Pracownik jest zatrudniony w dwumiesięcznych okresach rozliczeniowych w ramach systemu równoważnego. Regulamin pracy wprowadzający taką organizację czasu pracy został ogłoszony w połowie września 2013 r. i nie zawierał żadnych przepisów przejściowych. W związku z czym pierwszy okres rozliczeniowy objął październik i listopad, kolejny zaś grudzień 2013 r. i styczeń 2014 r.
Właśnie w tym przełomowym okresie rozliczeniowym pracownik wykonywał pracę w godzinach nadliczbowych, zarówno dobowych, jak i średniotygodniowych. Kiedy pracownik powinien otrzymać za nie wynagrodzenie i jak wpływają one na limit nadgodzin, który jest ustalany na rok kalendarzowy?
Rozliczając pracę nadliczbową, należy zawsze odróżnić nadgodziny dobowe od średniotygodniowych. Wynika to z art. 1511 par. 1 i 2 k.p., który przewiduje zróżnicowaną wysokość dodatku za poszczególne rodzaje nadgodzin.

Różne wysokości dodatków

Co do zasady, nadgodziny dobowe wynagradzane są dodatkiem w wysokości 50 proc. wynagrodzenia. Chyba że przypadają w porze nocnej, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, albo w dniu wolnym od pracy udzielonym w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym rozkładem czasu pracy – wówczas przysługuje 100-proc. dodatek. Natomiast za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym przysługuje zawsze dodatek w wysokości 100 proc. wynagrodzenia.
Z kolei jeśli chodzi o termin rozliczenia nadgodzin i pomniejszenia o nie rocznego limitu, to są one determinowane przez moment powsta-nia nadgodzin, który jest różny dla tych dobowych i średniotygodniowych.

Decyduje moment powstania

Już sama definicja nadgodzin wynikających z przekroczenia dobowej normy czasu pracy (tj. 8 godzin) lub ewentualnie przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy (tj. 9, 10, 11 lub 12 godzin w zależności od planu) wskazuje, że tego rodzaju nadprogramowe godziny powstają na bieżąco, tj. w dniu, w którym wystąpiły. Jeśli zgodnie z harmonogramem pracownik zatrudniony w równoważnym czasie pracy miał pracować w jednym dniu 10 godzin, a w drugim 12, to pracą nadliczbową będzie odpowiednio 11. lub 13. godzina pracy.
Odmiennie nadgodziny średniotygodniowe powstają w wyniku przekroczenia średniotygodniowej 40-godzinnej normy czasu pracy. Ponieważ jest ona wartością przeciętną, a nie stałą (a więc może być przekroczona w niektórych tygodniach okresu rozliczeniowego, o ile zostanie odpowiednio pomniejszona w innych), jej przekroczenie jest widoczne dopiero na koniec okresu rozliczeniowego. Zatem w odniesieniu do nadgodzin średniotygodniowych to jest dopiero moment ich powstania.

Na bieżąco lub na koniec okresu

Mając na uwadze moment powstania nadgodzin dobowych i średniotygodniowych, Główny Inspektorat Pracy uznał w wydanym 21 kwietnia 2009 r. stanowisku (GPP-306-4560-32/09/PE/RP), że wtedy też pracownik nabywa prawo do opłacenia tych godzin, oprócz normalnego wynagrodzenia, stosownym dodatkiem. Jest zgodne z zasadą, iż płaca przysługuje za pracę wykonaną (art. 80 k.p.). Ponieważ w praktyce pensja najczęściej regulowana jest co miesiąc, zatem wynagrodzenie i dodatki za nadgodziny dobowe powinny być wypłacone w najbliższym terminie wypłaty (tj. wraz z pensją za miesiąc, w którym zostały wypracowane), natomiast wynagrodzenie i dodatki za nadgodziny średniotygodniowe wypłaca się po zamknięciu okresu rozliczeniowego (tj. wraz z pensją za ostatni miesiąc okresu rozliczeniowego). [przykład]

Przykład

Zgodnie z harmonogramem czasu pracy w okresie rozliczeniowym obejmującym grudzień 2013 r. i styczeń 2014 r. pracownik miał przepracować 328 godzin (tj. 8 tygodni × 40 godz. + 5 dni × 8 godz. – 4 dni × 8 godz.). Ponieważ jest zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy, to w grudniowym grafiku pracodawca zaplanował mu 13 dni pracy po 12 godzin i 1 dzień pracy 4-godzinny, natomiast w styczniowym przewidział 14 dni 12-godzinnej pracy.
Jednak w związku z nieobecnością dwóch innych pracowników działu, zatrudniony faktycznie przepracował 384 godziny, tj. po 16 dni 12-godzinnej pracy w dni robocze, w każdym z miesięcy okresu rozliczeniowego.
Zatem pracownik wypracował łącznie 56 nadgodzin, z których 20 stanowią nadgodziny dobowe. Spośród nich 12 nadgodzin dobowych przypadło w grudniu (tj. 2 dodatkowe dni pracy po 12 godzin – co oznacza 4 nadgodziny dobowe w każdym dniu oraz 1 dzień pracy planowanej na 4 godziny, ale faktycznie przedłużonej do 12 godzin = 4 nadgodziny dobowe), a w styczniu 8 nadgodzin dobowych (tj. 2 dodatkowe dni pracy po 12 godzin = 4 nadgodziny dobowe w każdym dniu).
Mimo zastosowania dłuższego niż miesięczny okresu rozliczeniowego, nadgodziny dobowe powinny być rozliczone wraz z pensją za miesiące, w których zostały wypracowane. Zatem 12 nadgodzin dobowych z grudnia powinno być uwzględnione w wypłacie wynagrodzenia za ten miesiąc, a 8 nadgodzin dobowych ze stycznia podwyższy wynagrodzenie z tego miesiąca.
Analogicznie 12 nadgodzin grudniowych pomniejszy limit godzin nadliczbowych za 2013 r., zaś 8 nadgodzin styczniowych obniży limit za 2014 r. Z kolei wszystkie 36 nadgodzin średniotygodniowych (tj. 56 nadgodzin ogółem – 20 nadgodzin dobowych) należy rozliczyć wraz z pensją styczniową i wliczyć do limitu za 2014 r.
Podstawa prawna
Art. 80, art. 151 par. 3, art. 1511 par. 1 i 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r.– Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).

Łukasz Prasołek, asystent sędziego w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu