Badania okresowe zostały zawieszone, a do wstępnych i kontrolnych ułatwiono dostęp. Firmy wkrótce skorzystają ze zdalnych szkoleń wstępnych – choć nie wszystkie i nie w każdym przypadku.
Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy to jeden z podstawowych obowiązków pracodawcy. Ma on charakter ciągły, a pracodawca nie jest w stanie zwolnić się z jego realizacji. Ważną kwestią związaną z bhp jest weryfikacja stanu zdrowia pracownika z punktu widzenia pracy, którą ma wykonywać. Jest ona realizowana w formie profilaktycznych badań lekarskich obejmujących badania wstępne, okresowe i kontrolne. Innym, nie mniej ważnym obowiązkiem pracodawcy jest przeszkolenie pracownika w zakresie bhp przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie.
Stan epidemii wywołany wirusem SARS-CoV-2, a wcześniej stan zagrożenia epidemicznego, istotnie wpłynęły na możliwość realizacji powyższych obowiązków. Zmniejszyła się liczba dostępnych lekarzy, niektóre placówki medyczne zaczęły odmawiać realizacji badań profilaktycznych, powołując się na ryzyko związane z wirusem, a sami pracownicy zaczęli unikać takich miejsc, traktując je jako potencjalne strefy zakażenia. Do tego część pracowników wykonujących pracę zdalną na kwarantannie nie mogła opuszczać miejsca jej odbywania. Pracodawcy stanęli też przed trudnymi decyzjami dotyczącymi badań profilaktycznych i wstępnych szkoleń bhp – ich brak uniemożliwiał bowiem dopuszczenie pracownika do pracy. Pojawiły się wątpliwości co do tego, kto ma płacić pracownikowi za okres niewykonywania pracy z powodu braku badań czy szkoleń. Rozstrzygnięciom nie sprzyjał również stan niepewności co do tego, jak długo potrwają ograniczenia.
Pierwszą próbą zapanowania nad sytuacją było stanowisko głównego inspektora pracy skierowane do okręgowych inspektorów pracy. Zalecano w nim liberalne podejście do konieczności zapewnienia okresowych badań lekarskich. Bardzo szybko zniknęło ono jednak ze stron internetowych Państwowej Inspekcji Pracy.

Czas wyjątkowy

Ostatecznie kwestie badań lekarskich pracowników uregulowano w tarczy antykryzysowej (ustawie z 31 marca 2020 r., Dz.U. poz. 568). W okresie epidemii/zagrożenia epidemicznego zawieszono obowiązek przeprowadzania okresowych badań lekarskich. W konsekwencji pracodawca nie kieruje pracownika na takie badania w związku z upływającym terminem ważności poprzednich badań. Ma też obowiązek dopuścić pracownika do pracy mimo braku aktualnego orzeczenia stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na zajmowanym stanowisku. Zawieszono również obowiązek przeprowadzania badań okresowych w odniesieniu do osób zatrudnionych w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających zarówno po zakończeniu takiej pracy, jak i rozwiązaniu umowy o pracę. Analogicznie ustawodawca zawiesił również obowiązek wykonywania badań lekarskich i psychologicznych maszynistów kolejowych oraz kierowców wykonujących przewozy drogowe.
Powyższe badania okresowe (oraz psychologiczne) pracodawca ma przeprowadzić niezwłocznie po zakończeniu stanu epidemii/zagrożenia epidemicznego, nie później jednak niż w terminie 60 dni od odwołania tych stanów. Realizacja obowiązków została zatem jedynie odsunięta w czasie.
Ustawodawca przyjął swoistą fikcję prawną, zgodnie z którą w okresie od utraty ważności poprzednich badań lekarskich do momentu przeprowadzenia nowych badań po ustaniu stanu epidemii/zagrożenia epidemicznego nie występują po stronie pracownika przeciwwskazania do pracy na zajmowanym stanowisku. Może się oczywiście zdarzyć, że przeprowadzone badania lekarskie takie przeciwwskazania stwierdzą i pracownik straci zdolność do wykonywania pracy. Orzeczenie lekarskie będzie jednak skuteczne z dniem wystawienia (badania) i nie będzie miało mocy wstecznej. W konsekwencji nawet jeżeli stan niezdolności mógł wystąpić wcześniej, nie wpłynie to na sytuację pracodawcy i pracownika w okresie zawieszenia obowiązku prowadzenia badań okresowych. Oczywiście, jeżeli w tym okresie stan zdrowia pracownika wskazuje na duże prawdopodobieństwo niezdolności do pracy, to pracodawca powinien tego pracownika od pracy odsunąć – może też skierować go na badania lekarskie. Zawieszenie wykonywania obowiązków w zakresie badań okresowych nie pozbawia go bowiem prawa skierowania pracownika na takie badania.

Tylko liberalizacja

Należy podkreślić, że powyższe regulacje nie dotyczą badań wstępnych (przed rozpoczęciem pracy) oraz kontrolnych (po chorobie trwającej co najmniej 30 dni). W tym zakresie pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez ważnych badań wstępnych czy kontrolnych.
Jeśli jednak lekarz uprawniony do przeprowadzenia takich badań nie jest dostępny, może je przeprowadzić także inny lekarz. Wydane przez niego orzeczenie lekarskie dopuszczające pracownika do pracy obowiązuje przez okres 30 dni od dnia odwołania stanu epidemii/zagrożenia epidemicznego – należy je włączyć do akt osobowych pracownika. Co więcej, badanie może być przeprowadzone także za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub łączności (np. przez telefon). Pracodawca powinien zadbać o skierowanie pracownika na badania okresowe w celu potwierdzenia jego zdolności do pracy przed upływem ww. terminu. Przy czym nie należy czekać ze skierowaniem do ostatniej chwili, gdyż ze względu na potencjalne obłożenie lekarzy może być trudno wykonać badania pod koniec 30-dniowego terminu.

Nowa regulacja

Niestety w tarczy antykryzysowej nie uregulowano kwestii szkoleń wstępnych bhp, których przeprowadzenie (i zdanie egzaminu) warunkuje dopuszczenie nowo zatrudnionego pracownika do pracy. Rozwiązania zawiera jednak tarcza antykryzysowa 2.0 (ustawa o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2), procedowana obecnie w parlamencie. Zakłada ona, że w okresie stanu epidemii/zagrożenia epidemicznego ma być dopuszczalne przeprowadzanie szkoleń wstępnych bhp za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej (zdalnie). Taka możliwość nie będzie jednak dotyczyła instruktażu stanowiskowego pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym albo na takim, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych, lub przenoszonego na jedno z takich stanowisk, a także ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką. Można ich jednak zdalnie przeprowadzić instruktaż ogólny.
Z kolei w przypadku, gdy termin przeprowadzenia szkolenia okresowego bhp przypada w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii lub w okresie 30 dni od dnia jego odwołania, to termin przeprowadzenia szkolenia wydłuża się do 60. dnia od daty odwołania ww. stanu.