W myśl art. 107 ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (p.s.w.) pracownikami uczelni są nauczyciele akademiccy oraz zatrudnieni nieposiadający takiego statusu. Nawiązanie stosunku pracy następuje na podstawie mianowania (jedynie w przypadku osoby posiadającej tytuł naukowy profesora) albo umowy o pracę.
Akt mianowania stanowi szczególną podstawę nawiązania stosunku pracy, który wiąże się ze zwiększoną stabilizacją zatrudnienia. Przepisy PSW również wpisują się w tę zasadę.

Łatwe rozwiązanie

Artykuł 123 p.s.w. przewiduje możliwość rozwiązania umowy z mianowanym akademikiem w drodze porozumienia, przez wypowiedzenie dokonane przez jedną ze stron lub bez wypowiedzenia. Cechą charakterystyczną jest termin rozwiązania stosunku pracy. Następuje ono każdorazowo z końcem semestru, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia.
Nie ulega wątpliwości, iż najłatwiejszym sposobem na rozstanie się uczelni z akademikiem jest rozwiązanie stosunku pracy za porozumieniem stron, które nie powoduje komplikacji prawnych. Z kolei w art. 124 p.s.w. wskazano przesłanki wypowiedzenia (m.in. wszczęcie postępowania w sprawie likwidacji uczelni), a art. 126 p.s.w. akcentuje okoliczności uprawniające do rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia (m.in. niedostarczenie w wyznaczonym terminie orzeczenia potwierdzającego zdolność do pracy na zajmowanym stanowisku, wydanego przez lekarza prowadzącego badania okresowe lub kontrolne).

Ważne przesłanki

Obok wyżej wymienionych form rozstania się z mianowanym nauczycielem akademickim ustawa pozostawia organom uczelni pewien bufor bezpieczeństwa, za pomocą którego można również z innych przyczyn rozwiązać stosunek pracy. A mianowicie art. 125 p.s.w. stanowi, że może się tak stać również z innych ważnych przyczyn, po uzyskaniu opinii organu kolegialnego wskazanego w statucie uczelni.
W pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę na organy uprawnione do rozwiązywania stosunku pracy na podstawie przepisów tej ustawy. Są nimi rektor (w uczelni publicznej) lub organ uczelni wskazany w statucie (w uczelni niepublicznej). Artykuł 125 p.s.w. rozszerza zatem katalog organów, które biorą udział w procedurze rozwiązania stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego. Wskazuje też na „ważne przyczyny”, które uzasadniają – mimo niewystępowania przesłanek z art. 123 p.s.w. – rozwiązanie stosunku pracy mianowanego nauczyciela akademickiego. Termin ten jest pojęciem nieostrym i ma charakter klauzuli generalnej. Należy ją zatem interpretować niezwykle ostrożnie, tak aby nie narazić się na ewentualny zarzut nadużycia.

Niedobór środków

Aby dokonać próby interpretacji tej klauzuli, warto sięgnąć do orzeczeń sądowych. I tak według wyroków ważną przyczyną mogą być niewystarczające środki finansowe, które uniemożliwiają dalsze zatrudnienie nauczyciela akademickiego, czy utrata pełnej zdolności do czynności prawnej. Z kolei w orzecznictwie można spotkać takie okoliczności, jak m.in.:
● niewielka liczba zajęć dydaktycznych,
● niewystarczające kwalifikacje lub ich brak,
● trudna sytuacja uczelni, wydziału (por. np. wyrok SN z 25 czerwca 2009 r., sygn. akt I PK 228/08).
Jednocześnie uzyskanie prawa do emerytury (uchwała Sądu Najwyższego z 21 stycznia 2009 r., sygn. akt II PZP 13/08), jak również wystąpienie przesłanek powodujących pociągnięcie nauczyciela akademickiego do odpowiedzialności dyscyplinarnej (wyrok SN z 27 czerwca 2006 r., sygn. akt I PK 102/06) nie są „ważnymi przyczynami”. O ile zaś znaczny niedobór zajęć dydaktycznych taką przesłankę stanowi (wyrok SN z 2 czerwca 1995 r., sygn. akt I PRN 25/95), o tyle niewielki brak pełnego obciążenia wykładami i ćwiczeniami już taką nie jest (wyrok SN z 7 marca 1997 r., sygn. akt I PKN 32/97).
Sąd Najwyższy zajmował się również możliwością wskazania w statucie uczelni przykładowych ważnych przyczyn, które uzasadniają rozwiązanie za wypowiedzeniem stosunku pracy z mianowania (wyrok SN z 7 stycznia 2010 r., sygn. akt II PK 166/09). W świetle tego wyroku z art. 125 p.s.w. nie sposób wyinterpretować takiego uprawnienia. Jest to słuszna konkluzja, gdyż w przeciwnym razie – w zależności od treści statutów poszczególnych uczelni – sytuacja mianowanego nauczyciela akademickiego byłaby diametralnie inna.
Podstawa prawna
Art. 123, art. 125 ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 572 z późn. zm.).

Marek Wocka, autor jest aplikantem radcowskim z Kancelarii Meissner & Partnerzy Radcowie Prawni w Opolu, zastępcą przewodniczącego Rady Gminy Dąbrowa