Nauczyciele zatrudnieni w samorządowych szkołach ze względu na rodzaj i charakter pracy mają prawo do szczególnych uprawnień. Jednym z nich jest urlop dla poratowania zdrowia. Pedagodzy chętnie korzystają z niego w sytuacji, gdy z powodu niżu demograficznego zagrożeni są utratą pracy. Z najnowszego orzecznictwa sądowego wynika jednak, że urlop ten nie chroni przed zwolnieniem.
Urlop dla poratowania zdrowia przysługuje każdemu nauczycielowi, który spełnia wszystkie wymagania ustawowe, czyli:
- jest zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony,
- przepracował co najmniej 7 lat w szkole,
- od zakończenia poprzedniego urlopu zdrowotnego upłynął co najmniej rok,
- nie wykorzystał jeszcze trzech lat łącznego urlopu dla poratowania zdrowia,
- przedstawił orzeczenie lekarskie o potrzebie udzielenia takiego wolnego,
- nie nabył uprawnień emerytalnych.
Pedagogowi, który spełnia wszystkie wymienione kryteria, dyrektor szkoły nie może odmówić udzielenia takiego urlopu. Wątpliwości mogą się jednak pojawić przy interpretacji stażu pracy wymaganego do otrzymania świadczenia.
Resort edukacji uważa, że urlop dla poratowania zdrowia można przyznać nauczycielowi, jeśli w momencie jego udzielenia, jak i w okresie 7 lat bezpośrednio przed jego rozpoczęciem nauczyciel był zatrudniony w szkole w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony. W efekcie o takie świadczenie nie może się ubiegać pedagog zatrudniony np. na pół etatu. Ze stanowiska ministerstwa wynika też, że do wspomnianego okresu pracy w szkole wlicza się okresy czasowej niezdolności do wykonywania obowiązków zawodowych wskutek choroby oraz urlopu innego niż wypoczynkowy, trwające łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy (wymagany okres pracy przedłuża się o ten okres).
Nauczyciel, który zdecyduje się już na roczną przerwę od pracy, nie ponosi żadnych kosztów związanych z orzekaniem o stanie jego zdrowia.

Odwołanie od orzeczenia

O potrzebie udzielenia tego świadczenia decyduje tylko lekarz ubezpieczenia zdrowotnego, który na co dzień leczy zainteresowanego. Dokonuje tego m.in. na podstawie:
- wyników przeprowadzonego przez siebie badania lekarskiego,
- badań pomocniczych lub konsultacji specjalistycznych, których wykonanie uzna za niezbędne,
- dokumentacji medycznej z przebiegu dotychczasowego leczenia.
Lekarz sporządza orzeczenie w trzech egzemplarzach, z których jeden doręcza nauczycielowi, drugi przesyła dyrektorowi szkoły, a trzeci pozostawia w indywidualnej dokumentacji osoby badanej.
Nauczyciel lub dyrektor szkoły zatrudniającej nauczyciela może, w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia, wnieść odwołanie od jego treści wraz z uzasadnieniem. Robi to za pośrednictwem lekarza, który wydał orzeczenie, do organu odwoławczego, którym jest wojewódzki ośrodek medycyny pracy.
Lekarz, za którego pośrednictwem jest wnoszone odwołanie, przekazuje je w terminie 14 dni do organu odwoławczego wraz z kopią dokumentacji medycznej badania stanowiącego podstawę jego wydania.
Ponieważ w ostatnim czasie nauczyciele nagminnie korzystali z takich urlopów, samorządowcy wydawali zalecenia dyrektorom szkół i przedszkoli, aby za każdym razem od otrzymania orzeczenia wnosili odwołania do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy. To jednak wzbudza zastrzeżenia organów nadzorczych.
Wojewoda warmińsko-mazurski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 2 lipca 2012 r. wskazał wprost, że zarządzenie burmistrza jednego z miast, nakazujące dyrektorom szkół odwoływanie się od wszystkich orzeczeń o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia, jest niezgodne z prawem. W jego ocenie wkracza ono w sferę uprawnień zastrzeżonych wyłącznie dla dyrektorów szkół. A to z kolei jest niezgodne z rozporządzeniem ministra zdrowia z 27 października 2005 r. w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (Dz.U. nr 233, poz.1991). W ocenie wojewody par. 4 rozporządzenia stanowi, że dyrektor może wnieść odwołanie, ale nie ma takiego obowiązku. Odwołanie musi zawierać uzasadnienie. Zatem zasadność wniesienia odwołania dyrektor ustala sam na podstawie oceny sytuacji.
Dlatego bezpieczniejszą formą jest wydanie przez gminy zalecenia dyrektorom szkół, aby ze szczególną skrupulatnością przyglądali się orzeczeniom o potrzebie udzielenia urlopu zdrowotnego nauczycielom. Nie powinno to być zarządzenie w formie nakazu obligatoryjnego odwoływania się od każdej decyzji lekarza o potrzebie udzielenia takiego urlopu.
Orzeczenia wydawane przez wojewódzki ośrodek medycyny pracy są ostateczne i wiążące dla dyrektora i nauczyciela.

Czas na odpoczynek

Pedagog, który korzysta z urlopu dla poratowania zdrowia zachowuje prawo do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, dodatku za wysługę lat oraz innych świadczeń pracowniczych.
W czasie korzystania z urlopu nie może nawiązać stosunku pracy ani podjąć innej działalności zarobkowej. O tych ograniczeniach informuje nauczyciela lekarz, który mu wydaje stosowne orzeczenie. Jeśli okaże się, że w tym czasie zaczął jednak pracować, dyrektor szkoły ma obowiązek odwołać nauczyciela z urlopu, określając termin, w którym powinien wrócić do pracy.
Każda bowiem działalność zarobkowa prowadzona przez nauczyciela w trakcie urlopu dla poratowania zdrowia, także w czasie wakacji, jest sprzeczna z jego celem. Niemniej jednak pojęcie działalności zarobkowej nie jest określone w Karcie nauczyciela. Przed odwołaniem z urlopu dyrektor szkoły musi zatem sam rozstrzygnąć, czy działania podejmowane przez nauczyciela mieszczą się w ramach działalności zarobkowej. Występują jednak przypadki, w których nauczyciele korzystają z urlopu nie ze względu na potrzeby regeneracyjne, ale w celu zachowania pracy w czasie przeprowadzanych redukcji etatów (np. wywołanych zmniejszeniem liczby uczniów). Czasami sami dyrektorzy proponują im takie rozwiązanie. Tym bardziej że za urlop i zastępstwo płaci organ prowadzący, czyli najczęściej gmina.

Na urlopie bez ochrony

Sąd Najwyższy (SN) 26 czerwca 2013 r. podjął jednak uchwałę w składzie siedmiu sędziów, że można zwalniać tych pedagogów, którzy są wytypowani do zwolnienia, a korzystają z urlopu zdrowotnego (sygn. akt I PZP 1/13). Rozwiane zostały więc wątpliwości, jakie wcześniej mieli sędziowie. Zdarzało się bowiem, że różnie interpretowali przepisy Karty nauczyciela dotyczące urlopu zdrowotnego. W uchwale SN z 7 grudnia 2006 r. (sygn. akt I PZP 4/06, OSNP 2007/7-8/89), uznali np., że dyrektor szkoły może wypowiedzieć umowę nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, nawet jeśli ten przebywał na urlopie. Z kolei w wyrokach z 19 września 1996 r. (sygn. akt I PRN 70/96, OSNP 1997/7/113) i z 9 września 2010 r. (sygn. akt II PK 54/10, LEX nr 661502) SN stanął w obronie pedagogów.
Na podstawie uchwały z czerwca 2013 r. wydawane są już pierwsze orzeczenia, które przyznają rację dyrektorom szkół zwalniającym nauczycieli na urlopach zdrowotnych. W wyroku z 4 lipca 2013 r. (sygn. akt. II PK 215/12) SN orzekł, że zarządzający placówką powinien mieć możliwość dostosowania stanu zatrudnienia do aktualnego rozmiaru zadań szkoły, wynikającego wprost z art. 20 ust. 1 karty. SN wskazał, że ustawodawca nie zaakcentował nadrzędnego charakteru dobra chronionego w postaci urlopu zdrowotnego dla nauczycieli. A przecież nic nie stało na przeszkodzie, aby ten przywilej objąć podobnymi rozwiązaniami, jak w odniesieniu do ochrony macierzyństwa.

PRZYKŁADY

1. Czy zawsze można zwolnić nauczyciela

W szkole od września został zatrudniony pedagog w celu zastąpienia innego, który przebywa na rocznym urlopie dla poratowania zdrowia. Nauczycielka, która była na zastępstwo, zaszła jednak w ciążę. Czy przełożony może rozwiązać z nią umowę natychmiast po powrocie dotychczasowego pedagoga z urlopu?

Nie. Karta nauczyciela nie przewiduje takiej formy jak umowa na zastępstwo, ale posługuje się pojęciem zatrudnienia na czas określony. Zgodnie z tą procedurą w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w czasie roku szkolnego, z nauczycielem nawiązuje się stosunek pracy na podstawie umowy o pracę na czas określony.

Do omawianej sprawy zaś powinien mieć zastosowanie art. 177 par. 3 kodeksu pracy. Zgodnie z nim umowa o pracę zawarta na czas określony, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, zostaje przedłużona do dnia porodu. Jeśli więc nauczyciel wraca z chorobowego do pracy, a osoba, która go zastępuje, jest już np. w czwartym miesiącu ciąży, to ta druga osoba w dalszym ciągu musi pracować.

Podstawa prawna

Art. 10 ust. 7 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.).
2. Czy urlop zdrowotny można wykorzystać w całości

Nauczycielka z 40-letnim stażem nie korzystała dotychczas z urlopu zdrowotnego. Bezpośrednio przed przejściem na emeryturę chciałaby jednak udać się na trzyletni urlop zdrowotny. Czy dyrektor może się zgodzić na tak długą przerwę?

Nie. Nauczycielka może skorzystać z rocznego urlopu zdrowotnego. A kolejnego dyrektor może jej udzielić nie wcześniej niż po upływie roku od dnia zakończenia poprzedniego urlopu dla poratowania zdrowia. Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciela w okresie całego zatrudnienia nie może przekraczać trzech lat.

W omawianej sytuacji nauczycielka dopiero po sześciu latach może wykorzystać trzyletni okres przeznaczony na urlop zdrowotny.

Podstawa prawna

Art. 73 ust. 8 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.).
3. Czy w tym roku nauczyciele otrzymają wolne na innych zasadach

Nauczycielka w kwietniu zamierza udać się na urlop zdrowotny. W pokoju nauczycielskim dowiedziała się, że od tego roku ubieganie się o takie świadczenie ma być trudniejsze. Czy w tym roku zmienią się zasady udzielania urlopu zdrowotnego?

Nie. W 2014 r. nawet jeśli zostanie uchwalony projekt nowelizacji Karty nauczyciela, który jest w fazie konsultacji, nie będzie to oznaczało automatycznego ograniczenia dostępu do urlopu zdrowotnego.

Zmiany w takiej sytuacji miałyby wejść w życie dopiero od stycznia 2015 r. Pierwotnie miały one obowiązywać od stycznia 2014 r., ale nie doszło do uchwalenia tego projektu. Część z tych przywilejów zachowaliby nauczyciele, którzy pracują już w zawodzie.

Zgodnie z propozycjami zmian tylko raz w ciągu kariery zawodowej osoba ucząca w szkole będzie mogła skorzystać z urlopu dla poratowania zdrowia. Jego wymiar zostanie zmniejszony z trzech lat do roku.

Dodatkowo lekarz medycyny pracy, a nie jak obecnie lekarz pierwszego kontaktu, będzie wydawał orzeczenie o potrzebie skorzystania z takiego przywileju. Ponadto o taki urlop będzie można się ubiegać dopiero po 20 latach pracy. Zmiany mogą być jeszcze zmodyfikowane.

Podstawa prawna

Art. 73 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.).

Podstawa prawna

Art. 73 ust. 7 i art. 91c ust. 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.).