Urlop ojcowski to stosunkowo nowy nabytek polskiego prawa pracy. Został wprowadzony ustawą nowelizującą kodeks pracy z 6 grudnia 2008 r. i zaczął obowiązywać od 1 stycznia 2010 r. Początkowo przysługiwał on pracownikom ojcom w wymiarze tygodnia (w 2010 r. i 2011 r.).
Od początku 2012 r. wymiar urlopu wynosi już 2 tygodnie. Raczkująca dotychczas instytucja prawna od przyszłego roku zyska na znaczeniu. Jeśli parlamentarzystom do końca grudnia uda się przeprowadzić proces legislacyjny, od 1 stycznia 2013 r. każdy zatrudniony ojciec będzie mógł skorzystać z urlopu ojcowskiego w zwiększonym wymiarze 8 tygodni. Nad projektowanymi zmianami pracuje komisja nadzwyczajna do spraw zmian w kodyfikacjach (druk sejmowy nr 666).

Aktualny stan

Obecnie pracownik ojciec może wykorzystać w ciągu roku 2 tygodnie na wychowanie dziecka, ale tylko do ukończenia przez nie pierwszego roku życia. Nieco inaczej sprawa przedstawia się w odniesieniu do dzieci przysposobionych. Tutaj możliwość skorzystania z urlopu ojcowskiego istnieje również przez 12 miesięcy, licząc od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie.
Ojciec adopcyjny może jednak wykorzystać urlop dłużej, bo do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a jeśli dziecko ma odroczony obowiązek szkolny – do 10. roku życia. W celu uzyskania urlopu należy złożyć pisemny wniosek co najmniej 7 dni przed planowanym terminem rozpoczęcia urlopu. Jeżeli powyższe warunki zostaną spełnione, pracodawca nie może odmówić pracownikowi jego udzielenia. Tydzień urlopu liczy się jako 7 dni kalendarzowych, co oznacza, że wolne obejmuje także soboty, niedziele i święta.
Po urlopie pracownik wraca na dotychczas zajmowane stanowisko lub równorzędne z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu.

Przywileje pracownicze

W czasie urlopu ojcowskiego przysługują podobne uprawnienia, jakie w czasie macierzyńskiego zyskuje matka. Przede wszystkim ojciec pobiera w tym czasie zasiłek macierzyński. Jest również prawnie chroniony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy podczas swojej nieobecności spowodowanej korzystaniem z urlopu ojcowskiego. Zgodnie z prawem pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy z pracownikiem w tym okresie. Jeśli tego dokona, pracownik może żądać przywrócenia do pracy lub uznania wypowiedzenia za bezskuteczne, nawet jeśli uwzględnienie takiego żądania w sytuacji pracownika niebędącego na urlopie ojcowskim sąd oceniłby jako niemożliwe lub niecelowe.
Pracownikowi ojcu przysługuje także wynagrodzenie za cały okres pozostawania bez pracy. Pracownik chroniony w okresie urlopu będzie mógł domagać się przywrócenia do pracy także w przypadku wypowiedzenia umowy terminowej, co zasadniczo nie może mieć miejsca. Ponadto pracownik ojciec może wykorzystać swój urlop wypoczynkowy bezpośrednio po urlopie ojcowskim i w tej sytuacji pracodawca również nie może mu odmówić.



Planowane zmiany

Zgodnie z projektem nowelizacji jeżeli posłowie go przegłosują, urlop ojcowski będzie mógł zostać wykorzystany do ukończenia przez dziecko 2. roku życia. W przypadku dziecka przysposobionego będzie możliwość skorzystania z urlopu w ciągu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o przysposobieniu. Z uprawnienia będzie można skorzystać, tak jak dotychczas, do czasu ukończenia przez dziecko 7. roku życia (10. roku życia w razie odroczenia obowiązku szkolnego).
Ustawodawca zamierza także dać pracownikom ojcom możliwość podzielenia urlopu na dwie części, przy czym jedna z nich nie może być krótsza niż 2 tygodnie.
Nowością jest także, iż takie wolne nie będzie mogło zostać wykorzystane przez pracownika ojca w tym samym czasie, co urlop macierzyński. Zdaniem twórców projektu rozwiązanie takie pozwoli na wyłączne przebywanie taty z dzieckiem, a kobiecie na wcześniejszy powrót do pracy.
Należy się także spodziewać, iż z chwilą rozpoczęcia korzystania przez pracowników ojców z dwumiesięcznego urlopu „ojcowskiego” niewątpliwie nabiorą znaczenia przepisy chroniące przed rozwiązaniem umowy o pracę. Dotychczas, z racji krótkiego wymiaru urlopu, nie miały one realnego wpływu na rzeczywistość społeczną.

Nie tylko urlop ojcowski

Nie należy zapominać także o innych uprawnieniach przysługujących ojcom pozostającym w zatrudnieniu, jak np. możliwość wykorzystania przez nich urlopu macierzyńskiego albo dodatkowego urlopu macierzyńskiego w zastępstwie matki dziecka.
Należy przy tym pamiętać, iż wykorzystanie urlopu dodatkowego może mieć miejsce wyłącznie bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego.

Ojciec adopcyjny może wykorzystać urlop dłużej, bo do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a jeśli dziecko ma odroczony obowiązek szkolny – do 10. roku życia. By go uzyskać musi złożyć pisemny wniosek, co najmniej 7 dni przed planowanym terminem rozpoczęcia urlopu

Podstawa prawna
Dział 8 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.). Art. 29 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 77, poz. 512 z późn. zm.).

Karolina Topolska