Subskrybuj nas na Youtube
Jesteśmy firmą przewozową. Niektórzy klienci zalegają nam z płatnością za wykonane usługi, co w obecnej sytuacji epidemii jest szczególnie uciążliwe. Czy możemy zatrzymać powierzony nam towar jako przedmiot zastawu, aby odzyskać zaległe należności?
Odpowiedź brzmi: tak, ale dotyczy to tylko zabezpieczenia należności wynikających z konkretnej umowy przewozu, a co więcej – takich, które stały się wymagalne w umówionym terminie wykonywania danej umowy. Nie można stosować zastawu dla wyegzekwowania należności zaległych. Tak interpretują przepisy sądy.
Zgodnie z art. 57 prawa przewozowego (dalej: p.p.) przewoźnikowi przysługuje prawo zastawu na przesyłce w celu zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu (z wyjątkiem przesyłek organów władzy i administracji państwowej oraz organów wymiaru sprawiedliwości i ścigania). W myśl zaś art. 57 ust. 2 p.p. prawo zastawu może być wykonywane dopóty, dopóki przesyłka znajduje się u przewoźnika lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nią rozporządzać na podstawie dokumentów.
Podobne regulacje, mające na celu wzmocnienie pozycji przewoźników, zawiera kodeks cywilny. W myśl art. 790 par. 1 k.c. „dla zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu, w szczególności: przewoźnego, składowego, opłat celnych i innych wydatków, jak również dla zabezpieczenia takich roszczeń przysługujących poprzednim spedytorom i przewoźnikom, przysługuje przewoźnikowi ustawowe prawo zastawu na przesyłce”.
Analiza powyższych przepisów wskazuje jednak, że przewoźnikowi nie przysługuje prawo zastawu na „zaległe należności”. Tak np. orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 4 grudnia 2003 r. (sygn. akt I ACa 696/03). Wskazał on, że zastaw zabezpiecza wyłącznie roszczenia wynikające z danej umowy przewozu, a nie z umów przewozu zawartych uprzednio przez tego samego przewoźnika z tym samym nadawcą. [przykłady 1 i 2]
przykład 1
Nieopłacona należność za bieżącą przesyłkę
Przewoźnik przyjął towar wart 10 000 zł, za którego dostarczenie nadawca ma mu zapłacić 500 zł. Płatność za towar ma nastąpić przelewem jeszcze przed datą wydania towaru. Jeśli nadawca nie zapłaci, to w takiej sytuacji na przejętym towarze przysługuje przewoźnikowi prawo zastawu, a więc ma prawo powstrzymać się z jego wydaniem do momentu zapłaty.
przykład 2
Zobowiązania za dawne usługi
Przewoźnik przyjął towar o wartości 10 000 zł, za którego dostarczenie nadawca zapłacił mu z góry, ale nie zapłacił za usługi wykonywane w poprzednim miesiącu. W takiej sytuacji przewoźnik nie może powołać się na prawo zastawu, ponieważ z tej konkretnej umowy nadawca towaru nie ma zaległości.
przykład 3
Gdy data płatności po dacie wydania
Przewoźnik przyjął 7 kwietnia 2020 r. towar, który miał dostarczyć 10 kwietnia 2020 r. Umówił się z nadawcą, że zapłata nastąpi przelewem do 14 kwietnia 2020 r. Ponieważ nadawca zalegał mu znaczne kwoty za usługi zrealizowane jeszcze w poprzednich miesiącach, postanowił, że zatrzyma towar, argumentując to prawem zastawu i domagając się uregulowania zobowiązania do 14 kwietnia 2020 r. Takie zachowanie będzie jednak niezgodne z prawem.
Powstaje pytanie, czy przewoźnikowi przysługuje prawo zastawu w stosunku do należności wynikających z danej umowy, ale jeszcze niewymagalnych? Niestety w orzecznictwie przyjmuje się, że prawo zastawu może być realizowane tylko do należności, które stały się wymagalne do umówionego dnia wydania towaru. [przykład 3] Takie stanowisko zajął np. SA w Białymstoku (wyrok z 14 kwietnia 2016 r., sygn. akt I ACa 962/15). W uzasadnieniu wskazano wprost, że „pozwani nie mogli dokonać zabezpieczenia należności wynikających z przewozu paliw na rzecz powoda, gdyż termin płatności za wykonany transport ustalony został na 30 dni od dnia wykonania usługi. Zatem pozwanym nie przysługiwała wobec powoda żadna wymagalna wierzytelność wynikająca z tego przewozu”.
Przytoczony wyżej art. 790 par. 1 k.c. zawiera zastrzeżenie, że prawo zastawu może być wykonywane dopóty, dopóki przesyłka znajduje się u przewoźnika lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nią rozporządzać na podstawie dokumentów. Jest to zrozumiałe, skoro poprzez wydanie odbiorcy przesyłki lub dokumentów uprawniających do rozporządzania przesyłką przewoźnik traci zabezpieczenie, nie ma już bowiem przedmiotu zastawu w swoim władaniu.
Podstawa prawna
•art. 57 ustawy z 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 8)
•art. 790 par. 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1145; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1495)
