Sejm ma dziś uchwalić nowelizację ustawy o związkach zawodowych, która umożliwi zatrudnionym na umowach cywilnoprawnych tworzenie i przystępowanie do organizacji.
Samozatrudnieni, zleceniobiorcy, zarobkujący na umowie o dzieło i wolontariusze zyskają większy wpływ na warunki zatrudnienia. Jeśli posłowie uchwalą nowelizację ustawy związkowej, wszystkie osoby zarobkujące, a nie tylko ci zatrudnieni na umowach o pracę, będą mogły zrzeszać się w związkach zawodowych. To efekt wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2 czerwca 2015 r. (syg. K 1/13). TK uznał, że konstytucyjne pojęcie pracownika, który ma prawo tworzyć i przystępować do organizacji związkowych, jest szersze od tego zawartego w kodeksie pracy. Dlatego ustawodawca musi przyznać prawo koalicji także zatrudnionym na innej podstawie niż umowa o pracę.
Ustawodawca długo zwlekał z przyjęciem stosownych zmian, ale ostatecznie bardzo szeroko określił nowe uprawnienia pracujących na kontraktach cywilnoprawnych. Zgodnie z projektem nowelizacji zyskają oni nie tylko prawo do utworzenia związku lub przystępowania do niego, ale także np. ochronę przed rozwiązaniem umowy (dla działaczy zatrudnionych na takiej podstawie), zwolnienie od pracy na czas pełnienia funkcji związkowej oraz na dokonanie doraźnych czynności związanych z działalnością w związku. Przy okazji zmienione zostaną także inne przepisy ustawy (np. progi reprezentatywności organizacji zakładowych). Tak szeroki zakres nowelizacji krytykowali pracodawcy.
– Omawiane zmiany utrudnią dialog w firmach. Mogą prowadzić do osłabienia ruchu związkowego, bo organizacje będą mogły tworzyć osoby zatrudniane jedynie incydentalnie, które nie czują więzi prawnej i odpowiedzialności za zakład pracy – mówi prof. Jacek Męcina, doradca zarządu Konfederacji Lewiatan.
Z kolei związki podkreślają, że projektowane przepisy nie są korzystne wyłącznie dla reprezentacji pracowników.
– Zawierają wiele rozwiązań istotnych dla firm, jak chociażby zmienione zasady ustalania liczebności związków oraz terminy na przedstawienie stanowiska w sprawie zwolnień działaczy chronionych. Czas pokaże, w jaki sposób ustawa wpłynie na warunki zatrudnienia w Polsce – podsumowuje Paweł Śmigielski, dyrektor wydziału prawno-interwencyjnego OPZZ.
Najważniejsze zmiany przewidziane w nowelizacji ustawy o związkach zawodowych
| Tak jest | Tak będzie | Komentarz | ||||
| Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych mająpracownicy bez względu na podstawę stosunku pracy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, jeżeli nie są pracodawcami (uprawnienia takie przysługują także po przejściu na emeryturę lub rentę) | Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych przysługuje wszystkim osobom wykonującym pracę zarobkową. Zrzeszać mogą się więc zarówno pracownicy, jak i osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy (np. zleceniobiorcy, samozatrudnieni), jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób (niezależnie od podstawy zatrudnienia) oraz mają takie interesy zawodowe, które mogą być grupowo chronione | Także wolontariusze będą mogli przystępować do związków na zasadach określonych w statucie danej organizacji (ale nie mogą samodzielnie tworzyć związków). Definicja osoby wykonującej pracę zarobkową jest szeroko określona (tzn. wbrew propozycjom pracodawców zatrudniony może się zrzeszać bez konieczności ekonomicznego podporządkowania wobec pracodawcy, u którego działa związek) | ||||
| Zabronione jest nierówne traktowanie pracownikówze względu na przynależność do związku zawodowego (czyli np. zwolnienie z pracy z tego powodu lub odmowa awansu) | Zabronione jest nierówne traktowanie wszystkich osób wykonujących pracę zarobkową ze względu na przynależność do związku zawodowego (a więc nie tylko pracowników, ale także np. zleceniobiorców lub samozatrudnionych) | Zatrudnieni na umowach cywilnoprawnych zyskają ochronę antydyskryminacyjną (w tym również działacze związkowi) | ||||
| Zakładową organizację związkowąmoże utworzyć 10 pracowników(co najmniej) | Zakładową organizację może utworzyć także 10 osób wykonujących pracę zarobkową na innej podstawie (np. zleceniobiorcy), które są zatrudnione przez co najmniej 6 miesięcy u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji | Osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych mogą zyskać realny wpływ na warunki zatrudnienia w firmach (w tym np. na regulaminy pracy i wynagradzania). Nawet jeśli są zatrudnione jedynie do prac doraźnych i na niewielki wymiar czasu (np. kilkanaście godzin miesięcznie) | ||||
| Organizacja zakładowaprzedstawia pracodawcy informację o łącznej liczbie jej członków(co kwartał; w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po tym kwartale) | Organizacja zakładowa przedstawia pracodawcy informację o łącznej liczbie jej członków (co pół roku według stanu na dzień 30 czerwca i 31 grudnia – w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po tym okresie; z wyjątkami dotyczącymi nowo utworzonego związku). Dodatkowo przewidziana jest procedura sądowej kontroli rzetelności danych przekazanych przez związek (na wniosek pracodawcy lub innego związku) | Rozwiązanie to usprawni procedurę pozyskiwania danych o liczebności związków. Związki będą przedstawiać informacje w tej sprawie rzadziej, ale pracodawcy zyskają skuteczny sposób ich weryfikacji | ||||
| Jeślipracownik należy do kilku związków,może być uwzględniany przy ustalaniu liczebności organizacji przez każdy, do którego należy | Jeżeli osoba wykonująca pracę zarobkową należy do więcej niż jednej zakładowej organizacji u danego pracodawcy, może być uwzględniona tylko jako członek jednego wskazanego przez siebie związku (przy ustalaniu liczebności) | Rozwiązanie korzystne dla pracodawców – oznacza, że tzw. multizwiązkowcy nie będą zawyżać danych o liczebności organizacji związkowych | ||||
| Związek zawodowyzawiadamia niezwłocznie właściwy sąd o zmianie statutu | Związek zawodowy zawiadamia właściwy sąd o zmianie statutu w terminie 30 dni od podjęcia uchwały w tym zakresie. Za niedopełnienie tego obowiązku grozi grzywna (osobie odpowiedzialnej za zawiadomienie) | Związkowcy, w szczególności z rozbudowanych organizacji, muszą dokładać szczególnej rzetelności w kwestiach proceduralnych | ||||
| Reprezentatywną organizacją zakładową jest ta, która: • należy do centrali związkowej reprezentowanej w Radzie Dialogu Społecznego i zrzesza co najmniej 7 proc. pracowników zatrudnionych w firmie; • nie należy do centrali, ale zrzesza co najmniej 10 proc. pracowników zatrudnionych w firmie. Jeżeli żadna z organizacji nie spełnia tych wymogów, reprezentatywna jest ta, która zrzesza najwięcej pracowników | Reprezentatywną organizacją zakładową jest ta, która: • należy do centrali związkowej reprezentowanej w Radzie Dialogu Społecznego i zrzesza co najmniej 8 proc. osób wykonujących pracę zarobkową w firmie; • nie należy do centrali, ale zrzesza co najmniej 15 proc. osób wykonujących pracę zarobkową w firmie. Jeżeli żadna z organizacji nie spełnia tych wymogów, reprezentatywna jest ta, która zrzesza najwięcej osób wykonujących pracę zarobkową | Ta zmiana powinna ułatwić prowadzenie dialogu społecznego na szczeblu zakładu pracy. Wzmocni bowiem rolę największych organizacji zakładowych (będą miały większy mandat do negocjowania warunków pracy z zatrudniającym). Powinna także przeciwdziałać rozdrobnieniu związkowemu, które dziś często utrudnia zawieranie porozumień z pracodawcą | ||||
| Jeżeli w sprawie ustalenia m.in. regulaminów pracy, wynagradzania, nagród i premiowania, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz planu urlopów organizacje związkowe albo organizacje związkowe reprezentatywnenie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w ciągu 30 dni, decyzje w tych sprawach podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk związków | Jeżeli w wymienionych sprawach organizacje związkowe albo organizacje związkowe reprezentatywne (z których każda zrzesza co najmniej 5 proc. pracowników firmy) nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w ciągu 30 dni, decyzje w tych sprawach podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk związków. Ten przepis stosuje się też odpowiednio, jeśli w firmie działa tylko jedna organizacja reprezentatywna skupiająca co najmniej 5 proc. pracowników | Stanowisko jednego reprezentatywnego związku uniemożliwi pracodawcy np. dowolne i niekorzystne zmiany regulaminu wynagradzania. Ograniczona zostanie rola tzw. żółtych związków zawodowych (czyli organizacji formalnie założonych przez pracowników, ale działających pod auspicjami pracodawcy). Powołuje się je po to, aby nie dopuścić do jednolitego stanowiska związków w sprawach dotyczących warunków zatrudnienia | ||||
| Etat związkowy,czyli zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji, przysługuje działaczom pracownikom | Etat związkowy przysługuje także działaczom, którzy są zatrudnieni na innej podstawie niż umowa o pracę (np. zleceniobiorcom). Rząd określi w rozporządzeniu m.in. tryb udzielania zwolnień i sposób ustalenia wysokości wynagrodzenia za ten czas (uwzględniając charakter umów łączących działaczy z firmą) | Bardzo istotne uprawnienie działaczy zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych. W praktyce zbieżne z tym przysługującym związkowcom pracownikom | ||||
| Bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowejpracodawca nie może zwolnić chronionego działacza-pracownikaalbozmienić mu jednostronnie warunków pracylub płacy (na niekorzyść). Przepisy nie określają terminu na wydanie zgody przez zarząd ani skutków niewydania decyzji w tej sprawie (w szczególności jej brak nie oznacza, że związek zgodził się z decyzją pracodawcy) | Bez zgody zarządu związku nie można zwolnić także chronionego działacza zatrudnionego na innej podstawie niż umowa o pracę, np. zleceniobiorcy (niedozwolone jest też pogarszanie jego warunków pracy). Jeśli firma naruszy ten przepis, zatrudnionemu na umowie cywilnoprawnej przysługuje rekompensata w wysokości co najmniej 6-miesięcznego wynagrodzenia. Zarząd związku ma 14 dni na wyrażenie zgody lub odmowę w przypadku wypowiedzenia umowy lub zmiany warunków pracy i 7 dni w przypadku rozwiązania umowy bez wypowiedzenia. Jeśli nie dopełni tych terminów, uznaje się, że zgodził się z decyzją pracodawcy | Ochrona przed zwolnieniem działaczy zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych będzie nieco słabsza niż w przypadku działaczy pracowników (ale dość silna). Związki będą musiały skrupulatnie pilnować terminów na wyrażanie zgody/odmowy w zakresie zwolnień i zmiany warunków pracy. Dotyczy to w szczególności tych funkcjonujących w ramach dużych struktur (łatwiej wówczas przeoczyć termin) | ||||
| Pracownik ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzeniana czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym | Także osoba wykonująca pracę zarobkową inna niż pracownik (np. zleceniobiorca) ma prawo do zwolnienia z pracy na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej. Zachowuje wynagrodzenie za ten czas, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Umowa takiego zatrudnionego nie przedłuża się o czas wykonania doraźnych czynności | W zakresie zwolnienia na doraźne czynności działacze zatrudnieni na umowach cywilnoprawnych otrzymają w praktyce uprawnienia zbieżne z tymi, przysługującymi zatrudnionym na podstawie umowy o pracę | ||||
| Pracodawca jest obowiązanyudzielić na żądanie związku zawodowego informacji niezbędnych do prowadzenia działalności związkowej, w szczególności tych dotyczących warunków pracy i zasad wynagradzania | Pracodawca jest obowiązany udzielić (na wniosek zakładowej organizacji związkowej) informacji niezbędnych do prowadzenia działalności związkowej, w szczególności dotyczących: • warunków pracy i zasad wynagradzania; • działalności i sytuacji ekonomicznej pracodawcy, związanych z zatrudnieniem oraz przewidywanych w tym zakresie zmian; • stanu, struktury i przewidywanych zmian zatrudnienia oraz działań mających na celu utrzymanie poziomu etatów; • działań, które mogą powodować istotne zmiany w organizacji pracy lub podstawach zatrudnienia. Pracodawca udziela zakładowej organizacji informacji w ciągu 30 dni od dnia otrzymania wniosku | Rozwiązanie istotnie wzmacniające pozycję związków zawodowych. Obecne przepisy dotyczące przekazywania informacji są zbyt ogólne, co ułatwia firmom odmowę przekazywania konkretnych danych (np. o sytuacji ekonomicznej pracodawcy lub strukturze zatrudnienia). A to pogarsza pozycję negocjacyjną reprezentacji pracowników. Związki zawodowe zwracają jednak uwagę, że także znowelizowane przepisy nie są do końca ostre (np. pracodawca ma przekazywać informację o sytuacji ekonomicznej, ale związanej z zatrudnieniem) | ||||
| Składki członkowskie związków zawodowych wnoszone do międzynarodowych organizacji związkowychnie są dofinansowane z budżetu państwa | Składki członkowskie związków zawodowych wnoszone do międzynarodowych organizacji związkowych mogą być dofinansowane z budżetu państwa (w kwocie nie wyższej niż 300 tys. zł; konieczne jest złożenie wniosku) | Związki zawodowe zyskają dodatkowe pieniądze na prowadzenie swojej działalności | ||||
