ZUS i pracodawca mają prawo skontrolować, czy pracownik prawidłowo wykorzystuje zaświadczenie lekarskie o niezdolności do pracy. Jeżeli okaże się, że tak nie jest, ubezpieczonemu grozi nie tylko utrata prawa do świadczenia chorobowego - pracodawca może także rozwiązać z nim umowę o pracę.

ZUS i pracodawca mogą przeprowadzać kontrole zaświadczeń lekarskich w dwóch zakresach:

  • badania prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy (na podstawie art. 59 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm.),
  • sprawdzenia prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich (na podstawie art. 68 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa).

Tutaj przeczytasz więcej o kontroli ze strony ZUS>> i pracodawcy>>

W praktyce kontrole przeprowadza głównie ZUS. Zakład z urzędu sprawdza zwolnienia dłuższe niż 33 dni. Zwolnienia trwające krócej ZUS kontroluje głównie na wniosek pracodawców (jeśli zatrudniają mniej niż 20 ubezpieczonych, nie mają prawa do prowadzenia własnych kontroli zwolnień i muszą prosić o to ZUS).

Na czym polega kontrola

Kontrola w zakresie badania prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy ma charakter formalny - jej celem jest ustalenie, czy zwolnienie wystawione na druku ZUS ZLA zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich oraz czy nie zostało sfałszowane. Co grozi za sfałszowanie zwolnienia lekarskiego, dowiesz się tutaj>>

Z kolei kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich polega na ustaleniu, czy dana osoba w okresie, w którym jest niezdolna do pracy:

  • nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem;
  • nie wykonuje pracy zarobkowej.

Wykorzystanie zwolnienia niezgodnie z celem

Za wykorzystanie zwolnienia od pracy niezgodnie z jego celem uważa się między innymi nieprzestrzeganie wskazań lekarskich dotyczących nakazu leżenia w łóżku, zakazu wykonywania różnych prac domowych, prac w ogrodzie lub gospodarstwie rolnym czy też inne wykorzystywanie zwolnienia do celów innych niż leczenie.

Także uczestnictwo w różnego rodzaju zajęciach dokształcających, na przykład kursach językowych, można uznać za niewłaściwy sposób korzystania ze zwolnienia lekarskiego. Pracownik przebywający na zwolnieniu powinien bowiem postępować w taki sposób, aby jak najszybciej odzyskać sprawność zdrowotną i wrócić do pracy. Wiąże się to z wypełnianiem zaleceń i wskazówek lekarskich. Nawet jeżeli więc na zwolnieniu - dla przykładu - lekarz zanotował „pacjent może chodzić", to taki zapis upoważnia go jedynie do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego, takich jak poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na zabieg czy kontrolę lekarską.

Praca zarobkowa

Ponadto w czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim zabronione jest również wykonywanie wszelkiego rodzaju pracy - nawet takiej, którą ubezpieczony będzie świadczył nieodpłatnie, w ramach pomocy koleżeńskiej lub rodzinnej.

Jako pracę zarobkową ustawodawca rozumie wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, jak również wykonywanie różnych czynności na podstawie stosunków prawnych o charakterze cywilnoprawnym (umowa zlecenia, o dzieło), a także prowadzenie własnej działalności gospodarczej czy samozatrudnienie. Bez znaczenia jest przy tym to, jak bardzo taka praca obciąża organizm pracownika pozostającego na zwolnieniu lekarskim, czy jest wykonywana w pełnym wymiarze godzin, ani też jaka jest motywacja pracownika podejmującego taką pracę. W trakcie zwolnienia lekarskiego ubezpieczony powinien bowiem podjąć wszelkie niezbędne czynności zmierzające do odzyskania zdolności do pracy, a jakakolwiek praca zarobkowa może zmierzać do przedłużenia się okresu niezbędnego do odzyskania utraconej zdolności.

W przypadku wykorzystywania zwolnienia niezgodnie z jego celem - zwłaszcza wykonywania pracy zarobkowej przez ubezpieczonego - następuje utrata prawa do świadczenia chorobowego za cały okres otrzymanego zwolnienia. W takim przypadku trzeba również zwrócić już pobrany zasiłek chorobowy.

Pracodawca rozwiąże umowę

Wykonywanie pracy podczas zwolnienia lekarskiego może kosztować chorego pracownika nie tylko utratę prawa do zasiłku - czasami jest także przyczyną rozwiązania umowy o pracę.

Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem, który:

  • na zwolnieniu lekarskim pracował w innym miejscu pracy;
  • nie stosował się do zaleceń lekarza i nie dążył do jak najszybszego powrotu do zdrowia;
  • nie poddał się kompleksowej rehabilitacji lub nie zgodził się na zabieg, który by ulżył jego schorzeniu;
  • chciał przedłużyć zwolnienie, aby uniknąć powrotu do pracy, gdzie miało mu zostać wręczone wypowiedzenie.

Powyżej wymienione przykłady mogą zostać uznane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i stanowić podstawę do wypowiedzenia stosunku pracy w trybie dyscyplinarnym.

Podstawa prawna

Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2000 roku, sygn. akt: I PKN 44/00