Mobilność jest kluczowym elementem rozwoju europejskich gospodarek i bodźcem rozwojowym dla wielu regionów, które dopiero wchodzą na ścieżkę stabilnego wzrostu. Jednocześnie potrzeby Europy, zwłaszcza w zakresie zapewnienia spójności terytorialnej Unii Europejskiej i usprawnienia swobodnego przepływu osób oraz towarów, mają bezpośredni wpływ na kierunek rozwoju europejskiego sektora transportowego. Obecnie nie bez znaczenia pozostają również zagadnienia związane z obronnością oraz mobilnością wojsk NATO w Europie, a tą ostatnią zapewnić może tylko efektywnie działający transport kolejowy, sprawnie łączący wszystkie regiony UE.
Ma on też przyczyniać się do poprawy funkcjonowania jednolitego rynku wewnętrznego, stymulować wzrost gospodarczy, a także podnosić konkurencyjność poszczególnych państw członkowskich i całej UE w skali globalnej. W tym właśnie celu powstała Transeuropejska Sieć Transportowa (TEN-T), która jest instrumentem służącym do koordynacji oraz zapewnienia spójności i komplementarności inwestycji infrastrukturalnych na terenie Unii. W skład sieci TEN-T wchodzą szlaki drogowe, kolejowe, lotnicze, morskie oraz rzeczne stanowiące najważniejsze połączenia z punktu widzenia rozwoju Unii Europejskiej, a także punktowe elementy infrastruktury w postaci portów morskich, lotniczych, śródlądowych i terminali drogowo-kolejowych.
W 2013 roku ustalono układ sieci TEN-T na terytorium państw członkowskich UE. Układ ten obejmuje: sieć bazową, stanowiącą podstawę rozwoju sieci transportowej, na której koncentrują się działania unijne, w szczególności na odcinkach transgranicznych, brakujących ogniwach, połączeniach multimodalnych i najważniejszych wąskich gardłach oraz sieć kompleksową, zapewniającą dostępność i łączność wszystkich regionów Unii. Kwestie TEN-T reguluje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1315/2013 z 11 grudnia 2013 r. w sprawie unijnych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej. Rozporządzenie to jest w chwili obecnej przedmiotem rozpoczętej w 2019 r. rewizji.
Program CPK w ramach rewizji rozporządzenia TEN-T
W grudniu 2021 r. Komisja Europejska opublikowała projekt nowego rozporządzenia dotyczącego Transeuropejskiej Sieci Transportowej, które uwzględnia wiele spośród polskich propozycji dotyczących rewizji sieci, w tym w odniesieniu do Centralnego Portu Komunikacyjnego. Najważniejsze z punktu widzenia CPK zmiany w projekcie związane są z aktualizowanymi trasami przebiegu sieci TEN-T oraz listą węzłów. Obejmują one infrastrukturę lotniczą, tj. Port Solidarność uwzględniony na mapach sieci bazowej TEN-T, zarówno w funkcji portu lotniczego, jak i terminala drogowo-kolejowego, a także nową infrastrukturę kolejową, której zadanie zaprojektowania i wybudowania otrzymała spółka CPK.
W sieci bazowej TEN-T już dziś - na mocy obowiązującego rozporządzenia - znajduje się przygotowywana przez CPK linia kolejowa dużych prędkości (KDP) Warszawa – Łódź – Poznań/Wrocław (tzw. linia „Y"). W ramach propozycji, KE potwierdziła utrzymanie linii KDP „Y” na mapach sieci bazowej TEN-T oraz w Europejskim Korytarzu Transportowym (ETC) „Morze Północne-Morze Bałtyckie” jako linii kolejowej dużych prędkości, prowadzącej z Warszawy przez CPK i Łódź do Wrocławia/Poznania. Do rozszerzonej sieci bazowej TEN-T została także włączona linia kolejowa Katowice-Ostrawa, czyli tzw. „szprycha" nr 7, stanowiąca nowe połączenie transgraniczne Polska-Czechy, przebiegająca przez liczące prawie 90 tys. mieszkańców Jastrzębie Zdrój, obecnie największe miasto w Polsce bez dostępu do sieci kolejowej. Linia ta stanie się częścią europejskiego korytarza Bałtyk-Adriatyk. Do kategorii projektów rozszerzonej sieci bazowej o wysokim priorytecie w przyznawaniu środków unijnych Komisja Europejska zaliczyła także Centralną Magistralę Kolejową Północną (CMK Północ). Jest to przedłużenie istniejącej CMK na północ do Warlubia w ramach projektowanej przez CPK „szprychy" nr 1. Trasa Centralnej Magistrali Kolejowej i jej planowanego przez CPK przedłużenia przebiega wzdłuż korytarza sieci bazowej Bałtyk-Adriatyk. Umieszczenie linii w przebiegu ETC wskazuje na jej wysoki priorytet w ramach sieci transportowej UE. Linia Wrocław-Świdnica-Wałbrzych-granica Polska/Czechy (i dalej w stronę Pragi) pozostała na sieci kompleksowej TEN-T jako linia w parametrach KDP.
/>
W ocenie Komisji Europejskiej kluczowe inwestycje Centralnego Portu Komunikacyjnego powinny stanowić priorytety unijnej polityki inwestycyjnej, a ich realizacja ma stać się wkładem Polski w europejski system transportu publicznego.
Na początku października 2022 r. pełnomocnik rządu ds. Centralnego Portu Komunikacyjnego Marcin Horała razem z członkami zarządu CPK sp. z o.o. przebywał z oficjalną wizytą w Brukseli, by omówić plany UE dot. sieci transportowej TEN-T i jej rozszerzenia na Ukrainę oraz kwestię budowy Centralnego Portu Komunikacyjnego.
- Razem z przedstawicielami spółki CPK omówiliśmy z instytucjami unijnymi konkretne zmiany w sieci TEN-T, uwzględniające nie tylko projekt CPK jako taki, ale również jego rolę, jako elementu zwiększającego dostępność transportową Ukrainy, co będzie dla naszego sąsiada konkretnym wsparciem już teraz, ale przede wszystkim w nadchodzącej dekadzie, czyli w czasie powojennej odbudowy tego kraju. Nie mniej ważnym punktem była podczas całego pobytu w Brukseli prezentacja aktualnego stadium projektu CPK. Należy bowiem mieć na uwadze, że fundusze europejskie będą znaczącym i prawdopodobnie głównym zewnętrznym źródłem finansowania komponentu kolejowego CPK – powiedział pełnomocnik rządu ds. CPK Marcin Horała.
Połączenie polskiej i europejskiej sieci z Ukrainą
Rozwój połączeń KDP Polska-Ukraina wpisuje się w zaprezentowany przez Ukrainę i Komisję Europejską plan odbudowy Ukrainy i koncepcję wydłużenia korytarzy TEN-T za wschodnią granicę Polski. Pełnomocnik rządu ds. CPK proponuje przedłużenie do Lwowa ciągu nr 5 CPK – Warszawa – Lublin – Bełżec, obejmującego nową linię Trawniki – Zamość – Bełżec (granica Polska/Ukraina). Taka linia powinna posiadać europejską szerokość torów (1435 mm) i potencjalnie mogłaby zostać przedłużona dalej do Lwowa i Kijowa jako element budowy ukraińskiej sieci KDP.
Połączenie tej linii z zaproponowanym przez KE w lipcu br. przedłużeniem Europejskiego Korytarza Transportowego Morze Bałtyckie – Morze Czarne – Morze Egejskie przez Ukrainę w kierunku rumuńskich portów czarnomorskich pozwoliłoby stworzyć najkrótsze lądowe połączenie Morze Czarne-Morze Bałtyckie. Taka linia byłaby alternatywną trasą transportu w przypadku blokady Morza Czarnego i znacząco podniosłaby zdolności w zakresie mobilności wojsk na wschodniej flance NATO.
– Spółka CPK posiada dużą wiedzę i kompetencje w zakresie rozwoju linii KDP i jest gotowa odegrać istotną rolę w odbudowie infrastruktury transportowej Ukrainy po wojnie. Proponujemy naszym partnerom z Ukrainy wsparcie eksperckie (m.in. w zakresie prognozowania ruchu, studiów wykonalności, analizy kosztów i korzyści, modelu finansowego) w budowie transgranicznych połączeń kolejowych oraz odbudowy i modernizacji sieci kolejowej w sposób zapewniający interoperacyjność z UE – mówi Mikołaj Wild, prezes CPK.
Trójmorze i Rail Baltica
Budowa sieci KDP w ramach programu Centralnego Portu Komunikacyjnego stanowi istotny element rozbudowy połączeń kolejowych w regionie Trójmorza. Linie kolejowe projektowane i budowane przez spółkę CPK stworzą nowy szkielet transportowy Polski i będą zapewniać transgraniczne połączenia m.in. z krajami bałtyckimi, które realizują obecnie projekt szybkiej kolei Rail Baltica oraz Czechami dzięki połączeniom w kierunku Pragi i Ostrawy. W połączeniu z planowanymi sieciami KDP w Czechach, na Węgrzech i Słowacji program CPK może stworzyć gęstą sieć szybkich połączeń kolejowych w regionie Trójmorza. Plany budowy KDP w krajach Trójmorza pokrywają się z priorytetami transportowymi UE, ponieważ zdecydowana większość planowanych linii dużych prędkości została zaakceptowana przez KE jako element sieci TEN-T oraz Europejskich Korytarzy Transportowych w ramach trwającej rewizji rozporządzenia dot. wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej TEN-T.