A wszystko za sprawą nowych przepisów, które dają im większe uprawnienia. Tworzone od dekady podmioty będą mogły wnosić inicjatywy uchwałodawcze i zabierać głos w sprawach nie tylko lokalnych. A tam, gdzie rad nie ma, z inicjatywą ich powołania może teraz wystąpić np. organ stanowiący JST lub wójt

Początek nowego roku szkolnego to idealny moment, by przypomnieć o nowych regulacjach dotyczących funkcjonowania młodzieżowych rad i sejmików na wszystkich trzech szczeblach samorządu terytorialnego oraz o konieczności dostosowania zasad działania już istniejących rad do zmienionych przepisów. Wszystko za sprawą ustawy z 20 kwietnia 2021 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym, ustawy o samorządzie powiatowym, ustawy o samorządzie województwa oraz ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. poz. 1038), w której uwzględniono funkcjonowanie młodzieżowych rad przy samorządzie powiatowym oraz przy samorządzie województwa, czego do tej pory nie było. Jednocześnie ustawodawca wzmocnił rolę tych istniejących od dekady podmiotów wprowadzonych ustawą z 11 kwietnia 2001 r. o zmianie ustaw: o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym, o samorządzie województwa, o administracji rządowej w województwie oraz o zmianie niektórych innych ustaw; Dz.U. nr 45, poz. 497), zapewniając sprawniejsze funkcjonowanie i większe oddziaływanie na lokalne społeczności. Regulacje w tym zakresie weszły w życie 23 czerwca 2021 r., lecz organy stanowiące gmin, powiatów i województw do 23 grudnia 2021 r. (czyli sześć miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji) mają czas na dostosowanie statutów istniejących już młodzieżowych rad i sejmików do nowej rzeczywistości prawnej.
Procedura
Dotychczas, aby rada gminy mogła utworzyć swój młodzieżowy odpowiednik, potrzebny był wniosek, który mogły złożyć jedynie „zainteresowane środowiska”. Sama rada z taką inicjatywą wyjść nie mogła. Nowelizacja to dopuszcza; rozszerza też katalog podmiotów mogących o to wystąpić. Jest to wójt, podmiot reprezentujący zainteresowane środowiska, np. lokalne organizacje pozarządowe, samorząd uczniowski czy studencki.
Wniosek rozpatrywany jest przez radę gminy w terminie nie dłuższym niż trzy miesiące od dnia jego złożenia. Ale termin ten należy traktować jako instrukcyjny, bo jego przekroczenie nie wywołuje żadnych negatywnych konsekwencji prawnych czy sankcji dla rady.
Co ważne, jeżeli rada gminy odrzuci złożony wniosek danego podmiotu, to może on złożyć kolejny nie wcześniej niż po upływie sześciu miesięcy. Przy czym nie jest wykluczone złożenie w tym czasie wniosku o powołanie młodzieżowej rady przez inny z upoważnionych do tego podmiotów.
Zadania
Rada młodzieży ma przede wszystkim umożliwiać młodym mieszkańcom angażowanie się w sprawy dla niej istotne. Jej dotychczasowy charakter konsultacyjny uzupełniono o element doradczy i inicjatywny. Istotny jest zwłaszcza ten ostatni, bowiem umożliwia on młodzieżowej radzie występowanie z wnioskiem o podjęcie inicjatywy uchwałodawczej. Szczegóły w tym zakresie powinny być określone albo w statucie gminy, albo w odrębnej uchwale rady gminy.
Młodzieżowa rada została wyposażona w jeszcze jedno nowe uprawnienie, jakim jest możliwość kierowania w sprawach dotyczących gminy zapytania lub wniosku w formie uchwały. Uchwała taka powinna zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem oraz wynikające z niej pytania. Jej adresatem jest wójt, który samodzielnie lub przez wyznaczoną osobę musi młodzieży odpowiedzieć na piśmie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania uchwały. Jednak także w tym przypadku nie określono jednoznacznie i wyraźnie żadnej sankcji za niedochowanie tego terminu. W takim przypadku do rozważenia pozostaje tylko skarga na bezczynność do sądu administracyjnego. Niestety problemem może okazać się chociażby określenie reprezentacji młodzieżowej rady do wystąpienia przez nią z taką skargą.
Niewątpliwą nowością jest wprowadzony przez nowelizację katalogu zadań młodzieżowej rady gminy. Należy do nich:
  • opiniowanie projektów uchwał dotyczących młodzieży;
  • udział w opracowaniu dokumentów strategicznych gminy na rzecz młodzieży;
  • monitorowanie realizacji dokumentów strategicznych gminy na rzecz młodzieży;
  • podejmowanie działań na rzecz młodzieży, w szczególności w zakresie edukacji obywatelskiej, na zasadach określonych przez radę gminy.
Katalog zadań jest przykładowy, czyli może zostać rozszerzony stosownymi postanowieniami statutu młodzieżowej rady.
Z punktu widzenia zadań młodzieżowej rady ustawodawca dodatkowo wskazał, że rada ta może współuczestniczyć w działaniach związanych z tworzeniem i realizacją rządowych dokumentów strategicznych dotyczących polityki młodzieżowej. Posiada ona tym samym uprawnienia nie tylko na szczeblu lokalnym w gminie, na terenie której funkcjonuje, ale również ogólnokrajowe. Przepis ten jest wskazaniem dla administracji rządowej szczebla centralnego, aby uwzględniała podczas prac nad tego rodzaju dokumentami również głos młodzieży.
Dokumenty
Podstawowy dokument określający sposób działania młodzieżowej rady to jej statut. Jest on nadawany wraz z jej utworzeniem – mocą tej samej uchwały rady gminy. Dotychczasowe regulacje wskazywały, że statut określa tryb wyboru członków rady i zasady jej działania. Po zmianie przepisów dokument ten musi określać co najmniej zasady działania młodzieżowej rady, tryb i kryteria wyboru jej członków oraz zasady wygaśnięcia mandatu i odwołania członka tego gremium. Uwagi do projektu statutu zawsze mogą zgłosić podmioty, które mają prawo do wnioskowania o jej powołanie. Tym samym ustawodawca wprowadził swoistego rodzaju konsultacje społeczne ograniczone do tych podmiotów. Co przy tym istotne, uprawnienie do przedłożenia opinii dotyczącej projektu statutu odnosić należy również do każdorazowej jego zmiany. Przy tej okazji pojawia się niezwykle istotne pytanie o konieczność umożliwienia wyrażenia opinii przez „zainteresowane środowiska” także w stosunku do obowiązkowej zmiany statutu obecnie funkcjonującej młodzieżowej rady gminy, która ma na celu dostosowanie go do nowych regulacji. Odpowiedź na to pytanie powinna być twierdząca, tj. uznać należy, że obowiązek ten także dotyczy wspomnianej procedury dostosowawczej.
Finansowanie
W dotychczasowej praktyce funkcjonowania młodzieżowych rad gmin jednym z istotniejszych problemów był brak wyraźnej podstawy prawnej do finansowania jej z budżetu gminy, w szczególności w zakresie zwrotu tzw. kosztów podróży służbowych. Mimo to wiele gmin próbowało wprowadzić tego typu regulacje, zwłaszcza do statutu młodzieżowej rady, lecz w zdecydowanej większości przypadków działania te były kwestionowane przez organy nadzoru.
Teraz jest już to możliwe – zgodnie z nowelizacją członkowi młodzieżowej rady gminy biorącemu udział w jej posiedzeniach lub w zorganizowanym wydarzeniu, na którym reprezentuje on młodzieżową radę gminy, a w przypadku niepełnoletniego – także jego rodzicowi lub opiekunowi prawnemu – zwraca się, na jego wniosek, koszty przejazdu na terenie kraju. Musi to być jednak poparte odpowiednimi dokumentami, np. rachunkami, fakturami czy biletami potwierdzającymi poniesione wydatki. Szczegółowe zasady zwrotu kosztów oraz zasady delegowania powinien regulować statut młodzieżowej rady.
Opiekun
Tego typu osoby powoływane były już dotychczas, czy to właśnie pod nazwą opiekuna, czy też inną, jak np. koordynator. Brak było jednak ku temu wyraźnej podstawy prawnej. Obecnie taka osoba jest już wyraźnie wskazana w przepisach ustawy o samorządzie gminnym, jednakże jej powołanie ma charakter fakultatywny. Decyzję w tym zakresie pozostawiono radzie gminy. Jeżeli zdecyduje się na wprowadzenie roli opiekuna młodzieżowej rady, to powinno to znaleźć odzwierciedlenie w statucie tej rady.
Przepisy przejściowe i dostosowujące
Młodzieżowe rady gmin, młodzieżowe rady powiatów i młodzieżowe sejmiki województw utworzone przed dniem wejścia w życie nowelizacji stają się odpowiednio młodzieżowymi radami gmin, młodzieżowymi radami powiatów i młodzieżowymi sejmikami województw w rozumieniu odpowiednio ustawy o samorządzie gminnym, ustawy o samorządzie powiatowym i ustawy o samorządzie województwa w nowym brzmieniu. Potwierdza to, że mimo braku dotychczasowych wyraźnych podstaw do funkcjonowania takich rad na szczeblu powiatu i samorządu województwa, taka możliwość w praktyce była. Ale uwaga, organy stanowiące JST, w których przed dniem wejścia w życie nowelizacji utworzono odpowiednio młodzieżowe rady, muszą dostosować ich statuty do wymagań znowelizowanej ustawy.
Przepisami przejściowymi i dostosowującymi ustawodawca zdecydował się uregulować jeszcze dwa dodatkowe, również istotne elementy:
  • kadencja młodzieżowych rad gmin, młodzieżowych rad powiatów oraz młodzieżowych sejmików województw utworzonych przed dniem wejścia w życie nowelizacji kończy się z upływem okresu określonego w przepisach o ich utworzeniu;
  • w przypadku gdy przepisy o utworzeniu rad lub sejmików nie określały ich kadencji, rady i sejmiki te działają do dnia ustalenia ich składu zgodnie ze znowelizowanymi przepisami, nie dłużej jednak niż przez okres sześciu miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji. ©℗
wAŻNE Wyboru opiekuna młodzieżowej rady gminy – w przypadku decyzji o jego funkcjonowaniu – dokonuje rada gminy spośród kandydatów wskazanych przez młodzieżową radę gminy. Oznacza to, że wyboru w tym przedmiocie dokonuje się w drodze uchwały – odrębnej od uchwały w sprawie powołania samej rady i nadania jej statutu.
To trzeba zrobić
Wprowadzone zmiany w zakresie funkcjonowania młodzieżowych rad wymuszają na gminach, w których te rady funkcjonowały przed dniem wejścia w życie nowelizacji, dokonanie odpowiednich modyfikacji w ich statutach. Zakres zmian uzależniony będzie jednak od tego, jak wygląda obecnie statut młodzieżowej rady. Niezależnie jednak od jego aktualnego brzmienia konieczne będzie zweryfikowanie, a w przypadku braku regulacji w tym zakresie uzupełnienie statutu o następujące kwestie:
• przyznana młodzieżowej radzie inicjatywa uchwałodawcza;
• katalog zadań młodzieżowej rady;
• kryteria wyboru członków młodzieżowej rady;
• zasady wygaśnięcia mandatu i odwołania członka młodzieżowej rady;
• szczegółowe zasady zwrotu kosztów przejazdu oraz zasady delegowania przedstawicieli młodzieżowej rady na zorganizowane wydarzenia, na których reprezentują oni młodzieżową radę;
• fakultatywnie – regulacje dotyczące opiekuna młodzieżowej rady (m.in. szczegółowe wymagania, które musi spełniać opiekun, zakres jego obowiązków oraz zasady jego odwoływania).