprawie:
  • czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. poz. 1519);
  • szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. poz. 1525 ).
Przesunięcie terminu egzaminu ósmoklasisty z kwietnia na maj oznacza późniejsze ogłoszenie wyników tego egzaminu (zostaną ogłoszone w ferie letnie). Z kolei rezygnacja z przeprowadzania egzaminu ósmoklasisty z czwartego przedmiotu do wyboru spowodowała konieczność zmiany przeliczania na punkty wyniku egzaminu z trzech przedmiotów. Szczegóły tej operacji określa drugie ze wspomnianych rozporządzeń.
Ponadto w przyszłym roku absolwent zda maturę i otrzyma świadectwo dojrzałości, jeżeli uzyska z każdego przedmiotu obowiązkowego w części pisemnej co najmniej 30 proc. punktów możliwych do uzyskania i przystąpi do egzaminu maturalnego z co najmniej jednego przedmiotu dodatkowego na poziomie rozszerzonym. To najważniejsze zmiany wynikające z rozporządzeń z 17 sierpnia 2021 r.

zmiany w wykazie lektur

13 sierpnia minister edukacji i nauki podpisał nowelizacje rozporządzeń w sprawie:
  • podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. poz. 1533);
  • ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz.U. poz. 1534).
Pierwsza regulacja zmienia wykaz lektur z języka polskiego na wszystkich etapach kształcenia. Zmiany dotyczą głównie lektur uzupełniających (w przypadku klas I–III szkoły podstawowej – są to propozycje lektur do wspólnego i indywidualnego czytania) i polegają na zaproponowaniu takich pozycji książkowych, które warto omawiać z uczniami ze względu na ich walory edukacyjne i wychowawcze (czytelny system wartości), elementy konstrukcyjne utworu (konstrukcja świata przedstawionego, wyraziście zarysowana akcja) oraz warstwę językową utworu (polszczyzna staranna, pozbawiona wulgaryzmów i kolokwializmów, nadmiernych ozdobników).
Zmiany w drugim rozporządzeniu polegają na wykreśleniu zalecenia realizacji zajęć wychowanie do życia w rodzinie (WDŻ) na pierwszej i ostatniej godzinie lekcyjnej. Rozwiązanie to nie nakłada obligatoryjnego obowiązku innego planowania rozkładu lekcji. Pozwoli natomiast dyrektorowi planować je w najbardziej optymalny sposób, tj. bez narzucania, że powinny być one na pierwszej lub ostatniej godzinie lekcyjnej.
Ponadto 13 sierpnia 2021 r. minister edukacji i nauki podpisał też nowelizację rozporządzenia w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz.U. poz. 1537). W akcie tym została ustalona podstawa programowa przedmiotu historia tańca – jako jednego z przedmiotów, które mogą być realizowane w liceach ogólnokształcących i technikach w zakresie rozszerzonym. Przy czym zajęcia z tego przedmiotu szkoły będą mogły uwzględnić w planie nauczania od roku szkolnego 2023/2024.

szkolnictwo branżowe

Od 1 września zacznie też obowiązywać rozporządzenie ministra edukacji i nauki z 28 maja 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz dodatkowych umiejętności zawodowych w zakresie wybranych zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. poz. 1087). Określono w nim podstawy programowe kształcenia w nowych zawodach szkolnictwa branżowego, tj.:
  • technik dekarstwa przyporządkowany do branży budowlanej,
  • technik robotyk (branża elektroniczno-mechatroniczna),
  • podolog (branża fryzjersko-kosmetycza),
  • technik stylista (branża przemysłu mody).
Kształcenie w powyższych zawodach będzie mogło być prowadzone od roku szkolnego 2021/2022.
Zmianie również ulegnie podstawa programowa kształcenia w zawodzie opiekun medyczny przyporządkowanym do branży opieki zdrowotnej (załącznik nr 20). Zgodnie z nową podstawą programową kształcenie w tym zawodzie będzie prowadzone od 1 września 2021 r. i będzie możliwe jedynie w 1,5-rocznej szkole policealnej prowadzącej kształcenie w formie dziennej lub stacjonarnej (bez możliwości jego prowadzenia na kwalifikacyjnych kursach zawodowych lub kursach umiejętności zawodowych).
Od 1 września szkolnictwo branżowe zacznie także obowiązywać rozporządzenie ministra edukacji i nauki z 4 czerwca 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogólnych celów i zadań kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. poz. 1036). Nowela ta wprowadza zmiany w zakresie zawodu technik gazownictwa przyporządkowanego do branży budowlanej, a dotyczą one zmian nazw kwalifikacji wyodrębnionych w tym zawodzie. Ponadto wprowadza ona także zmianę w zakresie zawodu technik spawalnictwa (branża mechaniczna) – poprzez dodanie kwalifikacji „MEC.04. Montaż systemów rurociągowych” jako kolejnej kwalifikacji będącej pierwszą kwalifikacją wyodrębnioną w tym zawodzie.

aktywna tablica

Najbardziej zaawansowane prace legislacyjne dotyczą projektu zmiany rządowego programu „Aktywna tablica”. Chodzi o nowelizację rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie szczegółowych warunków, form i trybu realizacji rządowego programu rozwijania szkolnej infrastruktury oraz kompetencji uczniów i nauczycieli w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych na lata 2020–2024 – „Aktywna tablica”.
Program polega na działaniach w zakresie cyfryzacji szkół, a pierwszy rok jego realizacji przypadł na okres zdalnego nauczania w szkołach w związku z epidemią COVID-19. To doświadczenie pokazało, że konieczne jest rozszerzenie katalogu sprzętu umożliwiającego realizację nauczania na odległość o zestaw dla nauczyciela do prowadzenia zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, w skład którego wchodzą laptop, dodatkowa kamera internetowa, dodatkowy zestaw słuchawek i mikrofon, statyw, tablet graficzny lub innego rodzaju tablet służący w szczególności do rysowania elementów graficznych na komputerze lub monitorze. Maksymalna wysokość wsparcia finansowego dla szkoły na zakup zestawu dla nauczyciela do prowadzenia zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość będzie wynosiła 14 tys. zł.
Niezbędne stało się też pełniejsze uwzględnienie oczekiwań dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym uczniów z niepełnosprawnościami kształcących się w szkołach ogólnodostępnych. Proponuje się wprowadzenie rozwiązania umożliwiającego w sposób jednoznaczny określenie pierwszeństwa przyznawania wsparcia finansowego dla organów prowadzących szkoły, w których kształcą się uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Nowelizacja przepisów modyfikująca „Aktywną tablicę” ma spowodować, że wsparcie finansowe w ramach programu będzie dostępne dla tych szkół podstawowych, które nie otrzymały takiej pomocy w poprzedniej jego edycji, tj. w latach 2017–2019. Wyjątkiem oczywiście będzie sytuacja, gdy wsparcie ma dotyczyć sprzętu, pomocy dydaktycznych i narzędzi do terapii kupowanych z przeznaczeniem dla uczniów niepełnosprawnych kształcących się w danej szkole. Przewiduje się także wydłużenie niektórych terminów. Przykładowo organy prowadzące szkoły objęte wsparciem finansowym będą składały sprawozdania wojewodom w terminie do 15 września (a nie jak dotychczas do 30 czerwca) każdego roku następującego po roku otrzymania wsparcia finansowego.
W dniu, w którym zamykaliśmy ten numer, projekt nowelizacji rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie programu „Aktywna tablica” czekał jeszcze na podpis premiera i publikację w Dzienniku Ustaw.

indywidualne nauczanie

Kolejnym aktem, na który czekają dyrektorzy szkół, jest nowelizacja rozporządzenia ministra edukacji i nauki z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży. Zakłada się w nim przedłużenie na kolejny rok szkolny możliwości prowadzenia zajęć indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego i indywidualnego nauczania bez konieczności bezpośredniego kontaktu dziecka lub ucznia z nauczycielem. Takie nauczanie będzie możliwe, o ile z wnioskiem w tej sprawie wystąpią do dyrektora przedszkola lub szkoły rodzice dziecka lub ucznia albo pełnoletni uczeń. W dniu, w którym zamykaliśmy ten numer „SiA”, nowelizacja czekała na podpis szefa resortu. Ma wejść w życie 1 września 2021 r.
Przypomnijmy, że indywidualnym obowiązkowym rocznym przygotowaniem przedszkolnym lub indywidualnym nauczaniem obejmuje się dzieci i młodzież, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej lub szkoły. Ten sposób nauki organizuje się tak, by zapewnić wykonanie zaleceń określonych w orzeczeniu o indywidualnym nauczaniu.
Indywidualne nauczanie jest prowadzone z uczniem przez nauczycieli szkoły, którym dyrektor szkoły powierzy prowadzenie tych zajęć. W uzasadnionych przypadkach może on powierzyć prowadzenie zajęć nauczycielowi zatrudnionemu w innej placówce. W indywidualnym nauczaniu realizuje się wszystkie obowiązkowe zajęcia edukacyjne wynikające z ramowego planu nauczania danego typu i rodzaju szkoły, które są dostosowane do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia.

nauczanie domowe

Nowe prawo w nowym roku szkolnym to także zmienione – uproszczone – zasady nauczania domowego. Zgodnie z ustawą z 17 marca 2021 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe (Dz.U. poz. 762) od 1 lipca 2021 r. wniosek o realizowanie obowiązków edukacyjnych poza przedszkolem/szkołą można złożyć:
  • w dowolnym przedszkolu lub szkole, do którego dziecko zostało przyjęte, nawet jeżeli nie znajduje się w województwie, w którym uczeń mieszka,
  • bez dołączania opinii wydanej przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną.
Przypomnijmy: obowiązek wychowania przedszkolnego (szkolny lub nauki) może być realizowany w systemie edukacji domowej na wniosek rodziców. Decyzję w tej sprawie podejmuje dyrektor odpowiednio publicznego lub niepublicznego przedszkola, szkoły podstawowej, gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej, do której dziecko zostało przyjęte. A zezwolenie może być wydane przed rozpoczęciem roku szkolnego lub w trakcie jego trwania (pismo MEN z 21 kwietnia 2017 r., 11769/2017).