NIK postuluje przygotowanie długookresowej Strategii rozwoju systemu ochrony zdrowia

Najwyższa Izba Kontroli przeanalizowała funkcjonowanie polskiego systemu ochrony zdrowia opierając się na ustaleniach ponad 70 kontroli oraz na opiniach ekspertów.

"Wyniki kontroli NIK, przeprowadzonych w ostatnich latach, wskazują na potrzebę pilnego wprowadzenia zmian, zarówno dotyczących finansowania, jak i organizacji systemu ochrony zdrowia. System ten nie jest przyjazny dla pacjenta, nie zapewnia efektywnego wykorzystania środków publicznych, a także stwarza problemy osobom kierującym podmiotami leczniczymi i zatrudnionemu w nich personelowi" - napisał prezes NIK Krzysztof Kwiatkowski w informacji podsumowującej ustalenia kontroli przeprowadzonych przez Izbę w systemie ochrony zdrowia.

W dokumencie opublikowanym w czwartek na stronie internetowej NIK przywołano wyniki badań CBOS w czerwca ub.r., z których wynika, że 66 proc. Polaków negatywnie ocenia funkcjonowanie służby zdrowia w Polsce, w tym aż 27 proc. – zdecydowanie negatywnie. Przeciwnego zdania jest 30 proc. respondentów.

Według NIK, negatywne oceny systemu ochrony zdrowia wynikają przede wszystkim z długiego oczekiwania na uzyskanie świadczenia. Gdy to już nastąpi, pacjent często musi jeszcze czekać na zlecone badania diagnostyczne, czy kolejne konsultacje. Sytuacja komplikuje się, gdy w danym rejonie nie ma odpowiedniej kadry medycznej lub sprzętu i konieczne stają się dłuższe wyjazdy poza stałe miejsce zamieszkania.

Dlatego jak zauważa NIK, chcąc skrócić ten proces, pacjenci korzystają z usług odpłatnych bądź starają się uzyskać skierowanie do szpitala lub też korzystają ze świadczeń w szpitalnym oddziale ratunkowym (SOR). W wielu przypadkach udziela się tam świadczeń osobom, które nie znajdują się w stanie nagłego zagrożenia zdrowia, a więc nie kwalifikują się do takiej formy pomocy. Sytuacja ta stwarza zagrożenie dla pacjentów, którzy faktycznie potrzebują szybkiej pomocy w SOR.

Ocenia też, że zła organizacja systemu ochrony zdrowia nie zapewnia wczesnego wykrycia choroby. Opiera się na, z natury droższej, medycynie interwencyjnej i marginalizuje prewencję. Brakuje skutecznej edukacji kształtującej poczucie osobistej odpowiedzialności obywateli za swoje zdrowie, a także powszechnej świadomości, że zdrowie stanowi fundament rozwoju społeczeństwa.

Pacjenci nie mają dostępu do informacji o jakości leczenia w poszczególnych placówkach. Jakość ta nie jest odpowiednio premiowana w systemie finansowania świadczeń ze środków publicznych. Brak koordynacji i ciągłości leczenia powoduje, że niejednokrotnie jego efekty są zaprzepaszczane

Na podstawie raportów z kontroli i wniosków, które im towarzyszyły Najwyższa Izba Kontroli zdefiniowała i podzieliła na grupy problemy, z którymi boryka się służba zdrowia.

Według NIK w obecnej organizacji systemu ochrony zdrowia wyróżnić można trzy zasadnicze grupy problemów. Pierwszy z nich to niewystarczająca koordynacja działań dotyczących tworzenia i funkcjonowania podmiotów leczniczych, co powoduje: funkcjonowanie na danym terenie wielu podmiotów leczniczych, podlegających różnym organom tworzącym, udzielających często identycznych świadczeń, co skutkuje nieefektywnym wykorzystaniem zasobów sprzętowych i kadrowych systemu; dokonywanie inwestycji bez koordynacji z pozostałymi uczestnikami systemu ochrony zdrowia; zaspokajanie potrzeb zdrowotnych na wyższych, kosztowniejszych poziomach systemu (np. hospitalizacja pacjenta w celu wykonania badań diagnostycznych, które mogą być wykonane w trybie ambulatoryjnym).

Drugi z wskazanych przez NIK problemów to nieskoordynowana opieka nad pacjentem, spowodowana m.in. nieefektywnym i nieskutecznym przepływem informacji o procesie leczenia i jego efektach (np. w związku z niedostatecznym rozwojem nowoczesnych, elektronicznych systemów obiegu informacji) co generuje także nieuzasadnione koszty dla systemu; niejednoznacznie sformułowanymi kompetencjami i zakresami zadań poszczególnych podmiotów, a także niewskazaniem jakie procedury medyczne powinny być wykonywane na poszczególnych poziomach referencyjnych systemu; fragmentarycznością i brakiem kompleksowości udzielania świadczeń zdrowotnych, a także odsyłaniem pacjenta do różnych podmiotów leczniczych, co z kolei negatywnie wpływa na jakość usług medycznych.

Jako trzeci problem NIK wskazuje niewystarczające zasoby systemu (w szczególności dotyczące kadr medycznych) w relacji do potrzeb zdrowotnych ludności, co przejawia się m.in. powstawaniem kolejek osób oczekujących na udzielenie deficytowych świadczeń zdrowotnych; migracją pacjentów pomiędzy poszczególnymi regionami kraju.

W finansowaniu systemu ochrony zdrowia NIK wskazuje na niskie, w porównaniu do innych krajów UE, nakłady publiczne na ochronę zdrowia, przy jednoczesnym wysokim współudziale nakładów ponoszonych ze środków prywatnych. Uzależnia to dostęp do usług medycznych od sytuacji ekonomicznej pacjenta. Problemem jest też według Izby niekorzystna struktura finansowania świadczeń zdrowotnych. Ponad połowę kosztów świadczeń finansowanych przez NFZ stanowią koszty leczenia szpitalnego, które jest leczeniem najdroższym. Niewielka cześć środków Funduszu przeznaczana jest na profilaktykę i zapobieganie powstawaniu chorób.

Wśród problemów w finansowaniu ochrony zdrowia NIK wskazuje również: kierowanie środków zgodnie z zasadą, że "pieniądz idzie za kontraktem", a nie z zasadą, że "pieniądz idzie za pacjentem", płacenie za wykonaną usługę medyczną, bez uwzględnienia jej jakości i uzyskanego efektu, brak jednolitego standardu rachunku kosztów dla wszystkich podmiotów leczniczych korzystających ze środków publicznych oraz przekazywanie środków ze składek ubezpieczeniowych nie na zakup świadczeń dla osób uprawnionych, lecz na podwyżki wynagrodzeń personelu medycznego.

Według NIK nieefektywne finansowanie systemu opieki jest powodem wielu negatywnych zjawisk, a w szczególności: zadłużania się podmiotów leczniczych, dekapitalizacji majątku trwałego, a w konsekwencji niespełniania norm sanitarnych, czy budowlanych, przy braku środków na modernizację, co negatywnie wpływa na bezpieczeństwo pacjentów.

Kontrole NIK wykazały też szereg problemów w obszarze dotyczącym bezpieczeństwa pacjentów i jakości udzielanych świadczeń, m.in. wykonywanie określonych zabiegów medycznych przez podmioty, które nie mają wystarczającego doświadczenia w tym zakresie, podejmowanie leczenia bez przeprowadzania pełnej diagnostyki umożliwiającej zastosowanie bardziej spersonalizowanego leczenia, wzrost liczby zakażeń szpitalnych, w tym szczepami bakterii lekoopornych, przede wszystkim w wyniku nieefektywnego działania systemu przeciwdziałania tym zakażeniom, brak powszechnie dostępnych wskaźników jakości udzielania świadczeń przez poszczególne podmioty lecznicze.

Z przeprowadzonych kontroli wynika, że system ochrony zdrowia cechuje też ograniczony i nierównomierny terytorialnie dostęp do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. W części województw nie zabezpieczono dostępu do niektórych świadczeń zdrowotnych, w tym na poziomie lecznictwa szpitalnego i ambulatoryjnej opieki specjalistycznej i w szczególności opieki koordynowanej. Efektem gorszej dostępności świadczeń z zakresu ginekologii i położnictwa na terenach wiejskich mogą być np. różnice w liczbie zgonów okołoporodowych.

NIK wskazuje też na brak spójnej koncepcji realizacji kluczowych projektów informatycznych, ograniczoną wymianę danych pomiędzy poszczególnymi rejestrami medycznymi lub nieporównywalność zawartych w nich danych, brak przepływu informacji o procesie leczenia i jego efektach między poszczególnymi poziomami systemu oraz nierzetelność danych zawartych w niektórych rejestrach medycznych.

Według Najwyższej Izby Kontroli pierwszym krokiem reformy systemu powinno być opracowanie długookresowej strategii rozwoju systemu ochrony zdrowia, która musi uzyskać powszechną akceptację społeczną i wyznaczyć wizję rozwoju systemu. Strategia ta powinna przede wszystkim określać cele systemu, z uwzględnieniem wyzwań demograficznych i epidemiologicznych, a także priorytetowe kierunki rozwoju i zasady jego funkcjonowania, w tym: zakres zadań i odpowiedzialności poszczególnych uczestników systemu, źródła finansowania oraz plan wzrostu nakładów na ochronę zdrowia, w połączeniu ze zwiększeniem jakości i dostępności świadczonych usług, zakres wprowadzania elementów konkurencji.

W zakresie dotyczącym organizacji systemu NIK rekomenduje: wprowadzić skuteczne mechanizmy koordynacji polityki zdrowotnej na szczeblu województwa, określić relacje pomiędzy publicznym systemem ochrony zdrowia a sektorem prywatnym, wprowadzić "bariery wejścia" oraz „mechanizmy wyjścia” z systemu dla podmiotów chcących uczestniczyć w publicznym systemie ochrony zdrowia, poprawić wykorzystanie zasobów systemu, w szczególności zasobów kadrowych.

W celu skoordynowania opieki nad pacjentem i poprawy jej jakości - według NIK należy zwiększyć rolę i znaczenie podstawowej oraz ambulatoryjnej specjalistycznej opieki zdrowotnej w procesie leczenia, wprowadzić mechanizmy promujące podejmowanie profilaktyki, wykonywać poszczególne procedury leczenia pacjentów na określonych szczeblach referencyjnych systemu, wprowadzić system oceny jakości udzielanych świadczeń.

Jeśli chodzi o finansowanie ochrony zdrowia NIK rekomenduje: wprowadzić jednolity standard rachunku kosztów dla podmiotów leczniczych korzystających ze środków publicznych, urealnić wycenę świadczeń zdrowotnych i uzależnić ją od poziomu referencyjnego podmiotu leczniczego, wprowadzić zasadę odpłatności za jakość leczenia i jego efekt, a nie za samo wykonanie procedury medycznej, wprowadzić takie zasady finansowania świadczeń, które urzeczywistnią ideę, iż "pieniądz podąża za pacjentem", uwzględnić w algorytmie podziału środków większą liczbę czynników oddziałujących na system ochrony zdrowia w regionie. wyeliminować przekazywanie przez NFZ środków na wynagrodzenia personelu odrębnym strumieniem, niezwiązanym z zakupem świadczeń zdrowotnych dla pacjentów.

Wśród rekomendacji dotyczących finansowania ochrony zdrowia znalazło się także: uszczelnienie systemu finansowania, analiza rozwiązań organizacyjnych i prawnych funkcjonujących w systemie ochrony zdrowia pod kątem wyeliminowania nieefektywnego finansowania, wydzielenie w stawce kapitacyjnej, przekazywanej lekarzowi POZ, wydzielenie z systemu ochrony zdrowia usługi o charakterze opiekuńczym.

W zakresie dostępu pacjentów doświadczeń NIK rekomenduje: preferować w systemie finansowania te podmioty, które udzielają świadczeń w sposób ciągły i kompleksowy, ustalić listę badań profilaktycznych, w tym populacyjnych, kierowanych do określonych grup osób wraz z określeniem interwałów czasowych ich wykonywania oraz stworzenie systemu zachęt do ich realizacji, wdrożyć system zachęt sprzyjający powstawaniu podmiotów leczniczych na terenach, na których nie zabezpieczono świadczeń dla pacjentów, rozwijać i upowszechniać stosowanie telemedycyny.

W zakresie prawa i bezpieczeństwo pacjentów NIK rekomenduje: standardy organizacyjne udzielania świadczeń finansowanych ze środków publicznych, wprowadzić skuteczne mechanizmy zwalczania zakażeń szpitalnych, stworzyć system informacji dla pacjenta, wzmocnić i koordynować działania podmiotów realizujących zewnętrzny nadzór instytucjonalny, poprawić funkcjonowanie pozasądowego dochodzenia roszczeń przez pacjentów.

W zakresie dotyczącym obiegu informacji NIK rekomenduje: zakończyć budowę tzw. systemu P1 i wdrożyć go do użytku, objąć obowiązkiem sprawozdawczym zjawisk epidemiologicznych również podmioty prywatne, opracować jednolite słowniki i formaty przekazywania danych, poprawić jakość danych wprowadzanych do systemu informacyjnego ochrony zdrowia.