Pani Katarzyna od kilku miesięcy pracuje w charakterze opiekunki do dziecka. – Niedawno mój pracodawca zaproponował mi zamiast pracy bez umowy, jak dotychczas, zatrudnienie w charakterze niani na podstawie umowy uaktywniającej. Czym dokładnie ona jest i jakie daje mi przywileje? – pyta nasza czytelniczka.
Radosław Milczarski Biuro Prasowe ZUS / DGP / Wojtek Gorski
W październiku 2011 r. weszły w życie przepisy ułatwiające wyjście opiekunek do dzieci z szarej strefy, czyli pracy bez pisemnej umowy i bez zgłaszania niań do ubezpieczenia. Zgodnie z nimi rodzic, który chce zatrudnić nianię, może to zrobić na preferencyjnych warunkach – na podstawie umowy uaktywniającej.
Ale uwaga! W taki sposób można zatrudnić nianię opiekującą się dzieckiem od ukończenia przez nie 20. tygodnia życia do zakończenia roku szkolnego, w którym maluch skończy trzy lata. Tylko w wyjątkowych przypadkach okres ten może się wydłużyć o rok pod warunkiem, że dziecko nie będzie mogło uczęszczać do przedszkola (np. z powodu braku miejsc). Nianią nie może być przy tym osoba niepełnoletnia ani jedno z rodziców.
Dzięki umowie nianie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu, a także emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu; ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne. Rozwiązanie to nie tylko daje więc osobom utrzymującym się z opieki nad maluchami możliwość legalnego zatrudnienia, lecz także zapewnia im ochronę socjalną. Osoby, które są jednocześnie zatrudnione na podstawie umowy o pracę i umowy uaktywniającej (zawartej z innym podmiotem niż pracodawca), podlegają ubezpieczeniom z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Z tytułu umowy uaktywniającej składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne, ale tylko pod warunkiem, że na podstawie umowy o pracę ich wynagrodzenie jest równe lub wyższe minimalnemu (w tym roku wynosi ono 1600 zł). Jeśli ich zarobki są niższe niż płaca minimalna, składki muszą być opłacane również z tytułu umowy uaktywniającej.
Jeśli niania jest zatrudniona wyłącznie na podstawie umowy uaktywniającej, podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe jest przychód osiągany z tytułu umowy. Jeżeli odpłatność została określona w innej formie niż kwotowa, to podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne stanowi zadeklarowana kwota, nie może ona jednak być niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Dzięki wprowadzonym w 2011 r. regulacjom, jeśli niania na podstawie umowy uaktywniającej ma uzyskiwać przychód równy minimalnemu wynagrodzeniu, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe finansowane są przez budżet państwa za pośrednictwem ZUS. Ale uwaga! ZUS będzie opłacał składki tylko pod warunkiem spełnienia kilku wymogów: niania musi być zgłoszona przez rodzica do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, rodzice (lub rodzic samotnie wychowujący dziecko) są zatrudnieni, prowadzą pozarolniczą działalność lub świadczą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej, a dziecko nie uczęszcza do żłobka ani do klubu dziecięcego.
Jeśli wynagrodzenie niani jest wyższe niż minimalne, składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od nadwyżki opłacane są przez rodzica i samą nianię. Składki na ubezpieczenia emerytalne od kwoty nadwyżki finansowane są w równych częściach (po 9,76 proc.), na ubezpieczenia rentowe 1,5 proc. wymiaru przez nianię i 6,5 proc. przez rodzica. Składka na ubezpieczenie wypadkowe płacona jest wyłącznie przez rodzica, natomiast na ubezpieczenie chorobowe (dobrowolne) finansowana jest przez nianię, ale opłaca ją do ZUS rodzic.

Co powinno się znaleźć w umowie uaktywniającej

Umowa musi być spisana i zawierać:

● strony umowy;

● cel i przedmiot umowy;

● czas i miejsce sprawowania opieki;

● liczbę dzieci powierzonych opiece;

● obowiązki niani;

● wysokość wynagrodzenia, sposób i termin jego wypłaty;

● czas, na jaki umowa została zawarta;

● warunki, sposób zmiany i rozwiązania umowy.

W świetle nowego brzmienia art. 47 ust. 2f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, płatnik składek zgłaszający do ubezpieczenia osobę świadczącą pracę na podstawie umowy uaktywniającej jest zwolniony z obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej oraz imiennych raportów miesięcznych za kolejny miesiąc, jeżeli w ostatnio złożonej deklaracji rozliczeniowej zadeklarował do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne kwotę w wysokości nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie. Zwolnienie to ma miejsce również wtedy, gdy zmiana w stosunku do miesiąca poprzedniego jest spowodowana wyłącznie zmianą minimalnego wynagrodzenia (art. 47 ust. 2c ustawy o sus). Oznacza to, że płatnik składek będzie zwolniony z obowiązku comiesięcznego składania dokumentów rozliczeniowych za nianię, w przypadku gdy za poprzedni miesiąc złożył komplet dokumentów rozliczeniowych z rozliczonymi składkami za pełny miesiąc, od podstawy wymiaru składek nie wyższej niż kwota, która odpowiada minimalnemu wynagrodzeniu. Ponadto komplet złożonych dokumentów powinien się składać wyłącznie z deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA oraz odpowiednio raportu imiennego ZUS RCA lub ZUS RZA. Na podstawie złożonych dokumentów będą tworzone dokumenty za następne miesiące. Tylko jeśli nastąpią zmiany, w stosunku do danych wykazanych w złożonych dokumentach, płatnik będzie musiał udać się do ZUS i złożyć poprawnie wypełnione dokumenty.

Podstawa prawna

Art. 6, art.16–18, art. 36, art. 47 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 z późn. zm.).

Art. 2, art. 66 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 z późn. zm.).

Art. 2, art. 50-53 ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz.U. nr 45, poz. 235 z późn. zm.).